- Kinh Bốn Mươi Hai Bài
- (Tứ Thập Nhị Chương Kinh)
- Hòa thượng Thích Trí Quang dịch
5
Dịch nghĩa
bản Sửa Chữa (tiếp theo)
(20) Tiền Tài và Sắc Đẹp
Phật nói, con người đối với tiền tài
và sắc đẹp thì y như trẻ con ham mật ngọt trên lưỡi dao. Mật ấy không
đủ một bữa ăn, mà trẻ con liếm vào tất có cái họa đứt lưỡi.
Người xuất gia đừng coi mình như trẻ
con. Người xuất gia ý thức đạo hạnh thật cao trọng. Đối với bao kẻ
coi tiền và tình, kể cả cái lụy vì tiền và tình, là hạnh phúc, thì người
xuất gia là kẻ nghịch lưu: bơi ngược dòng. Dầu vậy, bài này vẫn là lời
cảnh cáo cho cái hạnh phúc vì tiền và tình. Riêng đối với tiền, ở
kinh khác, như Thiện sinh và Ưu bà tắc, Phật dạy hãy học nghề, kiếm tiền
và dùng tiền hợp lý.
(21) Vợ Con, Bảo Vật, Nhà Cửa
Phật dạy, con người ràng buộc vào vợ
con bảo vật nhà cửa thì còn hơn lao ngục. Lao ngục còn có ngày được
phóng thích, vợ con ái dục thì cái họa miệng cọp cũng cam tâm nhảy
vào, đâu có cái ngày phóng thích.
Có ý thức giải thoát mới thấy vợ con
tài sản là tù đày. Không thì thấy vợ con tài sản là thảm xanh của hạnh
phúc.
(22) Sức Mạnh Của Sắc Dục
Phật nói, ái dục không gì hơn sắc dục.
Sắc dục tạo ra ái dục thì không gì lớn bằng. Nhờ chỉ có một cái như
vậy, giả sử có cái thứ hai thì thiên hạ không còn ai hành đạo được
nữa.
Có những trường hợp mà cổ đức nói
là đạo cao một thước ma cao một trượng. "Giả sử đạo niệm cũng
bằng tình niệm thì Phật cũng đắc đạo chậm hơn".
(23) Ái Dục Tự Hại
Phật nói, con người đối với ái dục
thì như cầm đuốc lửa mà đi ngược gió, ngu mà không bỏ đuốc xuống
thì tất bị cháy tay. Độc tố tham sân si ở ngay trong thân tâm, y như đuốc
lửa ở nơi tay mình. Không sớm đem đạo hạnh mà trừ bỏ, thì như ham cầm
đuốc lửa, tất có cái họa cháy tay.
Con người tự mình là đuốc lửa cho mình.
Có 3 độc thì đuốc lửa cháy tay. Có đạo hạnh thì đuốc lửa soi đường.
(24) Ngọc Nữ
Thiên thần hiến ngọc nữ cho Phật để
thử nghiệm ý ngài, quan sát đạo ngài. Ngài nói, ngọc nữ có thể vừa
ý thế tục, không thể kích động Như lai. Hãy đi đi, Như lai không cần
dùng. Thiên thần rất kính trọng, nhân đó hỏi Phật về ý đạo. Ngài giảng
giải cho, liền thành đạt đạo quả Tu đà hoàn.
Thiên thần (devata) là gọi chung chư thiên,
kể cả Phạn vương, Đế thích. Nhưng ở đây không phải ma vương, vì ma
vương không thành sơ quả. Còn ngọc nữ chỉ có nghĩa là gái đẹp, và
ở đây là gái đẹp chư thiên. Ấy vậy mà có kẻ thượng lên làm Ngọc
nữ bồ tát mà lạy !
(25) Cây Trôi Theo Dòng Nước
Phật nói, hành đạo thì như cái cây ở
trong dòng nước, hãy theo dòng nước mà trôi đi, không mắc vào bờ hai
bên, không bị người vớt lấy, không bị phi nhân ngăn chận, không bị nước
xoáy làm đứng lại, không bị thối rã, thì cây ấy tất vào được biển
cả. Hành đạo cũng vậy, không bị ái dục mê hoặc, không bị tà ngụy
quấy phá, tinh tiến mà không do dự, thì Như lai bảo đảm người ấy đắc
đạo.
Những sự ví dụ trong đây, được giải
thích không phải chỉ có một ý, vì giải thích sao cũng có lý cả. Nay, căn
cứ vào chính văn ý của bài này, và của kinh này, tạm giải thích như
sau. Không mắc hai bên bờ là không thái quá hay bất cập. Không thối rã
là không bị ái dục mê hoặc. Không bị nước xoáy làm đứng lại là
không bị do dự. Ngoài ra, bị người vớt, bị thần chận, thì nói chung bằng
chữ tà ngụy. Tà ngụy ở đây là ngoại đạo, là phi mục đích. Ngoại
đạo thì dễ hiểu. Phi mục đích là mong cầu hạnh phúc trong nhân loại
hay trong chư thiên. Không bị những điều trên đây thì thế nào cũng đắc
đạo.
(26) Ý Không Thể Tin
Phật bảo các vị sa môn, thận trọng,
đừng tin ý của các người, ý của các người không bao giờ tin được.
Thận trọng, đừng tiếp xúc sắc đẹp, tiếp xúc thì tai họa có liền.
Được tuệ giác La hán rồi mới nên tin ý của các người.
Tuệ giác La hán có 2: tuệ giác diệt tận
(tận trí) và tuệ giác không sinh (vô sinh trí). Diệt tận là diệt tận
ái dục đã có. Không sinh là không sinh ái dục sẽ có. Chỉ khi nào được
2 tuệ giác ấy, tâm ý mới có thể tin được khi tiếp xúc với sắc dục.
(27) Nẽo Chánh
Phật bảo các vị sa môn, thận trọng,
đừng nhìn phụ nữ. Phải nhìn thì thận trọng, đừng nói chuyện. Phải
nói chuyện thì sắc lịnh cho tâm trí đi theo nẻo chánh. Rằng ta là sa
môn, ở trong cuộc đời này ta phải như đóa sen không dính bùn lầy. Già
thì coi như mẹ, lớn thì coi như chị, trẻ thì coi như em, nhỏ thì coi như
con. Cẩn trọng mà giữ uy nghi, ý thức càng phải xét kyլ thân hông thật,
chứa toàn dơ bẩn; (sinh cái tâm độ thoát) để giải cái ý bất chính.
Bài này chỉ cho người xuất gia cách đối
xử với phụ nữ. Một, tránh tiếp xúc. Hai, tiếp xúc thì phải chánh niệm,
rằng mình phải như hoa sen, không được lấm bùn. Ba, coi phụ nữ mọi lứa
tuổi đều như thân nhân. Bốn, phải giữ uy nghi đúng giới luật (nói năng
và cử động thật nghiêm chỉnh, không tiếp xúc lâu, ở chỗ khuất). Năm,
quán bất tịnh. Sáu, sinh tâm độ thoát cho họ. Điều tôi lấy bản B mà
bổ túc, vì văn ý bài này là ở đây.
Tuy nhiên, cái lối coi phụ nữ như thân
nhân không hẳn không có hậu quả trái ngược, nhất là không hẳn không bị
lợi dụng với tà ý. Luật còn cấm kết làm thân nhân. Nên phải thận trọng.
Trong cấp độ sơ cơ, sự tránh tiếp xúc, và giữ uy nghi khi tiếp xúc, mới
thật đáng nói.
(28) Tránh Cho Xa
Phật nói, hành đạo thì phải từ bỏ
tình dục. Hãy như cỏ gặp lửa, lửa đến thì phải tránh: người hành
đạo gặp tình dục thì phải tránh cho xa.
Cỏ mà gặp lửa thì đang tươi cũng cháy,
nói chi đã khô. Tình dục thì đạo lực có mà còn phải tránh, huống chi
chưa có.
(29) Hãy Đoạn Tâm
Có người bực vì tình dục không ngừng,
dùng dao búa mà đoạn âm. Phật nói, đoạn âm đâu bằng đoạn tâm. Tâm
tà không ngừng thì đoạn âm ích gì, chỉ đem lại cái chết mà thôi. Thế
nhân nhận thức đảo ngược là như người khờ trên đây.
Đoạn âm ở đây là trừ bỏ bộ phận
sinh thực nam. Đoạn âm không ích gì cả trong sự làm sạch tâm trí đối
với ái dục.
(30) Gốc Của Tình Dục
Có một dâm nữ hẹn với nam nhân. Đến
hẹn, nam nhân không đến. Dâm nữ tự hối, rằng
- Dục tình, ta biết ngươi,
- gốc của ngươi là ý
- ý sinh vì tư tưởng.
- Ngày nay ta không còn
- tư tưởng nữa đến ngươi,
- thì ngươi hết sinh ra.
Phật đang đi, nghe vậy, bảo các vị sa
môn, nhớ lấy, đấy là lời chỉnh cú của đức Phật Ca diếp, được
lưu hành trong dân gian.
Dục tình do tư tưởng, tư tưởng do ý.
Gốc của dục tình là như vậy. Nên không tư tưởng đến dục tình, dục
tình mới không được thực hiện cho đến không còn.
(31) Yêu, Lo, Sợ
Phật nói, con người do ái dục mà lo buồn,
do lo buồn mà sợ hãi. Không ái dục thì không lo buồn, không lo buồn thì
không sợ hãi.
Ái dục tạo ra lo buồn, sợ hãi, là nói
đơn giản. Ái dục mà tranh thủ, hưởng thụ và hậu họa thì không gì
đa dạng cho bằng. Trong 12 chi duyên khởi, ái quan trọng nhất: ái tận là
niết bàn, ái thủ thì sinh tử.
(32) Tinh Nhuệ Bước Tới
Phật nói, hành đạo là như một người
chiến đấu với muôn người. Mặc áo giáp, cầm vũ khí, tiến ra chiến trường,
hoặc quyết chiến mà chết, hoặc đại thắng mà về. Ấy vậy, những ai
kiên trì tâm chí, tinh nhuệ bước tới, không mê hoặc vì lời tiếng tầm
thường, cuồng dại, thì chiến thắng ái dục, đánh bại xấu ác, đắc
đạo chắc chắn.
Hành đạo thì phải có cái mà Thiền
tông gọi là "khẳng tâm": dứt khoát, quyết chí, không do dự,
không dao động. Cảnh sách nói khá rõ: Nổi dậy cái chí khí quyết liệt,
mở ra cái hoài bão cao xa, hết thảy mọi sự động tĩnh đều nhìn lên
các bậc thượng thặng, đừng tự ý sống theo những thói hư hèn. Nội một
đời này mà thôi, phải giải quyết bản thân cho xong, và việc đó là tự
mình liệu lấy cho mình, không phải do ai đâu khác.
(33) Vừa Phải
Có vị sa môn ban đêm tụng kinh tiếng
nghe rất buồn, có vẻ hối tiếc, lưỡng lự, muốn trở về thế tục. Phật
gọi mà hỏi, khi ông ở nhà thì đã làm gì? Thưa, thường đánh đàn.
Giây đàn dùi thì thế nào? Thưa, không kêu. Giây đàn căng thì thế nào?
Thưa, mất tiếng. Căng dùi vừa phải thì thế nào? Thưa, âm điệu phát ra
đủ cả. Phật nói, học đạo cũng phải như vậy, giữ cho tâm trí chừng
mực thì đạo phải được.
Đây chính là trung đạo. Trung đạo là
chính yếu của Phật giáo. Trung đạo là linh động, thích đáng, không phải
nước đôi, hỗn hợp.
(34) Từ Từ
Phật nói, hành đạo cũng như luyện sắt,
tuần tự mà luyện, càng luyện càng loại hết quặng đi, thì làm đồ rất
tốt. Học đạo mà từ từ, trừ khử một cách sâu xa dơ bẩn trong tâm,
thì tinh tiến đắc đạo. Thái quá thì cơ thể mệt mỏi, cơ thể mệt mỏi
thì tâm ý bực bội, tâm ý bực bội thì tu hành lùi bước, tu hành lùi bước
thì tội lỗi xuất hiện.
Từ từ nhưng tinh luyện, tinh tiến, mới
tránh được thái quá, bất cập. Thái quá hay bất cập chỉ làm cho đạo
nghiệp hư hỏng.
(35) Khổ Mà Hết Khổ
Phật nói, hành đạo cũng thấy khổ, không
hành đạo cũng thấy khổ. Nhưng con người từ sinh đến già, từ già đến
bịnh, từ bịnh đến chết, khổ biết bao nhiêu. Tâm ý bực bội, tích lũy
tội lỗi, thì sinh tử không ngừng, cái khổ này mới khó nói cho hết.
(Cái khổ của sự hành đạo có thể làm cho cái khổ này chấm dứt).
Đối với con người, cái gì cũng cho là
khổ. Nhưng có cái khổ để rồi khổ vô cùng, có cái khổ để rồi hết
cái khổ ấy. Hành đạo là khổ để hết khổ, không cam tâm khổ để khổ
mãi.
(36) Mừng Được Khó Được
Phật nói, thoát đường ác mà được làm
người là khó, được làm người mà làm đàn ông là khó, làm đàn ông
mà đủ giác quan là khó, đủ giác quan mà sinh xứ trung tâm là khó, sinh xứ
trung tâm mà được thờ Phật pháp là khó, được thờ Phật pháp mà gặp
quân vương đạo đức là khó, gặp quân vương đạo đức mà sống trong
gia đình bồ tát là khó, sống trong gia đình bồ tát mà gặp đời Phật là
khó.
Xứ trung tâm (trung quốc) là những nơi có
Phật giáo, ít nhất cũng có văn hóa tốt. Quân vương đạo đức là lãnh
tụ quốc gia mà có đạo đức. Có đạo đức thì có chính sách tốt.
Chính sách ấy mới lợi cho dân, nhất là cái lợi tín ngưỡng Phật pháp
không bị phá hoại. Gia đình bồ bát là gia đình mà gia phong có truyền thống
vị tha.
Đã được những điều trên đây, dầu
chỉ được một cách tương đối, nhất là đã được làm thân người, mà
không hành đạo thì thật tự phụ bạc lấy mình nhiều lắm, phí mất một
đời một cách oan uổng.
(37) Đời Sống
Phật hỏi một vị sa môn, sinh mạng con
người tồn tại trong bao lâu, thưa, trong vài ngày, Phật nói, ông chưa hành
đạo. Phật hỏi một vị sa môn khác, sinh mạng con người tồn tại trong
bao lâu, thưa, trong một bữa ăn, Phật nói, ông cũng chưa hành đạo. Phật
hỏi một vị sa môn khác nữa, sinh mạng con người tồn tại trong bao lâu,
thưa, trong hơi thở ra hay vào, Phật nói, hay thay, ông đáng được gọi là
người hành đạo.
Chữ hành đạo trong bài này là quán vô
thường. Sinh mạng ở trong sát na vô thường để rồi đi đến nhất kỳ
vô thường. Sát na là đơn vị ngắn nhất của thì gian, chỉ bằng sự thoạt
hiện hay sự thoạt biến của cái biết, và đó chỉ nói theo tầm nhận thức
của người thường. Sinh mạng thực ra chỉ tồn tại trong từng sát na như
vậy. Nói tồn tại trong hơi thở (ra mà không vào, hay ngược lại) còn là
lâu. Tuy nhiên, quán vô thường mà xét thấy đến như thế cũng đã đáng
gọi là quán vô thường. Và từ đó mà sự tranh thủ thì gian với sinh mạng
để hành đạo sẽ đắc lực hơn lên.
(38) Gần Phật Xa Phật
Phật nói, đệ tử của Như lai sống cách
Như lai mấy ngàn dặm mà lòng nhớ giới luật của Như lai, thì đắc đạo
chắc chắn; còn sống bên cạnh Như lai mà lòng mang tà ý, thì không bao giờ
đắc đạo. Sự thực là ở nơi sự hành đạo, gần mà không hành đạo
thì đâu có được muôn một trong sự lợi ích.
Giới luật là bậc đại sư của người
hành đạo. Chính Phật đã nói như vậy trong di huấn tối hậu của ngài.
Nên cách Phật mà giữ giới thì vẫn đắc đạo, gần Phật mà không quan
tâm giới luật cũng vẫn mất mát rất lớn.
(39) Kinh Pháp Như Lai Cũng Vậy
Phật nói, như ăn đường phèn thì trong
ngoài đều ngọt. Kinh pháp của Như lai cũng vậy, mọi ý nghĩa đều thích
thú, làm theo là đắc đạo.
Phật pháp là bất định pháp -- là trung
đạo, thích đáng với căn cơ. Thế nên Phật pháp mà có ý nghĩa, và ý
nghĩa thích thú, làm theo hữu ích, là chính vì như vậy.
Nhổ Được Gốc Rễ Ái Dục
Phật nói, người hành đạo có năng lực
bạt nhổ gốc rễ ái dục. Ngắt lấy chuỗi ngọc đang treo thì ngắt từng
hạt cũng có lúc lấy hết, và xấu ác mà hết thì là đắc đạo.
Tiệm tu mà chắc chắn đắc đạo. Nhưng
tiệm trừ xấu ác mà ví dụ như ngắt từng hạt ngọc thì cũng hơi lạ
-- nếu tôi hiểu và dịch không lầm.
(41) Thẳng Tắp Một Mạch
Phật nói, sa môn hành đạo là như con trâu
mang nặng, đi trong bùn sâu, mệt nhọc đến mấy cũng không dám ngoái nhìn
hai bên, mà phải đi cho mau, rời khỏi bùn sâu, mới được nghỉ ngơi. Sa
môn coi ái dục còn hơn bùn sâu, nên thẳng tắp một mạch mà hành đạo,
mới có thể thoát khỏi mọi sự khổ lụy.
Thẳng tắp một mạch thì sự khẳng tâm
và tinh tiến nằm trong đó. Trong đó không thể có sự lạm dụng những chữ
từ từ, tuần tự, chừng mực.
(42) Phật Nhìn
Phật nói, Như lai coi cái ngôi vương hầu
như khách trọ, coi cái quí vàng ngọc như sỏi đá, coi cái đẹp tơ lụa
như giẻ rách, (coi cái trò phải trái như rồng múa, coi sự sinh diệt của
các pháp như cây bốn mùa).
Khách trọ, chính văn là quá khách (khách
qua đường), ý nói tạm bợ, ở và đi rất mau chóng và bất thường. Rồng
múa, đúng ra là 6 con rồng cùng múa. Sinh diệt như cây trải qua 4 mùa là
sinh không thật sinh, diệt không thật diệt.
Bài 42 này của bản A thì có vẻ thiếu,
của bản B lại có vẻ thừa. Tôi chỉ trích 2 điều của bản B mà bổ
túc.
Về cái nhìn của Phật, nói như bài 42
trên đây, là nói một chiều thích hợp với trình độ kinh này. Thật ra
cái nhìn của Phật là tùy người. Thí dụ ngôi vị chính quyền. Đối với
người cần nói với họ về sự vô thường, về cái lụy danh vị, thì
nói Phật nhìn ngôi vị vương hầu là tạm bợ. Nhưng nếu đối với người
cần nói với họ về cái dụng của danh vị trong sự lợi tha thì nói Phật
coi ngôi vị vương hầu có khi cũng cần đến.
- Vu Lan 2537, 20-24/7.
- Trí Quang
Chân thành cảm ơn quý
cư sĩ Nguyễn Văn Củng, Đoàn Viết Hiệp và Nguyễn Anh Tuấn đã phát tâm
chuyển tác phẩm này từ dạng Help File, VPS font sang dạng Word, VNI font. Thích
Nhật Từ 29-4-2000
| Dẫn Nhập | Dịch Nghĩa Bản
A | Dịch Nghĩa Bản B | Dịch
Nghĩa Bản Chữa 1 & 2
|