- THỬ HOÀ ĐIỆU SỐNG
NGHĨA THỜI GIAN
Hoạt động tạo ra thời
gian và sự nghiệp. Ôi muôn vạn cảnh tượng huy hoàng của những làn
sóng dậy, đã dàn bày trên mặt nước, ai ngờ ở sức chuyển lay.
Tết đến, sực nhớ
thời gian qua nhanh, em bỗng động lòng nghĩ đến sự nghiệp mà buồn chăng
? Nhưng thời gian là gì, tưởng cũng cần tìm nghĩa thật của nó.
Thời gian chỉ là sự
chuyển động. Không chuyển động, không thời gian. Mỗi vật tuỳ theo thể
chất của nó, có một sự chuyển động, một đời sống, một thời gian
riêng, thời gian của trăng, của sao, của mặt trời, thời gian của vi trùng,
của tế bào, của phù du. Chỉ có từng thời gian riêng. Không có thời
gian chung cho cả vạn vật.
Nhưng muốn tiện lợi,
người đời đã cùng nhau đặt ra một thứ thời gian, lấy mặt trời hay
mặt trăng làm chuẩn. Thời gian xưa ấy là sự rút ngắn và duỗi dài ra dưới
ánh nắng mặt trời của bóng chiếc que cắm giữa sân, hay sự chìm dần của
cái hồ đồng ngập nước. Thời gian này là sự quay tròn của hai chiếc
kim đồng hồ. Bỏ những vật ấy đi nhiều người sẽ mù mờ trước hai
chữ thời gian.
Nhưng còn mặt trời
đó và mặt trăng kia làm sao không nhận ra được nghĩa thời gian trong ấy
?
Ừ, thì có mặt trời
và mặt trăng thật đấy. Nhưng quay đi quay lại, rút cuộc cũng chỉ có
hai bề trắng đen, sáng và tối, đêm và ngày. Mọc và lặng, cái cử chỉ
lập đi lập lại này của mặt trời từ
muôn vạn đời với một ngày, nào có khác gì nhau.
Vâng, em hiểu lắm, thời
gian của một ngày này không khác một ngày kia, nhưng sau ba tháng, chúng ta
lại nghe đổi một cảm giác. Bốn mùa còn đấy, chúng ta còn cảm nghe ấm
rồi nực, mát rồi lạnh …
Rồi sao nữa ? Hay lại
trở về bốn cảm giác trước, bốn mùa qua rồi, bốn mùa lại. Trên đường
thời gian chúng ta đi tới hay đi lui, trở về sau hay tiến tới trước ?
Ở đây thật ra, tới hay lui, sau hay trước cũng đồng một nghĩa như nhau
không làm sao phân biệt được. Tới là lui, đi là về. Hai đầu, trước và
sau cùng nhau giáp nối thành một vòng tròn mà hai chiếc kim đồng hồ là tượng
trưng. Phút trước qua rồi, phút sau lộn lại. Ðể nhận rõ sự vô nghĩa
của thời gian, em hãy lắng nghe cuộc cãi vả bất diệt của hai tiếng
tít tắc. Tiếng tít bảo: tôi là hiện tại, nhưng cũng là dĩ vãng đây rồi,
tiếng tắc sau tôi mới là tương lai. Nhưng tiếng tắc lại bảo: tôi là
hiện tại nhưng cũng là dĩ vãng đây rồi, tiếng tít kia mới là tương
lai. Dĩ vãng tương lai, tương lai dĩ vãng tráo trở nhau trong hai tiếng tít
tắc. Tóm lại, cái kim nhỏ chạy đủ một vòng trên mười hai khoảng của
mặt đồng hồ, mặt trời chìm xuống phương Tây và nổi dậy ở phương
Ðông, ba mươi hay ba mươi mốt tờ lịch rơi vào giỏ rác, chìa bàn tay ra
lãnh những tờ bạc đỏ xanh sau một tháng làm việc, bốn lần thay đổi
y phục cho hợp thời tiếc, móc vào cái đinh cũ một cuốn lịch mới. Bao
cử chỉ ấy đã chưng bày rõ rệt lên một thời gian chung cho loài người
giữa sự chuyển biến vô cùng tận của một không gian vô thuỷ vô chung
…
Nhưng cái thời gian
chung mà nhân loại đặt ra ấy thật không có tánh cách gì chung cho ai cả.
Có người siêng năng lấy ngày thâm vào đêm để làm việc, có người lười
nhác lấy đêm thâm vào ngày để ngủ. Có người già mà chưa một lần đã
trẻ, có kẻ trẻ mãi cho đến lúc đậy quan tài. Như thế đấy, chỉ có
thời gian thiết thực riêng của từng người theo từng tâm trạng, trong từng hoàn cảnh. Một phút đợi chờ dài
hơn một giờ hạnh ngộ. Một ngày vui qua nhanh như tiếng pháo nổ. Một
phút đau khổ dài tợ một thế giới đứng yên. Khi sung sướng, khi bận rộn
là thời gian vụt bay theo cánh chim đại bàng. Ðể cho Lamartine sống 100 năm
trên mặt hồ Bourget bên cạnh Elvire, nhà thi hào ấy cũng cứ cầu khẩn:
“Ôi thời gian, hãy dừng cánh lại. Giờ ngọc vàng, xin hãy khoan bay.”
Cho nên không có thời gian chung cho cả vạn vật. Cũng không có thời gian
chung cho cả nhân loại. Chỉ có thời gian riêng cho từng tâm trạng…
Chỉ có thời gian
riêng của từng tâm trạng. Thế mà sao em lại giật mình khi thấy năm qua?
Cử chỉ ngạc nhiên và kinh hãi ấy
thật quá nông nổi, sợ mau già chăng ? làm già, ít bởi tháng năm, nhưng rất
nhiều là bởi tháng năm, nhưng rất nhiều là bởi dục vọng. Bao nhiêu người
đã già trước tuổi. Thân hình măng non của họ đã ê chề, lụn bại bởi
đã làm tay sai cho bao nhiêu đòi hỏi của dục vọng. Làm như vậy rồi trách
thời gian đã sớm đem họ đến mồ, có ai bất công hơn thế nữa ? Chỉ
có thời gian riêng của từng tâm trạng thôi em ạ !
Thế mà sao em lại sợ
đời em quá ngắn ? Sống một trăm năm chưa hẳn là nhiều, sống một
ngày chưa hẳn là ít. Chớ đem năm tháng mà tính sổ đời mình. Một trăm
năm của người lười nhác không bằng một tháng của kẻ siêng năng. Sống
làm chi cho nhiều để quẩn quanh trong chừng ấy dáng điệu, ăn ngủ, ngủ
ăn. Và để một hôm trước khi ngủ thẳng, mới giật mình kinh hãi nhìn lại
sau mình, thấy một khoảng thời gian trống rỗng, trong ấy mình đã sống,
chẳng chút đổi thay. Dấu tích quá nghèo nàn, họ có cảm tưởng như đời
mình đã phớt qua như bóng nhựa qua cửa sổ. Sống một trăm năm chưa hẳn
là nhiều, sống một vài mươi năm chưa chắc là ít.
Ngây thơ thay những
người xưa đã vào rừng tìm thuốc trường sinh mà không bao giờ gặp, sống
khác chết ở sự nhận cảm và sự hoạt động. Sống với một tâm hồn
khô khan, một tinh thần trống rỗng, sống bao nhiêu thế kỷ vẫn là thừa.
Ai mong ước gì đời sống của một cây đại thọ ? Nó sống lâu chớ phải
đâu sống nhiều. Lòng mong ước của chúng ta ít ở sự sống được lâu,
nhưng rất nhiều là được sống rộng, sống mạnh.
Sa thải những mầm xấu
xa có thể ung độc sự sống, làm phát triển những tánh tình, những tư
tưởng đẹp đẽ trong mỗi người, nghĩa là luôn luôn tranh đấu giữa mình
với mình để vượt lên trên mình, đấy là sống mạnh. Phá dần thành
trì ngăn che ta và người, liên lạc nhau qua những dây thân mến, những
sóng lạc quan, nghĩa là vượt ra khỏi cái tâm nhỏ hẹp để giao hoà với
tâm rộng lớn, đấy là sống rộng. Một đời làm được như thế, thử
hỏi còn một sự nghiệp nào có giá trị hơn nữa, còn một thời gian nào
quí báu hơn nữa.
Có lẽ để khuyến khích,
cổ vũ tài sức và lòng hăng hái của chúng ta, vạn vật đã hiệp nhau tổ
chức một mùa xuân mới, sau những ngày đông giá lạnh.
Mùa đông già cỗi thế
kia còn trổi dậy được để chuyển mình thành một chàng thanh xuân mười
tám, cớ sao những chàng trai mười tám như em lại muốn nằm xuống giường
bệnh của người già.
Lòng chúng ta cũng phải
bắt chước vạn vật mà tạo hoá lại lòng ta. Ðừng nghĩ rằng một mùa
xuân qua là một mùa xuân mất mà buồn. Mùa xuân không mất, chỉ có người
mau già chết, vì đã lo nghĩ mà buồn rầu không phải cách. Nét nhăn tới
in dấu trước tháng năm, vì chúng ta đã để những ngày buồn vô cớ ăn
lan qua những ngày vui hùng hậu, vì chúng ta thường nói mùa đông đã qua với
những mùa đông sắp tới.
Hoa nở rồi, hương chập
chờn bay trong gió, bướm nhịp nhàng vỗ cánh theo điệu chim ca. Xuân đã về,
mang theo một bầu hăng hái phủ dưới chiếc áo màu xanh của vạn vật. Trước
sự sống tươi vui ấy, không nên đau buồn không phải lẽ.
Mục lục |
1 | 2
| 3 | 4
| 5 | 6 | 7 | 8
| 9 | 10 | Lời cuối