- Thiền Tứ Niệm
Xứ
- Thích Trí Siêu
Sách Thiền Tứ Niệm Xứ đã được tái
bản nhiều lần. Riêng trong kỳ tái bản này sách được bổ túc thêm phần
Phụ Lục với Kinh Niệm Xứ dịch từ Discourse on the Applications of
Mindfulness (Satipatthanasutta) trong Middle Length Sayings I của Pali Text Society I.B.
Horner 1967.
-ooOoo-
Vài lời
cùng bạn đọc
Quyển sách nhỏ này được viết
ra nhằm mục đích giới thiệu với quý đọc giả đang đi tìm giải
thoát, và nhất là thích tu thiền, một phương pháp hành thiền mà ít người
để ý, đó là pháp Thiền Tứ Niệm Xứ.
Đức Phật Thích Ca xưa kia do tu Thiền
mà giác ngộ giải thoát. Nhưng khi nói đến Thiền thì nhiều người hoang
mang vì có cả một rừng Thiền, nào là Như Lai Thiền, Tổ Sư Thiền, Thiền
Đốn Ngộ, Thiền Xuất Hồn, Thiền Yoga, Thiền Tây Tạng, Thiền Zen...
không biết theo ai bây giờ? Vì không ai chỉ dạy nên người chán nản thì
theo đại một phái Thiền nào đó. Nếu là Thiền Phật giáo như Tây Tạng
hay Zen thì còn đỡ, nhưng nếu chẳng may rơi vào Thiền ngoại đạo thì
ôi thôi, không những uổng một kiếp này mà còn uổng cả muôn ngàn kiếp
sau, vì sai một ly đi ngàn dặm. Cổ đức có câu: "Thà đành ngàn năm
không ngộ, không cam một phút sai lầm".
Tứ Niệm Xứ là một pháp hành Thiền
do chính Đức Phật xưa kia đã đích thân chỉ dạy cho các đệ tử. Nhờ
hành theo đó, các đệ tử của ngài đã giải thoát đắc quả vô sanh (A
La Hán). Những người theo Đại Thừa ngày nay thường bỏ qua và lãng quên
pháp môn này, cho đó là pháp Tiểu Thừa, đây là một điều rất đáng tiếc.
Để giới thiệu và giúp cho đọc
giả có một ý niệm về tầm quan trọng của pháp này, tôi sẽ so sánh
trong phần đầu Kinh Niệm Xứ với Bát Nhã Tâm Kinh, Thiền Niệm Xứ hay
Minh Sát với Tổ Sư Thiền, và sau đó sẽ nói về phương thức tu tập Thiền
Tứ Niệm Xứ.
Vì không ngoài mục đích giới thiệu
sơ qua về "pháp hành" Thiền Tứ Niệm Xứ, chắc chắn đọc giả
sẽ cảm thấy nó khô khan, vô vị, và không mấy hứng thú. Nhưng không có
một sự giác ngộ nào có thể có nếu chính ta không chịu thực hành,
không chịu trở về quan sát nội tâm, theo dõi và ghi nhận tất cả những
hoạt động biến chuyển của thân tâm, không chịu nương theo Giới, Định,
Huệ mà tu tập. Các bạn hãy suy nghĩ và tu tập theo Tứ Niệm Xứ, nếu thấy
hợp và đem lại nhiều chuyển hóa trong đời sống hàng ngày thì các bạn
hãy chịu khó lên đường tìm thầy hoặc bạn để học hỏi thêm, nếu ngược
lại thì chắc bạn không có nhân duyên rồi, tốt hơn là nên đi tìm phương
pháp khác vậy.
Mùa Thu năm Đinh Mão 1987,
tại Thiền Đường Sakyamuni, Montbéon, Pháp Quốc.
Thích Trí Siêu
Mở đầu
"Tu là cõi phúc, Tình là giây
oan", "Đời là bể khổ, Tu là giải thoát". Nhưng tu là tu cái
gì? Tu làm sao? Tu có phải ăn hiền ở lành, ăn chay niệm Phật không? Hay
phải vào chùa cạo tóc xuất gia là tu chăng?
Ở đây xin miễn nói về triết lý
đạo Phật, vì Kinh sách nói về triết lý đạo Phật đã có rất nhiều,
nhưng quy tụ cũng không ngoài Tứ Diệu Đế. Quý vị có thể tìm sách
nghiên cứu, hoặc là đến chùa thăm hỏi quý Thầy, quý Cô chỉ cho.
Về Tứ Diệu Đế, trong các kinh
sách thường nói như vầy: Khổ đế là quả luân hồi. Tập đế là nhân
luân hồi. Diệt đế là quả Niết Bàn. Đạo đế là nhân Niết Bàn. Chắc
chắn Tứ Diệu Đế là chân lý cao thượng, nhưng theo tôi nghĩ thì Đạo
đế quan trọng hơn cả. Vì chỉ có Đạo đế mới làm đạo Phật khác hẳn
các đạo khác. Vì sao? Vì các đạo khác cũng biết đời là khổ, biết tu
hành để cầu sự sung sướng, nhưng con đường đi của họ không thể
đưa tới sự giải thoát rốt ráo.
Khổ thì chúng ta đã khổ rồi,
nguyên nhân của khổ thì chúng ta đã tạo rồi, Niết Bàn thì chưa đạt tới,
chỉ có con đường đưa đến Niết Bàn mà chúng ta cần và đang tiến bước
là hiện tại. Chỉ có giờ phút hiện tại là chúng ta có thể sung sướng
hay khổ đau, là tốt hay xấu mà thôi. Ngày hôm qua anh B có thể đã giết
bao mạng người, nhưng ngày hôm nay đây anh đang cứu sống tôi. Nói như thế,
đọc giả có thấy được tầm quan trọng của giờ phút hiện tại không?
Nếu thấy được chỉ có trong giờ
phút hiện tại mà ta có thể là một người hiền hay ác, sung sướng hay
đau khổ, giác ngộ hay vô minh, thì các bạn sẽ cảm thấy hứng thú hành
theo pháp Thiền này. Tu Thiền vì sao ít có người hành? Vì đa số chỉ thấy
ngày hôm qua và ngày mai thôi, họ ít thấy được hiện tại. Những người
tu theo Tịnh Độ thì ỷ y nương vào tha lực của Phật A Di Dà tiếp dẫn,
sau khi chết sẽ về Cực Lạc nên hiện tại không chịu tu tập quán chiếu
nội tâm để tu tâm sửa tánh. Người tu theo pháp môn tụng Kinh thì chỉ
ưa tụng những Kinh Đại Thừa nổi tiếng như Pháp Hoa, Niết Bàn, Hoa
Nghiêm, Kim Cang v,v ... Mỗi khi đến chùa, có ai hỏi độ này tu hành ra sao,
thì trả lời: "Độ này tôi tụng được 7 bộ Pháp Hoa, 4 bộ Niết
Bàn ..." rồi lấy đó làm hãnh diện cho là mình tu nhiều. Kỳ thực
tham, sân, si ngã mạn của mình không giảm, mà có điều lại tăng thêm. Đến
chùa thì chỉ hay ăn nói khoe khoang, khen Thầy này, chê Thầy kia, thế này
thế nọ, v.v...
Còn Thiền thì sao? Tình trạng tâm
lý của những người tu Thiền có hơn gì người tu Tịnh Độ không? Người
tu ngày nay chỉ chuyên nghiên cứu Thiền, rõ biết lịch sử của chư Thiền
Đức thuở xưa, mỗi khi nói đến Thiền, thường đem ra kể cho Phật tử
nghe, để rồi gieo cho họ ý nghĩ là Thiền dành cho những hàng thượng
căn thượng trí, còn thời nay mạt pháp, chúng ta là hạ căn độn trí chỉ
nên niệm Phật cho chắc ăn. Những hành động, cũng như thành tích của
các Thiền Sư chứng ngộ đều có tính cách lạ kỳ, phá chấp, nên nhiều
người học Thiền thời nay đều hay bắt chước để rồi tưởng mình cũng
phá chấp, phá ngã, đó thật là một điều tai hại và lầm lẫn. Là bậc
Thầy, nên chỉ dẫn cho Phật tử phương pháp hành Thiền, chứ đừng nên
kể chuyện Thiền. Dĩ nhiên khi nói về phương pháp hành Thiền thì thấy
khô khan và dễ làm cho người nghe chán nản, còn nếu kể chuyện Thiền
thì hấp dẫn và vui hơn. Đó có khác chi một đàng chỉ dẫn cách thức
làm bánh, và đàng khác là tả sự ngon ngọt của một cái bánh đã thành
hình. Một đàng là nhân, một đàng là quả. Người trí học tạo nhân vì
biết quả sẽ do đó mà tự thành, người thường chỉ lo biết quả bỏ
quên nhân. Đức Phật xưa kia không nói nhiều về cảnh giới của Niết
Bàn, ngược lại, Ngài đã giảng dạy suốt 45 năm về những phương pháp
đưa đến giải thoát mà ngày nay chúng ta quen gọi là Đạo Phật.
Điều sai lầm của một số người
"tu Thiền" (hay là học Thiền) thời nay là chỉ thích đem Kinh sách
Thiền ra bàn luận và giảng giải xuyên qua sự hiểu biết của mình, trong
đạo gọi đó là hý luận, hay là sở tri chướng.
Thay vì nói nhiều về Thiền, một
vị Thầy có thể bảo Thiền sinh nhẹ nhàng ngồi xuống, bắt chéo chân
theo tư thế bán già hoặc kiết già rồi theo dõi hơi thở. Thay vì ăn uống
vội vàng hấp tấp cho xong để còn lo đi làm việc khác, một vị Sư có
thể lặng lẽ, điềm đạm nâng tách trà lên uống thong thả, đó là dạy
Thiền một cách trực tiếp, không cần dùng ngôn ngữ danh từ. Thay vì bắt
một chú tiểu học thuộc làu bộ Tỳ Ni, Oai Nghi rồi bắt chú trả bài
có lệ trước khi cho thọ giới, vị Thầy đó có thể kiểm soát trực tiếp
hoặc cho đệ tử biết giữ chánh niệm, làm việc thong thả, chậm rãi,
theo dõi từng cử động của thân thể v.v... Thiền cần được thực tập
ngay trong đời sống hàng ngày chứ không phải để bàn nói.
Những người thanh niên tuổi trẻ,
ưa chuộng đạo Phật lại thường không hay đến chùa, không khí ở chùa
không hợp với họ. Họ là những người thích tự lực, không thích nương
tựa mãi nơi cha mẹ, muốn tạo dựng hạnh phúc với chính hai bàn tay của
mình. Đến với đạo Phật, họ chỉ thích tu Thiền, nói Thiền. Nhưng tu
Thiền là tu làm sao? Có nhiều người chỉ "quy y sách Thiền" chứ
không quy y Tam Bảo (Phật, Pháp, Tăng). Vì không thích lạy Phật, không biết
Phật pháp căn bản, không biết kính trọng chư Tăng. Có việc phải đến
chùa thì ra vào nghênh ngang tự tại như "Tổ Đạt Ma", họ bảo
Thiền là phá chấp, "gặp Phật giết Phật, gặp Ma giết Ma". Họ
đâu có biết là đang gây cái nhân đọa địa ngục. Tuy vậy ta cũng không
nên trách cứ mà ngược lại nên cảm thương họ thì đúng hơn.
Như vậy nếu có người muốn tu Thiền thì phải
làm sao? Phải tu theo Thiền nào? Sách viết về Thiền tông tương đối có
khá nhiều, nhưng đa số viết về Thiền học, về văn chương ngôn ngữ
Thiền, về triết lý Thiền, về Thiền Trung Hoa ... Ở đây tôi muốn giới
thiệu, hay đúng hơn là nhắc lại một phương pháp hành Thiền do đích
thân đức Phật Thích Ca đã dạy cho các đệ tử, đó là pháp Tứ Niệm Xứ.
- Chân thành cám ơn cư sĩ Bình Anson
đã gửi tặng các phiên bản điện tử
Mục lục và
giới thiệu | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6