- Đạo Phật và Tuổi
Trẻ
-12-
Tuổi trẻ với vấn
đề Trí tuệ
Con người sở dĩ được gọi là
con người là do có trí khôn ngoan và biết luân thường đạo đức. Giá trị
của con người không phải ở thể xác to béo mà ở tinh thần sáng suốt
chân chính. Nếu một người nào không có hiểu biết gì, hoặc có một mớ
hiểu biết hỗn tạp đen tối thì còn gì đau khổ bằng!
Vì thế, mỗi
con người chúng ta cần phải trau dồi trí tuệ để trở nên một con người
xứng đáng với danh nghĩa của nó. Nhất là tuổi trẻ, tuổi đầy triển
vọng phát huy trí tuệ, như tấm gương sẵn sàng phản chiếu ánh sáng, nhưng
phải chờ có ánh đèn, ngọn đuốc, ánh sáng mặt trời...
Tuy con người
cần phải trau dồi trí tuệ, nhưng phải biết trí tuệ là gì? - Trí tuệ
là kiến thức rộng rãi, cao sâu, sáng suốt. Nhờ trí tuệ, con người biết
hợp đoàn bảo vệ nhau, biết tổ chức guồng máy xã hội, biết chế tạo
những khí cụ nông nghiệp, kỹ nghệ..., biết phát triển khả năng mình,
biết tư tưởng những triết lý cao siêu, biết ăn ở theo luân lý đạo đức.
Tóm lại, trí tuệ là một kiến thức sáng suốt, hướng dẫn con người sống
hợp lý và vươn lên.
Tuổi trẻ
trí óc còn minh mẫn nhưng rất trống, rất khát khao thu nhận những kiến
thức của phụ huynh, của sư hữu, của tiền nhân truyền lại. Như dạ dày
trống rỗng đang đón chờ những thức ăn dồn vào để tiêu hóa. Nhưng phải
là thức ăn có chất bổ dễ tiêu mới có sinh tố bồi dưỡng cơ thể, nếu
thức ăn chứa nhiều chất độc và khó tiêu thì sẽ hại dạ dày và hại
luôn cả cơ thể. Trí óc bạn trẻ cũng thế, thu nhận những kiến thức
cao đẹp chân chính sẽ tự cải đổi đời sống cá nhân mình trở nên
chân chính và góp phần xây dựng xã hội tốt đẹp. Trái lại, chỉ thu nhận
toàn những kiến thức điêu ngoa gian trá thì cá nhân mình đã hư hỏng mà
xã hội cũng đến nguy cơ.
Hun đúc cho
trí tuệ bạn trẻ được sung mãn, rực rỡ là nhiệm vụ to tát của phụ
huynh. Những người nhịn ăn, nhịn mặc, dành để tài sản cho con cháu sau
này là thương con cháu đã đành; nếu không giáo dục về phần trí tuệ vẫn
còn là một khuyết điểm lớn. Có những người lưu lại sự nghiệp cho
con, con chưa được hưởng đã qua tay người khác, nên dành để tài sản
chưa phải là kế vĩnh viễn cho con cháu. Sự quan trọng và chắc chắn là
trí tuệ; dạy dỗ cho con cháu được trí tuệ chân chánh là kẻ làm cha mẹ
biết nghĩ đến sự lâu dài cho con cháu. Trí tuệ không ai có thể cướp
được, cũng không ai lường gạt được, nó lại soi đường cho mình, cho
mọi người khỏi sa chân vào hầm hố, nên rất quí báu.
Phụ huynh
đã có bổn phận với con cháu, thì những ông thầy há không có trọng
trách hay sao? Thế hệ trước đã qua, để lại cho thế hệ sau những tư
tưởng, những kinh nghiệm, kẻ làm thầy có bổn phận thâu nhặt những tư
tưởng, những kinh nghiệm ấy, rồi nhào nặn lại cho hợp thời, sẽ đem
hun đúc vào tâm não tuổi trẻ để được phát huy sáng tỏ. Kho tư tưởng
kinh nghiệm của người xưa để lại rất dồi dào phong phú, nếu kẻ làm
thầy không chịu khó chọn lọc đem ra dạy bảo học sinh cho kết quả, để
đầu óc các bạn trẻ sau này rỗng tuếch, ấy là tội rất to của kẻ
làm thầy.
Tuy thế,
các bạn trẻ không nên ỷ lại cả vào phụ huynh, vào giáo sư, mà phải
tin tưởng vào phần tự lực, tự trau dồi trí tuệ cho mình. Ðành rằng
nhờ sự chỉ dạy của cha mẹ, sự hướng dẫn của giáo sư, nhưng phải
cộng thêm sức cố gắng của mình mới có kết quả. Nếu vô phúc cho một
số các bạn nào, sớm không được sự chỉ dạy của cha mẹ, và gần gũi
thầy bạn, các bạn phải cố gắng gấp bội lần hơn, để tự trau dồi
trí tuệ cho mình.
Chúng ta đã
biết, có xác thịt mà không có trí tuệ thì ấy chỉ là một khối da thịt
biết ăn, biết mặc mà thôi. Người không trí tuệ khác nào kẻ lạc lõng
trong rừng đêm không trăng sao, không đèn đuốc, còn gì đau khổ bằng! Phật
dạy: "Nỗi khổ bị thiêu đốt ở địa ngục, nỗi khổ con lạc đà
chở nặng, nỗi khổ đói khát của loài quỉ đói chưa gọi là khổ, ngu
si không biết lối đi mới thật là khổ."
Lẽ đương
nhiên muốn thoát khổ, chúng ta cần phải có trí tuệ. Nhưng trí tuệ
thế nào mới thoát khổ được? Đây là điểm quan trọng trong bài này.
Bởi vì có
lắm người khôn ngoan mà gian trá, xảo quyệt, họ lợi dụng trí sáng suốt
của họ để lừa người, bịp chúng, nên càng khôn ngoan càng gây đau khổ
cho chính họ và tang tóc cho mọi người. Như Tào Tháo ở Trung Hoa thời xưa,
sự gian hùng của y đã làm cho bao nhiêu người thời ấy phải điêu linh
tang tóc. Trên lịch sử hiện đại còn biết bao nhiêu kẻ như thế và hơn
thế nữa. Một khi lừa bịp được người, họ càng hăng hái tự đắc mà
quên cả tội lỗi đã gây. Nên có câu: "Có học thức không có đạo
đức là người ác..." Những kẻ như thế, ai dám bảo họ là ngu? Nhất
định họ là người có trí, nhưng là "TRÍ ÐIÊU NGOA".
Lại một hạng
người khôn nữa, họ thông minh lắm, học rộng nhớ nhiều, họ tưởng
như trí thông minh của họ không còn ai bì kịp, do đó đâm ra tâm khinh người
ngạo vật. Những người ấy coi trời đất bằng nắm tay, toàn cả người
trong xã hội bằng cây kim. Họ khinh tất cả và xem thường tất cả. Ði
đâu họ cũng mang theo cây cờ ngã mạn, gần ai họ chỉ gây sự bực tức
cho người. Nếu ai gắng gượng giới thiệu với họ: "Ông kia tài giỏi,
người nọ đức cao...", thì chỉ nhọc một phen bĩu môi của họ mà
thôi. Hạng người này không tài nào khuyên dứt họ được, như hòn đá cứng
khó mong xông ướp được mùi thơm. Nhà văn Cao Bá Quát điển hình cho
nhóm người này, kết cục đời ông chỉ là:
"Ba hồi
trống giục mồ cha kiếp,
Một nhát gươm đưa bỏ mẹ đời!"
Trí ấy gọi
là " TRÍ KIÊU MẠN".
Trí điêu
ngoa, trí kiêu mạn nguy hiểm dường ấy, tại sao người ta lại hun đúc
nên nó? Ðiều này bởi nhiều lẽ:
* Trước nhất
là phụ huynh, phụ huynh chỉ muốn con em khôn ngoan, mà không giản trạch
cái khôn ngoan chân chánh, cái khôn ngoan tà ngụy. Cứ dồn hết vào đầu
óc non nớt ấy tất cả cái khôn ngoan ở thế gian, tưởng thế là thỏa
mãn nhu cầu của tuổi trẻ và sẽ trở nên hay. Ðâu ngờ đó là lối đầu
độc trẻ con trong lúc trí óc rất vô tư không biết chọn lựa. Như người
kia cứ dồn cả thức ăn vào dạ dày khi nghe nó đòi hỏi, mà không phân
biệt thức ngon, dở, lành, độc, kết quả rồi ôm bụng kêu đau.
* Kế là thầy.
Ông thầy không phải là cái máy phát thanh, cứ phóng hết những điều mình
đã thâu một cách vô tư, để mặc thính giả hiểu sao cũng được. Thính
giả của các ông là nhóm tuổi trẻ măng tơ đang bỡ ngỡ trước ngưỡng
cửa đời, như khách bộ hành chưa thuộc đường, đang ngỡ ngàng đứng
trước ngã tư, kẻ hướng dẫn có bổn phận giải thích và hướng dẫn
cho đến đích. Nếu để cho khách mặc ý chọn đường thì làm sao bảo đảm
được con đường chính đại.
* Rốt sau là
xã hội. Người trong xã hội phức tạp, nào tốt, nào xấu, nào lành, nào
dữ v.v... Những gương tốt lành lại hiếm, mà gương xấu dở lại nhiều.
Như trăm màu ngàn sắc vận hành trước mặt gương thì lạ gì phản ảnh
trung thành của mặt gương có trăm màu sắc. Ðầu óc của thiếu niên bị
hun đúc bởi những tập quán, tư tưởng, hành động của người trong xã
hội, nên rồi họ trưởng thành theo cái đà ấy - đà điêu ngoa, ngã mạn
- rất dễ dàng hư hỏng.
Nói thế,
không phải là đổ trút mọi tội lỗi cho phụ huynh, thầy, người trong xã
hội, mà các bạn trẻ phải nhận lấy trách nhiệm quan trọng hơn cả. Giả
sử phụ huynh, thầy, bạn, người trong xã hội rất vô tư đối với sự
giáo dục các bạn, nhưng cũng tùy thuộc tính tình của các bạn mà hấp
thụ điều hay, điều dở. Ví dụ: thằng Nhân, thằng Tợn ngồi nghe ông cụ
kể chuyện cổ tích "ông Thiện ông Ác".Trong khi nghe, thằng Nhân
yêu chuộng hành động của ông Thiện, trái lại thằng Tợn thích việc
làm của ông Ác. Và sau khi nghe, những hành động ấy vẫn còn lảng vảng
trong tâm não hai đứa trẻ. Như vậy, hai quan niệm sai biệt ấy lỗi tại
ai? Lại một thí dụ nữa: "Thằng Ái và thằng Bạo cùng đứng xem đứa
trẻ mục đồng bắn chim. Khi thấy chim bị trúng đạn, Bạo vỗ tay reo cười,
ngược lại Ái bùi ngùi thương hại." Ấy cũng cùng xem một hành động
mà hai đứa bé có cảm xúc khác nhau, lý do tại đâu? Nếu không phải ảnh
hưởng tánh tình là gì? Do đó sự hư hỏng của các em thiếu niên ngày
mai, các bạn phải chịu trách nhiệm một phần lớn, nếu không nói là tất
cả.
Ðấy là tướng
trạng và lý do của trí điêu ngoa, trí kiêu mạn, còn phần trí tuệ chân
chánh là thế nào?
Người có
trí tuệ thì biết phân biệt lẽ chánh tà, biết nhận định việc phải
quấy và biết tôn sùng điều thiện, khinh chê điều ác. Trí phân biệt
ấy sẽ đưa ta xa tà gần chánh, bỏ ác theo lành, sửa quấy thành phải.
Nó là động cơ thúc đẩy con người từ hạng phàm phu tiến lên quả vị
Hiền Thánh. Nhờ trí này, người ta kiên quyết tìm phương pháp giải khổ
cho mình và quả cảm cứu giúp mọi người. Sự phát minh của các nhà khoa
học, sự hy sinh cứu đời của các đức giáo chủ đều do trí tuệ làm
động cơ.
Trí tuệ
có công dụng chiếu tan những mây mờ giả ảo, bày tỏ chân tướng của
vạn vật ở giữa cuộc đời này. Như ngọn đèn sáng soi vào nhà tối,
các vật trong nhà đều hiện bày tỏ rõ. Nó cũng đủ công năng đưa người
thoát vòng đau khổ. Cho nên Phật dạy: "Trí tuệ là con thuyền đưa
người qua bể khổ, là thứ lương dược chữa lành mọi căn bệnh của chúng
sanh, là chiếc búa bén chặt gãy cây phiền não, là ngọn đèn sáng chiếu
tan tất cả tối tăm." Nhờ trí tuệ người ta mới thấu đạt
chân lý, trở thành bậc giác ngộ.
Các bạn trẻ!
Xin lỗi các bạn, có khi nào các bạn muốn người ta gọi mình bằng thằng
"lưu manh" hay đứa "xảo quyệt" chăng? Chắc hẳn là
không. Các bạn có muốn người ta mến mình như vị Hiền, quí mình như
ông Thánh chăng? Chắc là có. Vậy là các bạn ghét "trí điêu
ngoa", "trí kiêu mạn" lắm rồi; các bạn đều tỏ ra yêu chuộng
"trí tuệ".
Có lẽ các
bạn đã băn khoăn tự hỏi phải làm sao để được trí tuệ? Tôi xin góp
ý kiến với các bạn.
Muốn được
trí tuệ, các bạn phải học thánh giáo. Thánh giáo tôi muốn nêu ra đây
là kinh điển nhà Phật vậy. Chắc bạn cho tôi là quá chủ quan. Phải thế,
thưa bạn, tất cả kinh điển nhà Phật đều nhắm vào sự xây dựng trí
tuệ làm căn bản. Như vừa nghe hai chữ đạo Phật, bạn đã thấy ý nghĩa
đó rồi. Chính đạo Phật là đạo giác ngộ, cho nên toàn thể hệ thống
giáo lý nhà Phật đều nhắm mục tiêu ấy. Thái tử Tất-đạt-đa, sau khi
giác ngộ dưới cội bồ-đề, mới được gọi là Phật, tức là bậc Vô
thượng Chánh đẳng Chánh giác. Nhờ sự giác ngộ ấy, nên mỗi lời Ngài
phán ra đều thích hợp với chân lý.
Bạn thử
nghĩ, trước đây trên hai mươi lăm thế kỷ, đức Phật đã quả quyết
tuyên bố rằng: "Chúng sanh và thế giới là nhân duyên kết hợp mà
thành." Câu nói ấy đã phủ nhận tuyệt đối đấng Tạo hóa hay
Thượng đế, trong khi khắp Á, Âu người ta đều phủ phục và hiến dâng
tất cả sanh mạng cho Thượng đế. Câu nói ấy mãi đến ngày nay - thời
đại nguyên tử - cũng không ai chối cãi được. Những câu giá trị tương
đương như vậy còn bàng bạc khắp trong biển giáo lý của Ngài. Vì thế,
bạn cần phải học, học để khai thông ý kiến chân chánh của bạn.
Muốn được
trí tuệ, bạn phải gạt bỏ những thứ phiền não làm rối loạn tâm hồn
bạn. Phiền não tức là những thứ giận, hờn, thương, ghét, buồn phiền...
Bạn có nhớ chăng, mỗi khi bạn nổi cơn giận dữ thì trí khôn ngoan của
bạn liền đó bị lu mờ. Ðôi thanh niên nam nữ yêu nhau thắm thiết, họ
sẽ mù quáng khi gặp hoàn cảnh buộc phải lìa nhau. Khi bạn ghét ai, dù người
ấy đưa ý kiến rất hay, bạn cũng không thèm nghe. Ðó! bạn thấy chưa,
phiền não nó che đậy khiến con người mê tối, nên trước bạn phải gạt
bỏ nó. Bạn sống thản nhiên và bình tĩnh một chút là bạn sẽ thấy
trí tuệ trở về với bạn.
Lại nữa,
muốn được trí tuệ, bạn phải lóng lòng trong sạch. Bạn có thấy
không, mặt nước hồ trong trẻo thì bóng trăng và vạn vật in hình. Tâm hồn
ta yên tịnh thì chân lý của vũ trụ sẽ hiện bày. Ðể tập cho tâm hồn
yên tịnh, mỗi tối trước khi ngủ, bạn ngồi yên chừng mười lăm phút
để phản tỉnh tư tuởng và hành động của bạn trong ngày qua. Nếu thấy
có những cái dở, bạn phải cương quyết chừa, nếu thấy có cái hay, bạn
gắng sức phát triển. Thế là dần dần, bạn sẽ phát sanh trí tuệ.
Còn điều
đại tối kỵ với trí tuệ mà bạn phải tránh, là rượu mạnh và
sự chơi bời trác táng. Rượu là kẻ thù số một của trí tuệ,
vì trí tuệ là do yên tĩnh phát sanh, mà rượu là thứ kích thích hỗn loạn.
Bạn thử thí nghiệm, khi uống vào một cốc rượu mạnh, bạn có thể giải
được một bài đại số khó hay không? Nếu muốn giải được, bạn cần
phải yên tĩnh. Sự chơi bời trác táng tai hại cũng tương tợ như vậy. Nếu
muốn có trí tuệ, bạn phải cữ hẳn hai điều này.
Các bạn trẻ!
Ðể kết luận bài này, tôi mong mỏi các bạn cố gắng thực hành mới
mong phát huy trí tuệ. Các bạn rất đủ điều kiện khai thác trí tuệ.
Các bạn hãy cố gắng lên, đừng để ngày tháng lững lờ trôi, cuối
cùng các bạn vẫn sống triền miên trong đêm tối. Các bạn đừng để phải
hối hận như anh chàng cùng tử kia mang sẵn trong chéo áo một viên ngọc
quí, mà mãi lang thang đầu làng, xó chợ xin ăn, đợi có người biết đến
chỉ, mới sực nhớ đem dùng. Rất muộn thay!
Mục lục
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15