- Đại cương về
Luận Câu Xá
- Học viện Phật giáo Việt Nam
tại Huế,
PL. 2543 - TL. 1999
[Phẩm 4.b]
Hỏi:
Còn bất luật nghi vô biểu (ác giới) làm sao đắc thành?
Ðáp:
Do hai lý do: 1. Làm; 2. Thề làm.
1. Làm:
Như trường hợp sanh vào nhà bất luật nghi, như nhà thợ săn, đồ tể...
lúc thơ ấu có mục kích việc làm ác, tự nhiên tâm tập nhiễm suy tư
theo thói ác đó, nhưng chưa nhúng tay làm thì chưa thành ác giới, đến khi
nhúng tay làm tức liền thành ác giới vô biểu.
2. Thề
làm: Như trường hợp không sanh vào nhà ác giới, nhưng do thấy việc
ác như sát sinh, trộm cắp... có lợi lộc nhiều, bèn thề nguyện suốt đời
làm các việc đó để nuôi sống. Ngay khi thề nguyện như vậy, liền thành
ác giới vô biểu, dù chưa nhúng tay làm.
Tuy
vậy, theo Hữu bộ, dù làm hay thề làm cũng phải đối với tất cả chúng
sanh suốt đời, và đủ cả bảy chi mới thành ác giới vô biểu, nếu
không, chỉ thành sự ác ở chặng giữa là phi luật nghi, phi bất luật
nghi mà thôi. Ngược lại, theo Kinh bộ, dù không đủ cả bay chi, không suốt
đời, không đối với tất cả chúng sanh, nhưng nếu làm hoặc thề làm
điều ác, vẫn thành bất luật nghi vô biểu (ác giới vô biểu).
Hỏi:
Còn phi luật nghi phi bất luật nghi do thế nào mà đắc thành?
Ðáp:
Phi luật nghi phi bất luật nghi (phi thiện phi ác giới) đắc thành từ ba
phương diện:
1. Do ruộng
phước: Tức đối với người có phước đức thường bố thí, cúng dường
hoa quả, vườn cây... hoặc ngược lại, đánh mắng làm tổn thương,...
Khi rời khỏi sự làm thiện hoặc làm ác như vậy, liền đắc thành phi luật
nghi phi bất luật nghi vô biểu.
2. Do thọ
lãnh: Tức thề làm. Như tự thề: "Hễ chưa đánh mắng hoặc chưa
lễ Phật thì chưa ăn", khi vừa phát lời thề như vậy, liền đắc
thành phi luật nghi phi bất luật nghi vô biểu.
3. Do làm:
Tức sau khi phát thiện tâm (lễ Phật) hay phát các tâm (đánh mắng) một
cách hăng hái, đưa đến hành động, thì ngay khi hành động liền đắc thành
phi luật nghi phi bất luật nghi vô biểu.
Tóm
lại, luật nghi và bất luật nghi vô biểu do biểu nghiệp dẫn đầu. Như
tịnh lự và vô lậu luật nghi là hai giới tùy tâm chuyển, chỉ có vô biểu
chứ không có biểu nghiệp. Biệt giải thoát luật nghi nếu từ người khác
thọ đắc, thì chắc chắn có biểu nghiệp rồi mới thành vô biểu nghiệp.
Nếu trường hợp tự nhiên đắc, kiến đế đắc, không từ người khác
thọ đắc, thì chỉ có vô biểu mà không có biểu nghiệp. Còn bất luật
nghi vô biểu, nếu tự mình làm, thì trước hết do biểu nghiệp rồi mới
thành vô biểu nghiệp, nhưng nếu theo do người khác làm thì không do biểu
nghiệp cũng vẫn thành vô biểu nghiệp.
Hỏi:
Trên đã nói sự duyên đắc thiện giới, ác giới (luật nghi, bất luật
nghi), vậy xả thiện giới, ác giới như thế nào?
Trước
hãy nói về xả biệt giải thoát giới. Như đã biết, biệt giải thoát giới
có tám thứ, trong đó trừ giới cận trú, còn bảy giới kia đều do bốn
duyên xả:
Cố ý xả
giới;
Mệnh chung;
Nam nữ căn cùng xuất hiện;
Ðoạn thiện căn.
Giới
cận trú ngoài bốn duyên trên còn thêm một duyên nữa là mãn một ngày đêm,
vì giới này chỉ thọ một ngày đêm, hễ hết hạn thì giới tự nhiên xả.
Về
việc xả giới này, Kinh bộ có quan điểm: "Bốn trọng giới sát, đạo,
dâm, vọng là giới đoạn đầu, rất nặng, hễ phạm một trong bốn giới
ấy, thì tất cả giới xuất gia đều mất". Hữu bộ trái lại, cho rằng
giả sử phàm một trong bốn trọng giới đó cũng không hẳn mất hết giới
xuất gia, nếu biết chân thành sám hối, thề không trái và hộ trì các giới
còn lại. Luận chủ theo kinh bộ.
Hỏi:
Xả tịnh lự luật nghi thế nào?
Ðáp:
Có ba duyên xả:
1. Dịch địa:
Tức đổi vị trí, như từ hạ địa sanh lên thượng địa thì xả giới
tại hạ địa, từ thượng địa sanh xuống hạ địa thì xả giới thượng
địa, vì định cọng giới hữu lậu luôn luôn ràng buộc theo giới và địa
vậy.
2. Thối chuyển: Lúc đầu được thắng định, sau sanh phiền não, mất thắng
đ?nh nên giới cũng mất.
3. Mạng chung
Hỏi:
Xả vô lậu luật nghi như thế nào?
Ðáp:
Do ba duyên xả:
a. Ðược
quả: Khi chứng được quả vị cao hơn, thì vô lậu đạo của quả
vị thấp không còn nên giới cũng mất.
b. Luyện căn: Trước là độn căn, nhờ luyện tập trở nên
lợi căn, nên giới của độn căn cũng mất, và phát sinh giới lợi căn.
c. Bị thối chuyển: Khi quả vị bị thối thất thì giới cũng
mất theo luôn.
Hỏi:
Xả bất luật nghi thế nào?
Ðáp:
Do ba duyên xả: 1. Chết; 2. Nam nữ căn cùng xuất hiện; 3. Thọ đắc thiện
giới.
Hỏi:
Xả phi luật nghi phi bất luật nghi thế nào?
Ðáp:
Do sáu duyên xả:
1. Tâm thể
làm chấm dứt, như thề trong một thời gian nào làm thiện hoặc làm ác,
nhưng đến nửa chừng hối hận, thề bỏ lời thề trước đó đi, thì giới
cũng liền xả.
2. Do thế lực chấm dứt, tức do thế lực của lòng tin thanh tịnh dẫn
sanh vô biểu thiện, do thế lực của phiền não dẫn sanh vô biểu ác, như
sức bay của mũi tên, đến ngang độ nào đó thì rơi xuống. Cũng thế, đến
độ nào đó thì giới xả.
3. Tác nghiệp chấm dứt, vô biểu vốn do tác nghiệp thiện ác tạo thành,
nếu khi lời thề còn, nhưng tác nghiệp chấm dứt, thì giới cũng xả.
4. Sự vật chấm dứt, như bố thí phòng xá, cầu,vườn, hoặc đặt lưới
bẫy... Khi những thứ này hư hoại thì giới cũng xả.
5. Thọ mạng chấm dứt.
6. Thiện căn chấm dứt.
Ðoạn
2: CÁC LOẠI NGHIỆP ÐƯỢC NÓI TRONG CÁC KINH
Trên
đã nói thể tánh của nghiệp, đoạn này nói về các loại nghiệp được
nói trong các kinh. Câu-xá Luận 15 nêu mười một thứ nghiệp:
1.
Tam tánh nghiệp: Tức ba nghiệp thiện, ác, vô ký.
2.
Phước thảy ba nghiệp: Tức là phước nghiệp (nghiệp lành) ở cõi Dục,
phi phước nghiệp (nghiệp ác) ở cõi Dục, bất động nghiệp ở cõi Sắc
và Vô sắc.
3.
Tam thọ nghiệp: Tức nghiệp thuận theo lạc thọ ở cõi Dục và ở
cõi Sơ, Nhị, Tam thiền; nghiệp thuận theo khổ thọ là nghiệp bất thiện
ở cõi Dục; nghiệp thuận theo bất khổ bất lạc thọ ở từ Tam thiên
lên đến trời Hữu đảnh.
4.
Tam thời nghiệp: Thời kỳ nghiệp thọ quả báo có hiện tại và vị
lai, và thuận thứ thọ, thuận hậu thọ. Về điểm này có ba chủ trương
khác nhau:
a. Nhà bốn
nghiệp: Chủ trương có thuận hiện nghiệp là hiện tại tạo
nghiệp, hiện tại thọ quả. Thuận sanh nghiệp hiện tại tạo nghiệp,
đời kế thọ quả. Thuận hậu nghiệp, hiện tại tạo nghiệp, đời
thứ ba trở đi mới thọ quả. Thuận bất định nghiệp, hiện tại
tạo nghiệp, nhưng thời kỳ thọ quả không nhất định.
b. Nhà năm
nghiệp: Chủ trương ngoài ba cách thọ quả báo trên. Riêng thuận bất
định nghiệp lại chia ra có quả báo nhất định, thời hạn thọ quả báo
không nhất định, và quả báo cùng thời hạn thọ quả báo đều nhất định.
c. Nhà
tám nghiệp: Căn cứ bốn nghiệp nói trên, chia mỗi nghiệp ra làm hai thứ
mà thành tám nghiệp. Xem đồ biểu:
| TÁM NGHIỆP |
Thuận hiện
nghiệp |
Báo định
- Thời định
Báo bất định - Thời định |
| Thuận sanh
nghiệp |
Báo định
- Thời định
Báo bất định - Thời định |
| Thuận hậu
nghiệp |
Báo định
- Thời định
Báo bất định - Thời định |
| Thuận bất
định nghiệp |
Báo định
- Thời bất định
Báo bất định - Thời bất định |
Ðối với ba chủ trương trên, luận
Câu-xá 15 nói, "Ba nghiệp thuận hiện pháp thọ là định, cộng
thêm nghiệp thuận bất định thành bốn, thuyết này đúng hơn".
Trong chỉ rõ thời gian thọ quả định bất định, chính là giải thích bốn
nghiệp tướng của kinh đã nói vậy. Như vậy đủ thấy luận chủ Thế
Thân chấp nhận thuyết bốn nghiệp. Nhưng trong bốn nghiệp đó, nghiệp
nào dẫn đến quả tổng báo gọi là dẫn nghiệp? Nghiệp nào dẫn
đến quả riêng mà gọi là mãn nghiệp? Theo luận Tỳ-bà-sa
114n có ba thuyết:
(1) Hai nghiệp
thuận sanh thọ, thuận hậu thọ, có đủ cả dẫn nghiệp, mãn nghiệp;
còn hai nghiệp thuận hiện thọ, thuận bất định thọ thì chỉ giới hạn
nơi mãn nghiệp.
(2) Ba nghiệp
thuận sanh thọ, thuận hậu thọ, và thuận bất định thọ có đủ cả dẫn
nghiệp, mãn nghiệp, còn nghiệp thuận hiện thọ chỉ giới hạn ở mãn
nghiệp.
(3) Bốn
nghiệp đều có đủ cả dẫn nghiệp, mãn nghiệp, luận Tỳ-bà-sa 2
đồng với thuyết này.
5.
Thân tâm thọ nghiệp: Tức nghiệp do thân tho, nghiệp do tâm thọ. Nghiệp
do tâm thọ là nghiệp thọ quả báo (dị thục) tương ưng với đệ lục
ý thức. Như thiện nghiệp ở từ trung gian định của Sắc giới đến cõi
trời Hữu Ðảnh, nó chỉ chiêu cảm do tâm lãnh thọ. Nghiệp do thân thọ
là nghiệp chiêu cảm dị thục do thân lãnh thọ, như ác nghiệp ở cõi
Dục.
6.
Ba nghiệp khúc trược uế: Tức do siểm khúc phát sinh ra nghiệp thân ngữ
ý gọi là nghiệp; do sân phát sinh ba nghiệp gọi la uế nghiệp. Do tham
phát sinh ra nghiệp thân ngữ ý gọi là trược nghiệp.
7.
Hắc bạch nghiệp: Gồm hắc hắc nghiệp là nghiệp ác thọ quả
báo ác ở cõi Dục; bạch bạch nghiệp là nghiệp lành thọ quả
lành ở cõi Sắc; hắc bạch hắc bạch nghiệp là nghiệp lành dữ
xen lộn nhau thọ quả báo khả ái phi khả ái xen lộn ở cõi Dục.
8.
Tam mâu-ni nghiệp: Ba nghiệp mâu-ni và ba nghiệp thanh tịnh như biểu đồ:
| Ba nghiệp mâu
ni |
Ba nghiệp
thanh tịnh |
Ba nghiệp |
- Thân
mâu-ni (.....)
- Ngữ mâu-ni (.....)
- Ý mâu-ni (.....) |
Thân thanh tịnh
Ngữ thanh tịnh
Ý thanh tịnh |
(.....) Thân
(.....) Ngữ
(.....) Ý |
Mâu-ni tiếng Phạn là Muni, tàu dịch
là tịch mặc, có nghĩa là phiền não dứt sạch, vắng lặng. Hàng thánh giả
vô học dứt sạch mọi phiền não, nên thân nghiệp được gọi là thân
mâu-ni, ngữ nghiệp được gọi là ngữ mâu-ni, ý nghiệp được gọi là
ý mâu-ni. Thân ngữ ý đều thành diệu hạnh, nên gọi là thân thanh tịnh,
ngữ thanh tịnh, ý thanh tịnh. Diệu hạnh thông cả hai loại thiện hữu lậu,
thiện vô lậu, vì tạm thời và vĩnh viễn nó xa lìa mọi ác hạnh phiền
não cấu uế.
9.
Ba ác hạnh: Tức ba ác hạnh và ba diệu hạnh. Ba ác hạnh là hết thảy
ba nghiệp ác của thân, ngữ, ý; ba diệu hạnh là hết thảy ba nghiệp
lành của thân, ngữ, ý. Trong đó, ý ác hạnh và ý diệu hạnh không những
nhiếp trọn ý nghiệp thiện ác mà ý ác hạnh còn nhiếp luôn cả tham,
sân, tà kiến, ý diệu hạnh còn nhiếp luôn cả vô tham, vô sân, chánh kiến.
Xem biểu đồ sau:
| a. Ba
ác hạnh: |
Ba nghiệp |
| Thân ác hạnh |
Thân nghiệp |
| Ngữ ác hạnh |
Ngữ nghiệp |
| Ý ác hạnh |
Ý nghiệp
và tham, sân, tà kiến. |
| b. Ba
diệu hạnh: |
Ba nghiệp |
| Thân diệu
hạnh |
Thân nghiệp |
| Ngữ diệu
hạnh |
Ngữ nghiệp |
| Ý diệu hạnh |
Ý nghiệp
và vô tham, vô sân, chánh kiến. |
10. Mười nghiệp đạo: Có
hai loại: mười ác nghiệp đạo và mười thiện nghiệp đạo:
| 10 ác nghiệp |
Thân |
Sát, đạo,
dâm (3) |
| Ngữ |
Nói dối,
hai lưỡi, thô ác, thêu dệt (4) |
| Ý |
Tham, sân,
tà kiến (3) |
| 10 thiện
nghiệp |
Thân |
Lìa sát,
lìa đạo, lìa dâm (3) |
| Ngữ |
Lìa nói hai
lưỡi, thô ác, thêu dệt (4) |
| Ý |
Lìa tham,
lìa sân, chánh kiến (3) |
Tất cả việc lành dữ phát động
ở thân, ngữ, ý đều kinh qua ba giai đoạn gia hạnh, căn bản và hậu khởi
(Kinh Ưu-bà-tắc Bồ-tát Giới, phẩm nghiệp nói là phương tiện
trang nghiêm, căn bản, thành dĩ. Kinh Phạm võng Bồ-tát giới nói là
sát nhân, sát duyên, sát pháp, sát nghiệp).
Gia
hạnh là tiền phương tiện; căn bản là ngay lúc sự việc hoàn thành; hậu
khởi là những hành động kế tiếp sau đó như bắt thú, lột da, xẻ thịt...
Trong ba phần gia hạnh, căn bản, hậu khởi đó, chỉ phần căn bản mới gọi
nghiệp đạo. Luận Câu-xá 16 nói: "Về bất thiện, thân ác nghiệp đạo
trừ một phần của thân ác hạnh không kể vào, đó là các thân nghiệp
ác thuộc gia hạnh và hậu khởi, và các nghiệp như uống rượu, đánh,
trói... vì những việc này không thô bạo rõ rệt bằng những thân ác hạnh
làm kẻ khác mất mạng, mất của, mất vợ, mà như Phật dạy, đặc biệt
phải xa lánh. Chỉ mấy việc ác chính làm kẻ khác mất mạng, mất của...
mới gọi là nghiệp đạo. Ngữ ác nghiệp đạo không kể những ngữ ác
hành thuộc gia hạnh, hậu khởi và khinh vi. Ý ác nghiệp đạo không kể những
ý ác hạnh thuộc tư duy ác và lòng tham nhẹ... Về thiện, thân thiện nghiệp
đạo trừ một phần của thân diệu hạnh không kể vào, đó là thân thiện
nghiệp thuộc gia hạnh, hậu khởi và các việc khác như bố thí, cúng dường,
lìa uống rượu... Ngữ thiện nghiệp đạo, trừ một phần của ngữ diệu
hạnh như ái ngữ, thật ngữ... không kể vào. Ý thiện nghiệp đạo, trừ
một phần của ý diệu hạnh như các tư duy thiện không kể vào.
Hỏi:
Vì sao chỉ căn cứ vào phần căn bản để lập nghiệp đạo?
Ðạo
là đường đi. Trong 10 ác nghiệp, tham, sân, tà kiến là đường đi của
tư tâm sở. Ba nghiệp thân, bốn nghiệp ngữ tự nó là nghiệp và cũng là
đường đi của tư nghiệp (ý nghiệp), nên gọi là nghiệp đạo, hoặc gọi
đủ là nghiệp nghiệp đạo. Nghĩa của 10 thiện nghiệp đạo cũng chiếu
theo đó để hiểu.
Hỏi:
Mười điều lành, mười điều ác làm sao trở thành nghiệp đạo?
Trước
nói mười điều ác trở thành nghiệp đạo:
1. Thành
nghiệp đạo sát sanh do đủ năm duyên:
a. Có tâm
muốn giết.
b. Ðối tượng là loại hữu tình.
2. Tưởng
đó là loại hữu tình.
a. Dùng sức
giết.
b. Không giết lầm.
3. Thành lập
đạo không cho mà lấy (trộm) do đủ năm duyên:
Móng tâm lấy
cắp.
Ðối với tài vật của kẻ khác.
Tưởng đó là tài vật của kẻ khác.
Dùng sức lấy.
Không phải lấy lầm đem về làm của mình.
4. Thành
nghiệp đạo tà dâm có đủ bốn duyên:
Ðối với
không phải cảnh (vợ, hầu) mà làm việc không đáng làm.
Ðối với không phải nơi (đạo) mà làm việc không đáng làm.
Ðối với không phải chỗ mà làm việc không đáng làm.
Ðối với phi thời mà làm việc không đáng làm.
5. Thành
nghiệp đạo vọng ngữ (hư cuống ngữ) do đủ bốn duyên:
Tâm ô nhiễm.
Tư tưởng và phát ngôn trái với điều luật nói.
Người bị lừa hiểu rõ điều được nghe.
Người nói dối biết rõ người nói dối.
6. Thành
nghiệp đạo hai lưỡi (ly gián ngữ) do đủ bốn duyên:
Tâm ô nhiễm.
Phát lời nói hại kẻ khác.
Người nghe hiểu rõ.
Người nói biết rõ mình nói hai lưỡi.
7. Thành
nghiệp đạo nói thô ác (ác khẩu) do đủ bốn duyên:
Tâm ô nhiễm.
Phát lời cộc cằn, thô bạo, chửi mắng kẻ khác.
Người nghe hiểu rõ.
Người nói biết rõ mình nói thô ác.
8. Thành
nghiệp đạo nói thêu diệt (ỷ ngữ, tạp uế ngữ) do có đủ hai duyên:
Tâm ô nhiễm.
Phát lời tà vạy, thêu dệt vẽ vời, dua nịnh, tạo các từ khúc sai trái
dâm ô.
Phạm vi ỷ
ngữ rất rộng, trừ ba thứ hư cuống ngữ, thô các ngữ, ly gián ngữ, tất
cả ngôn từ điên đảo, tà vạy, phát ra với tâm ô nhiễm đều thuộc loại
ỷ ngữ này.
9. Thành
nghiệp đạo tham, do đối với tài vật của người khác sanh lòng tham,
mong cầu nghĩ tưởng làm sao vật đó thuộc về mình, chứ không còn thuộc
người khác.
10. Thành
nghiệp đạo sân, do đối với loại hữu tình, sanh lòng giận giữ, muốn
làm hại.
11. Thành
nghiệp đạo tà kiến, do mê lầm bài bác lý nhân quả chính đáng, và chấp
theo nhân quả tà vạy.
Hỏi:
Trên đã nói đến 10 nghiệp đạo ác, còn thành tựu 10 nghiệp đạo thiện
như thế nào?
Đáp:
Ðây nói về người cần sách thọ giới Cụ túc. Khi lên giới đàn, lễ
đại Tăng, phát lời thành thật thỉnh Thân giáo sư truyền giới, cho đến
xong lần kiết-ma thứ ba, ngay ở sát-na này thành tựu 10 nghiệp đạo thiện.
Hỏi:
Dựa vào tâm nào để thành tựu mười nghiệp đạo thiện và ác ấy?
Đáp:
Gia hạnh của mười nghiệp đạo ác do ba căn bất thiện là tham,
sân,si mà phát sinh. Nhưng rốt cuộc, chính thức thành nghiệp đạo thì là
do tâm sân nhuế mà thành nghiệp đạo sát sanh; do tham dục mà thành nghiệp
đạo trộm cắp, tà dâm; do cả tham, sân, si mà thành hư cuống ngữ, ly gián
ngữ tạp uế ngữ; do sân nhuế mà thành thô ác ngữ, do tham phiền não mà
thành nghiệp đạo tham; do sân phiền não mà thành nghiệp đạo sân; do si
phiền não mà thành nghiệp đạo tà kiến.
Còn
mười nghiệp đạo thiện, luận Câu-xá 16 nói:" Các nghiệp đạo thiện
vô luận là gia hạnh, căn bản, hay hậu khởi đều từ ba thiện căn vô
tham, vô sân, vô si mà khởi phát, mà là thiện tâm tất nhiên tương ưng với
ba thiện căn.
11.
Ba tà hạnh: Tức tà ngữ (nói lời tà), tà nghiệp (hành động tà), tà
mạng (nuôi sống tà). Tà ngữ là ngữ nghiệp do sân và si phát sinh. Tà
nghiệp là thân nghiệp do sân và tham phát sinh. Tà mạng là thân ngữ nghiệp
do tham và si phát sinh.
Hỏi:
Tại sao ngoài tà ngữ, tà nghiệp còn lập thêm tà mạng nữa?
Đáp:
Luận Bà sa 16 nói: "Như trong ngữ nghiệp tạo bất thiện nghiệp,
nếu do lòng tham mà phát khởi thì gọi là tà ngữ, cũng gọi là tà mạng,
vì trong đó gồm có mục đích nuôi sống nữa. Nếu do tâm sân si mà phát
khởi, thì chỉ gọi là tà ngữ, chứ không gọi là tà mạng, bởi không
vì mục đích nuôi sống. Và thân nghiệp đạo bất thiện cũng vậy, nếu
do lòng tham phát khởi, thì gọi là tà nghiệp, cũng gọi là tà mạng; nhưng
nếu do sân si mà phát khởi, chỉ gọi là tà nghiệp chứ không gọi là tà
mạng".
Lại
hỏi: Nếu vậy thì sao Phật lại dạy riêng hai thứ chánh mạng và tà mạng?
Vì
tà mạng là cuống hoặc lòng người, vi tế khó nhận thấy, cũng khó trừ
cho sạch được. Như thế, lối nuôi sống tà vạy là hành vi khó cấm chế,
nên Phật nêu riêng ra để nhắc nhở cần phải cố gắng sống theo lối sống
chánh mạng.
Ngoài
mười một loại nghiệp nói trên, Luận Câu-xá 17 còn đề cập đến
hai thứ dẫn nghiệp và mãn nghiệp. Dẫn nghiệp là nghiệp dẫn đến
quả báo chung (cựu dịch là tổng báo nghiệp),mãn nghiệp là nghiệp dẫn
đến quả báo riêng (cựu dịch: biệt báo nghiệp).Ví như loài người tuy
không đồng nhau về cơ thể, trai, gái, lớn, bé, mập, gầy, xấu, đẹp
cao, lùn, mạnh, yếu; về trí tuệ sáng, tối, nhanh, chậm; về tính tình
lành, dữ, nhiều tham, sân, si, mạn, ít tham, sân, si, mạn; cho đến sang, hèn,
thọ, yểu; cuộc đời suông sẻ hay gặp khó khăn... nhưng vẫn đồng nhất
dưới dạng con người chứ không phải trời, hay thú vật. Nguyên nhân
đưa đến kết quả đồng nhất đó gọi là dẫn nghiệp. Còn mọi sự
bất đồng về cơ thể, trí tuệ, tính tình giữa người này với người
khác, gọi đó là biệt báo, và nguyên nhân đưa đến biệt báo ấy gọi
là mãn nghiệp.Vậy, nhân nghiệp thiện hay nghiệp ác mà phải sanh đến
cõi lành hay cõi dữ, đó là do dẫn nghiệp; tuy đồng sanh ra ở cõi lành
hay cõi dữ, nhưng từ cơ thể đến tính tình không ai giống ai đó là do
mãn nghiệp.
Hỏi:
Nhưng dẫn nghiệp ấy đều do nhiều nghiệp hợp lại hay chỉ do một nghiệp
dẫn sanh đến cõi này hay cõi khác? Và chỉ dẫn sanh ra một đời hay nhiều
đời?
Đáp:
Luận Câu-xá 17 giải thích:" Nhất nghiệp dẫn nhất sanh, đa nghiệp
năng viên mãn". (do một nghiệp dẫn sanh một đời, do nhiều nghiệp làm
cho trọn vẹn). Như người thợ vẽ phát họa hình dáng một đồ hình tổng
quát, một con người hay một con trâu chẳng hạn, phát họa đó dụ cho dẫn
nghiệp; lại từ trên đồ hình đó, tô vẽ thêm đủ các bộ phận, màu sắc
đầy là dụ cho mãn nghiệp.
Tóm
lại, nghiệp có nhiều thứ, nhưng không ngoài ba thứ thân, ngữ, ý hoặc
thiện, hoặc ác, hoặc trung dung, thuộc hữu lậu hay thuộc vô lậu. Nghiệp
thiện hữu lậu, tánh nó ít nhiều mùi vị bất lương, vị ngã trong đó.
Còn thiện vô lậu, trái lại, hoàn toàn thanh tịnh, thoát hẳn mùi vị bất
lương, vị ngã. Ðó là diệu thiện.
Nay
đây, nói nguyên nhân của mê không những chỉ ba nghiệp ác, mà cũng gồm
luôn cả ba nghiệp thiện hữu lậu, vì nó là nguyên nhân trực tiếp chiêu
cảm quả báo tốt lành trong cõi người, cõi trời. Nhưng đồng thời nó cũng
là trợ üduyên tiến lên thiện vô lậu, mở đường cho sự giác ngộ,
nên không thể xem thường được.
-ooOoo-
PHỤ LỤC PHẨM NGHIỆP
Theo
Tân Thượng tọa bộ như ngài Phật Minh (Buddhaghosa), căn cứ trên ba điểm
là thời gian, công dụng,và quả báo nặng nhẹ để phân loại các
nghiệp như sau:
1.
Căn cứ trên thời gian
Cấp hiệu
nghiệp: Nghiệp chỉ thọ quả báo ngay trong đời này, nếu vì một tha
lực nào đó ngăn chặn không thể thọ quả báo thì nghiệp đó không còn
hiệu lực nữa. Như người thợ săn bắn mũi tên đến con vật, nhưng không
trúng thì mũi tên đó coi như bỏ, con vật không bị thương. Nghiệp này tương
tự thuận hiện thọ nghiệp nói trên.
Hưởng
hiệu nghiệp: Nghiệp sẽ thọ quả báo vào đời sau, nếu đời sau vì
một tha lực nào đó mà nghiệp bị ngăn cản không thực hiện được thì
nghiệp ấy vĩnh viễn không thực hiện được.
Vô định
kỳ hiệu nghiệp: Nghiệp sẽ thọ quả báo vào bất cứ lúc nào trong tương
lai, trừ khi người đó chứng được Niết-bàn trước khi thọ quả báo
thì nghiệp ấy trở thành vô hiệu. Ðây cũng tương tợ định nghiệp được
nói trên.
Vô hiệu
nghiệp hay Dĩ hữu nghiệp: Ðây là chỉ chung cả ba nghiệp trên, mà hoặc
vì tự nó bạt nhược, không thể sanh kết quả, hoặc bị nghiệp lực
khác mạnh hơn làm tiêu hủy thì trở thành vô hiệu.
2.
Căn cứ trên công dụng: Tức về mặt hành tướng, chia nghiệp ra làm
ba thứ:
Năng sanh
nghiệp: Ðây chỉ cho hữu chi trong mười hai nhân duyên. Nó tiềm
ẩn chờ cơ hội thuận hay nghịch mà phát sinh quả hay không phát sinh quả.
Nghiệp này có tính chất như hoãn hiệu nghiệp trên kia.
Năng tiêu
nghiệp: Nghiệp này làm cho năng sanh và năng trì nghiệp dù thiện dù
ác, đều bị thủ tiêu.
Năng hủy
nghiệp: Nghiệp này còn mạnh hơn năng tiêu nghiệp. Nó đủ sức nhổ tận
gốc rễ các nghiệp đang phát hiện hay sẽ phát hiện.
3.
Căn cứ trên quả báo nặng nhẹ: Chia ra bốn thứ:
a. Cực
trọng nghiệp: Nghiệp rất mạnh, rất nặng, đủ sức lôi cuốn các
nghiệp khác theo nó về thiện hay về ác, nên nó có thể bao hàm bốn tánh
chất năng sanh, năng trì, năng tiêu, năng hủy nghiệp trên kia.
b.Cận tử
nghiệp: Là nghiệp có tính chất quyết định cho sự thọ sanh đời sau
hiện lên trong khi sắp chết. Một người có cực trọng nghiệp tự nhiên
đã quyết định sự thọ sanh đời sau vào cảnh khổ hay vui, nhưng nếu cực
trọng nghiệp này không có, thì kẻ sắp chết, trong giờ phút đó bất cứ
nghiệp gì hiện lên, nghiệp ấy đủ khả năng quyết định sự thọ sanh
về sau của người đó.
c.Tập
quán nghiệp: Nghiệp do sự tập quán liên tục về ngôn ngữ, hành động,
suy tư, nó yếu hơn cận tử nghiệp, nhưng nếu chiến thắng các nghiệp
khác thì nó trở thành cận tử nghiệp.
d.Tích lũy
nghiệp: Là nghiệp tiïch lũy từ vô thỉ mà mỗi hữu tình đều có đủ
toàn bộ trong mình. Có thể gọi nó là con chó săn thuộc vô định kỳ hiệu
nghiệp. Nếu không có những nghiệp mới làm thay đổi, thì tích lũy nghiệp
này sẵn sàng hiện lên trong giờ sắp chết và trở thành cận tử nghiệp.
Phi kẻ trí khó lòng nhận rõ được nó, nên các nhà Tân Thượng tọa bộ
ví nó như một hòn đá được người ngu ném đi, mà dù khi chưa ném, hòn
đá cũng đã vẫn ném rồi, nghĩa là tự nó rơi xuống, không cần đợi ném
rơi.
Du-già
tông còn căn cứ trên các điểm dị, đồng tự biến, cọng biến mà chia
ra có cọng nghiệp và bất cọng nghiệp (biệt nghiệp). Như mọi người
tương đồng tạo nghiệp đưa đến kết qủa hiện thành một thế giới,
một xã hội tương đồng, hoặc như mười người chung sức dựng lên một
ngôi nhà, đó là cọng báo do cọng nghiệp, tức do công sức đồng nhau của
mọi người trong đó tạo ra. Ðó là cọng nghiệp. Tuy nhiên, trong cùng một
thế giới, một xã hội, hay một ngôi nhà, nhưng mỗi người có mỗi cơ
thể, mỗi thái độ tâm lý, tình cảm khác nhau, hoặc mỗi người làm mỗi
nghề, tập mỗi việc khác nhau để đưa đến mỗi đời sống không giống
nhau. Ðó gọi là bất cọng nghiệp và bất cọng báo (biệt nghiệp, biệt
báo). Nhưng hai thứ cọng nghiệp và bất cọng nghiệp này cũng luôn gắn
liền nhau nên lại diễn ra nghiệp cọng trung bất cọng như cùng ở chung
trong một ngôi nhà, rủi bị bão, nhà bị sập, có người chết, có người
gãy tay, có người u đầu... nhưng có người bình yên vô sự, kiểu như nói
"đồng sàng dị mộng". Và nghiệp bất cọng trung cọng,
như trong ngôi nhà đó có một người tập tánh uống rượu, nói khùng,
gây gỗ, thậm chí châm lửa đốt nhà, và người đó bị chết thiêu, như
vậy là nghiệp riêng người đó làm, người đó chịu, nhưng những người
khác ở cùng nhà cũng phải chịu họa lây. Ðó là bất cọng trung cọng.
Mục
lục | 1a | 1b | 2 | 3 | 4a | 4b | 5a | 5b |
6a | 6b | 7 |
8