- Mười tôn phái Phật
Giáo ở Trung Hoa
- HT. Thích
Thiện Hoa
3.- THIỀN
TÔN
A.-PHẦN MỞ ĐẦU
Thiền tôn thuộc cả Đại Thưà
và Tiểu Thừa.củng như bao nhiêu tôn phái khác trong Phật Giáo, vị khai
sáng đầu tiên của Thiền tôn vẫn là đức Phật. Trước Ngài , sự tham
thiền nhạp định của các ngoại đạo không phải là không có. Nhưng đến
Ngài, phương phápthiền định mới đạt đến chỗ rốt ráo. Như chúng ta
đều biết qua lịch sử cúa Ngài , sau khi xuất gia, đức Phật đã trãi
qua nhiều năm đi tìm đạo và tu khổ hạnh, nhưng vẫn chưa đạt được
đạo quả như ý muốn. Ngài tự bảo cái đạo ấy không phải đi tìm đâu
xa mà chính phải tìm trong trí huệ sáng suốt của Ngài . và từ đó, luôn
trong 49 ngày đêm dưới cội Bồ Đề, Ngài đã ngồi thamthiền nhập định
cho đến khuya mồng 8 tháng chạp âm lịch, lúc sao mai vừa mọc thì Ngài
"Minh tâm kiến tánh", chứng được đaọ quả Bồ -đề,. Đó là một
cuộc nhập định vô tiền khoáng hậu, mở đầu cho một pháp môn vô cùng
hiệu nghiệm của đạo Bồ đề. Và từ đấy về sau, một tôn giáo riêng
đã được thành lập. Đó là Thiền tôn.
Sao gọi là Thiền tôn?-Thiền
tôn là một tôn phái của Phật Giáolấy pháp môn tham thiền nhập định làm
căn bản tu hành.
Chữ "Thiền " là do chữ
"Thiền-na", một tiếng Phạn, phiên âm theo tiếng Trung Hoa và dịch
nghĩa là định lự ( định các tự lự). Hiệp chungcả tiếng Phạn và tiếng
Trung Hoa, thành ra chữ Thiền định.
Có chỗ giải: Chữ " Thiền",
xưa dịch tư là " tư duy", nay dịch là " Tịnh lự". Tư duy
có nghĩa là suy nghiệm, nghiên cứu, suy tầmnn đối tượng của tâm thức
( tức là chỉ) để cho tâm thể được sáng tỏ.
Chữ "Định" nguyên tiếng
Phạn là Samadhi, người Trung Hoa phiên âm là Tam muội, nghĩa là tập trung tư
tưởng vào một cảnh duy nhất không cho tán loạn.
Hợp hai chữ Thiền và Định, chúng
ta có một nghĩa chung như sau:Tập trung tư tưởng vào một đối tượng duy
nhất, không cho tán lọan, để cho tâm thể được vắng lặng, tâm dụng
được sáng tỏ, mạnh mẽ, đặng quan sát và suy nghiệm chơn lý.
Phương pháp thiền định có hai
cách:
1.-Tham cứu về lý thiền, để cầu
minh tâm kiến tánh, tỏ ngộ đạo quả, nên gọi là " Tham thiền",
như tham cứu câu thoại đầu (câu nói thiền) v.v..
2.-Tậ밠trung tư tưởng để quan sát cho sáng tỏ chân lý về một
vấn đề gì như quán bất tịnh, quán từ bi v.v..nên củng gọi là "
Quán tưởng".
Có chỗ gọi là tu " Chỉ
quán"hay tu" Định huệ". Chỉ là đình chỉ các vọng tưởng,
không cho khởi động, tưc là định. Quán là quan sát cho sáng tỏ một vấn
đề gì tức là Huệ.
"Chỉ" là nhơn, mà "Định
là quả.
" Quán là nhơn", mà
"Huê " là quả.
CHỦ TRƯƠNG CỦA THIỀN
TÔN
Tất cả chúng sinh, trãi qua bao đời
kiếp, phải trôi lăn trong biển khổ sanh-tử luân hồi vì bị vô minh mê
hoặc.
Tại sao lại có vô minh mê hoặc?
chúng ta hằng ngày bị thất-tình (1), lục-dục (2), bát phong (3), xuy động,
làm cho tâm tánh chúng ta phải bị mờ ám; cũng như ngọn đèn bị thổi
leo lét, không sáng tỏ được, để phá tan cái hắc ám ở chung quanh và
soi sáng cảnh vật. Đèn tâm của chúng ta không giờ phút nào chẳng bị
gió lục-trần (4) làm chao động. Vì đèn tâm chao động (không định) nên
ánh áng trí huệ không thể tỏa ra; và ánh sáng trí huệ không tỏ sáng,
nên khỗng xé tan được mây vô-minh hắc ám ở chung quanh và không chiếu
soi chơn lý của vũ-trụ.
--------------------------------
(1) Thất-tình: Mứng, giận, thương,
sợ, yêu, ghét, muốn.
(2) Lục-dục: Những sự tình dục
do lục-căn sanh ra.
(3) Bát-phong: Lợi, suy, hủy, dự, xưng,
cơ, khổ, lạc.
(4) Lục-trần: Sáu trần-cảnh là:
sắc, thanh, hương, vị, xúc, pháp.
Vậy hành-giả muốn rỏ chơn lý của
vũ trụ, muốn được minh tâm kiến tánh thành Phật, thì phải phá trừ
mây vô minh hắc ám. Muốn phá trừ vô minh hắc ám, hành-giả phải làm sao
cho đèn trí huệ của mình được sáng tỏ. Muốn thế hành-giả phải tu
thiền-định. Tâm có định, mới phát sinh trí-huệ. Trí-huệ có phát sinh
mới phá trừ được vô minh hắc ám, và với minh tâm kiến tánh thành Phật.
Mới nghe qua chủ trương của Thiền-tôn,
chúng ta thấy không có gì mới lạ, và tưởng là dễ dàng quá; nhưng khi
thực hanh thì lại không phải dễ dàng như thế. Trái lại, phép tu thiền-định
rất khó, phải thường có thiện-hữu tri-thức dắt-dẫn, phải tốn rất
nhiều công phu và kiên-nhẫn, phải trải qua một thời gian lâu dài, mới
thu được kết quả.
B.-CÁC LỌAI THIỀN-ĐỊNH
Thiền-định có nhiều loại, nhiều
thứ. Có thứ chánh, thứ tà, có thứ sâu, thứ cạn, có thứ thiền của
ngoại-đạo, có thứ thiền của phạm-phu, có thứ thiền của Tiểu-thừa,
có thứ thiền của Đại-thừa.
Hãy nghe Ngài Tôn-Mật Thiền-sư dạy:
‘’ ...Người muốn cầu Thánh-đạo, tất phải tu thiền ‘’. Chơn-tánh
không có dơ và sạch, thánh và phàm. Song thiền-định có cạn và sâu, từng
bực không đồng:
- Người tà-kiến, chấp trước sao
lạc, ưu cõi trên, chán cõi dưới mà tu Thiền là ngoại đạo thiền;
- Người chánh tín nhơn quả, nhưng
cũng dùng sự ưa cõi trên chán cõi dưới má tu thiền, là phàm phu thiền;
- Người biết rõ lý ‘’ ngã
không’’ mà tu thiền là Tiểu-thừa thiền;
-Người ngộ được lý‘’ngã,
pháp dều không’’ mà tu thiền, là Đại-thừa thiền;
-Người đốn ngộ tự tâm, xưa nay
vốn thanh-tịnh, không có phiền não, đầy đủ trí huệ vô-lậu, tâm ấy
tức là Phật, rốt ráo không khác; y theo tâm ấy mà tu thiền là Tối Thượng
thừa thiền, củng gọi là ‘’chơn như tam muội’’
Vì thiền có nhiều loại khác nhau
như thế, nên trướ khi muốn thực hành cho đúng đắn chúng ta cần biết
sơ lược các lối tu thiền, để khiỏ lạc vào đường nguy hiểm.
I.- NGOẠI ĐẠO THIỀN
Trong phần ngoại đạo thiền này,
chúng tôi muốn nói đến các loại thiền của ngoại đạo như đạo Tiên,
đạo Bà la môn, các lối thôi miên, và những tà thiền định với mục đích
không chơn chánh.
Sao gọi là không chơn chánh? -Theo
quan niệm của đạo Phật thì những hành động gì không nhằm mục đích
trau dồi tâm tánh, dẹp trừ phiền não hữu lậu, để cầu giải thoát
sanh tử luân hồi, đều không là chơn chánh. Dựa vào quan niệm trên mà
phê phán thì những tà thiền định hay những loại thiền định của ngoại
đạo đều không chơn chánh; vì những người tu theo lối thiền định nầy
chỉ nhắm mục đích cầu được sống lâu, cầu được khỏe mạnh, được
thần thông biến háo để dạo chơi thế giới,được những phép lạ, huyền
bí để cám dỗ, mê hoặc người, hay được thần tiên để hưởng lạc
thú tiêu diêu nơi tiên cảnh...
Bởi họ dụng tâm không chơn chánh,
tu phương pháp không chơn tánh, nhắm mục đích thiển cận, bề ngoài và bị
các phiền não tham, sân, si, làm động cơ thúc đẩy, nên các laọi thiền
của họ không rốt ráo và toàn thiện được. Trước tiên chúng ta hãy
nói đến các tà thiền định.
1.- Tà thiền định: Đọc các
loại sách xua, chúng ta thường nghe nói đến các loại cầm thú như: bạch
xà, chồn cáo, qui, khỉ, vượn...tu luyện lâu năm trong rừng sâu núi thẳm,
cuối cùng củng có những phép thần thông, biến hóa. Nhưng mục đích của
chúng là cầu cho được nhiều phép tắc để được ggần phụ nữ, nhiễu
hại nhơn dân, hớp hồn hớp via người lương thiện, để thỏa mãn thú
tánh. Đó là những loài yêu tinh quỷ quái, mà ngày nay theo con mắt nhà
khoa học thì khó có thể tin được là có. Nhưng có lẽ những người xưa
muốn đặt ra câu chuyện yêu tinh quỹ quái như thế, để ngụ ý các loài
thú, nếu tu luyện lâu năm củng có thể phép thuật hơn người. Nhưng bởi
chúng thiếu lòng nhân, thiếu thiện tâm cho nên phé갠thuật càng cao cường bao nhiêu càng gây tai họa bấy
nhiêu.
Chúng ta củng thường nghe thầy phù
thủy luyện thiên linh cái (đầu lâu). Họ củng tập trung tư tưởng, luyện
phép tịnh tâm, và khi thành tâm, và khi thành công củng sai được âm binh
bộ hạ, được ma quỷ mách bảo cho các việc quá khứ, vị lai ...mà củng
tác oai, tác oai không ít.
Đó cũng là do tu định cả, nhưng
bởi dụng tâm tà, nên gọi là thiền định, và kết quả là có hại cho
mình và nhân quần xã hội.
Chúng ta hãy nghe lời Phật dạy.Ngài
A-Nan trong kinh Lăng nghiêm về các lồi tà thiền định:
" ..A-Nan! Nếu ông tu thiền định
mà không đoạn lòng dâm, thì quyết đọa vào ma đạo, bực thượng thành
ma chúa, bực trung thành ma dân bự hạ làm ma nữ. Vì gốc của nó là dâm,
thì làm sao khỏi sanh tử luân hồi được?. "
‘’...A-Nan ! Nếu ông tu thiền định
mà không đoạn đoạn tân sát hại, thì chỉ đạo vào thần đạo; bực
thượng thành đại lực quỉ, bực trung làm phi hành dạ xao và các quỉ tướng
soái, bực hạ làm địa hành La sát và các quỉ thần...’’
‘’...A-Nan ! Nếu ông tu thiền định
mà không đoạn trừ tâm trộm cướp thì quyết đọa vào tà đạo; bực
thượng thành loài yêu tinh, bực trung làm ma quỉ, bực hạ làm người tà
bị các tà ma nhập (đồng bóng)...’’.
2.-Thiền định của đạo Tiên:
Theo các kinh sách của đạo tiên để lại, như kinh Huỳnh-đình, hay bộ
Tánh mạng khuê chỉ v.v..thì con người sở dĩ sống được và minh mẫn
là nhờ có đử ba món: tinh, khí và thần. Tinh , khí là chủ cúa xác thân;
Thần là chủ của mạng sống. Hể tinh thần lục dục quá mạnh thì tinh
khí hao mòn: tinh khí hao mòn thì thân bị che lấp tối tăm, con người mất
sáng suốt. Vì thế cho nên phải trừ dục tình để dưởng tinh, luyện khí
cho thân được cởi mở và phát hiện.
" Tiên đạo cho rằng khắp giáp
thân thể con người đều có những cái huyệt, tức là những lỗ thông
khí âm dương; huyệt ở chót bàn chân gọi là chi âm; huyệt ở đỉnh đầu
là thiên thông. Khí đi trở lên là dương khí, khí di xuống là âm khí.
Người tu tiên cốt luyện cho âm
khí mất đi, chỉ còn cái khí thuần dương đi lên đỉnh đầu, tức là
có thần thông và đắc đạo. Vì sao phải trừ bỏ khí âm? Bởi vì âm
khí là trược khí, làm cho nặng nề, tối tăm, ưa thích điều dâm dục ,
làm hao tổn tinh thần. Hể tinh thần hoằng dương tổn thì cái thần là
cái linh động sáng suốt nhất, cũng là cái thông hiệp với trời đất, bị
bế tắc". Vậy nên, kẻ phàm là kẻ còn nặng khí âm, còn bậc tiên
chỉ còn là khí thuần dương mà thôi (1).
‘’Để luyện khí, người tu tiên
có nhiều phép tu gần giống như phép tọa thiền, nghĩa là ngồi ở một nơi
thanh tịnh, rồi tập luyện các phép như: ‘’Tọa công’’, ‘’Giao
thiên trụ’’, ‘’Thiệt giải thấu yết’’.v.v..
Tóm lại những người tu theo đạo
này, nếu chuyên tâm trị chí tập trung tư tưởng, luyện ‘’Tinh’’ hóa
‘’Khí’’, luyện ‘’Khí’’ hóa ‘’Thành’’, sau khi đã thuần
thục, cũng được năm phép thần thông biến hóa. Họ trở thành tiên, có
thể xuất thần bay đi dạo chơi các Thế giới. Hoặc họ hứng nước mặt
trăng, luyện linh đơn để trị bệnh hay để uống cho được trường sinh
bất tử thành địa tiên.
Những vị tiên này, rất tiếc là
ngày nay, chúng ta không được thấy nên không dám chắc là có hay không. Nhưng
dù có có đi nữa, thì trên lý thuyết, các vị này vì chưa được lậu tận
thông, ‘’phiền não hữu lậu chưa hết’’ nên khi phiền não rối lên
họ cũng bị đọa trở xuống, khi trường hợp ông Uất-Đầu-Lâm-Phách,
hay ông Độc -Giác-Tiên-Nhân.v.v...Hơn nữa dù họ có luyện cái thân mình
cho được trường sanh bất tử cũng không thể toại nguyện được, vì
cái thân này là tứ đại giả hiệp, tất phải bị luật vô thường chi
phối, không thể sống vĩnh viễn được. Nó lại là cái đãy gia chứa
các vật bất tịnh thì dù có cưng dưỡng cho mấy rốt cuộc rồi cũng bị
tan rã. Bởi lẽ đó người tu hành phải xem nó như cái bè đưa qua sông,
khi qua sông rồi, chẳng nên mến tiếc cái bè mà chẳng chịu lên bờ.
Trong bộ Qui-nguyên Trực chỉ, có kể
chuyện ông tiên Lữ Đồng Tân, học trò của Tiên Hớn Chung Ly, sau khi đấu
phép với Ng ài Huỳnh Long hòa thượng bị thua, ông đã bỏ đạo Tiên theo
đạo Phật. Lý do sự đầu Phật là vì ông Lữ Đồng Tân tự nhận thấy
mình đã dụng tâm sai và đã đi lầm đường tu hành. Do đó, ông đã làm
bài thơ sau đây để nói lên sự sai lầm của ông:
Nguyên văn:
- Khí khước biều nan, kích tý cầm
- Như kim bất luyến hống trung câm
- Từ tùng nhất kiến Huỳnh long hậu
- Thì giác tùng tiên thố dụng tâm
Dịch nghĩa:
- Bỏ lầu Linh dược ném đờn cầm.
- Tôi nay chẳng tiếc nước miếng vàng (2)
- Từ khi gặp Huỳnh Long hòa thượng
- Mới biết từ trước dụng tâm sai.
- (xem quyển Lữ Đồng Tân đầu Phật)
(1) "Yoga và tọa thuyền"
trong đại chúng tuần sau, số 219
3.-Luyện Du già (Yoga). Yoga là
một danh từ Ấn, gốc là chữ Yuj; Tàu dịch là Du già, nghĩa đen là ‘’tự
đặt mình dưới một cái ách’’; nghĩa bóng là ‘’tự trói buộc cả
tinh thần, thể xác vào một quy luật khắc khe’’ tự kiềm chế mình
theo một kỷ luật đặc biệt, mà mục đích là tập trung toàn thể thân
tâm làm một với bản thể của trời đất.
Du già cũng gọi là thuật luyện
khí của Ấn độ, gần giống thuật luyện khí của đạo Tiên. Theo thuyết
Du già trong thân thể con người có rất nhiều huyệt; trong số ấy có bảy
huyệt từ hậu môn lên tới đỉnh đầu là quan trọng nhất. Bảy huyệt
ấy nằm dài theo xương sống, và có một đường lên một đường xuống
thông nhau. Vì sự si mê và các thứ dục vọng che lấp cho nên bảy huyệt
ấy bị chướng ngại, khiến cho cái ‘’chơn quả’’ từ dưới ‘’hỏa
hậu’’ (chổ hậu môn) không thể lên được. Nhất là vì thân thể
không luyện tập, xương sống bị cong đi, các huyệt do đó bị bế tắc.
Vậy muốn cho hoả hậu (tức là cái thần lực trong con người) được thông
qua các huyệt, lên tới đỉnh đầu thì phải chú tâm luyện cho xương sống
giản ra, các khớp xương được thông và thẳng.
Để đạt được mục đích nói
trên, người luyện Du già phải tập nhiều tư thế, như tư thế ‘’giản
lưng ‘’ tư thế ‘’lưỡi cày’’, tư thế ‘’trồng chuối’’ (trút
đầu xuống dưới, trở chân lên trên trời), để cho hỏa hậu dể lưu thông
tới đỉnh đầu.
Ngày nay Du già được phổ biến
qua các nước Âu -Mỹ, gần như một phong trào. Phần đông cho đó là một
phương pháp thể dục, để luyện cho thân thể được khỏe mạnh, trí huệ
được sáng suốt, để tính toán và làm việc được nhiều và hiệu quả.
Một số người đi xa hơn, muốn luyện Du già để được sống lâu, trẻ
mãi, vượt ra khỏi những sự đòi hỏi của xác thân đầy dục vọng, thoát
ra ngoài những nỗi lo âu, sợ sệt hằng ngày và sống một cuộc đời an
vui, tự tại. Lại có một hạng người khác mong rằng Du già sẽ làm cho họ
khám phá những năng lực tiềm tàng ẩn núp trong con người và làm cho họ
trở thành những nhân vật phi thường, có những thần thông biến hóa,
phép mầu chước lạ, họ cũng tập trung tư tưởng, định tâm chú ý như
các lối tu thiền định; ngoài ra họ còn có tu tập một cách rất khổ sở,
hành hạ thân xác, bắt nó chịu đựng những thử thách cực độ, như
phơi nắng dầm sương, ngồi trên chông gai, đứng bằng hai tay, treo chân
lên cổ, nhịn đói, nhịn khát,v.v...đó là những đạo sĩ người Ấn Độ
thường gọi là ‘’pha-kia’’ (fakir).
Những người này khi tu đến mức
độ cao, cũng có được những phép lạ, như dao chém không đứt, đâm
không thủng, nhai ve chai, uống axit không sao, nằm ngũ một giấc luôn trong
3 tháng không ăn, không uống .v.v...
Nhưng dù họ thành công bao nhiêu
đi nữa, thì cũng không thể thoát ngoài vòng trần tục liễu xanh thoát tử
và minh tâm kiến tánh được
‘’Yoga và tọa thiền’’ trong
Đại chúng tuần san, số 219
‘’nước miếng vàng: đối với
người tu Tiên, thì nước miếng rất quí họ không bao giờ nhổ vì sợ tổn
khí, và dùng nước miếng của mình để luyện linh dược.
(1) Nước miếng vàng: Đối
với người tu tiên, thì nước miếng rất qúy, họ không bao giờ nhổ vì
sợ tổn khí, và dùng nước miếng của mình để luyện thành linh dược
4.- Luyện thôi miên. đây cũng là
một lối tu thiền của ngoại đạo, hiện nay rất thịnh hành trên thế giới.
Nguyên tắc của phương pháp tu luyện này cũng là vận dụng tập trung tư
tưởng vào một chỗ để cho tinh thần có sức mạnh sai khiến được sự
vật. Người tập thôi miên, lúc mới đầu ngồi yên một chỗ, nhìn chăm
chú vào một chấm đen vẽ ở trên tường, để cả tâm trí tập trung vào
đó, ngoài ra không còn để ý vào một sự vật gì ở chung quanh nữa. Họ
ngồi tập hàng giờ như thế, bao giờ tinh thần không còn tán lọan nữa,
và có đủ sức mạnh để sai sử kẻ khác là họ thành công. Những người
thôi miên giỏi, có thể dùng thôi miên để trị lành bệnh hay sai sử những
người khác làm những chuyện phi thường, như xuất thân đi đến một xứ
khác để thăm bà con, kể lại việc quá khứ hay tiền thân của một người
khác.v.v...
Tóm lại, nhờ luồng điện tinh thần
đã được tập trung thành sức mạnh, người thôi miên có thể bắt người
khác làm những việc kỳ lạ theo ý muốn của mình. Nhưng vì lợi dụng,
tâm không chơn chánh, chỉ tham cầu những điều huyền bí, mầu nhiệm bên
ngoài, không lo dẹp trừ phiền não, hữu lậu, trau dồi tâm tánh bên trong,
để được minh tâm kiến tánh nên không phải là chánh đạo. Đến khi phiền
não hữu lậu nỗi lên hoặc nhiễm sắc tham tài.v.v...thì các thần thông,
diệu dụng đều mất hết. Bởi thế nên Phật dạy các đệ tử: ‘’ngộ
được đạo thì tự nhiên sẽ có các thần thông. Nếu được thần thông
mà chưa ngộ được đạo thì thần thông ấy có khi bị mất’’.
II.- PHÀM PHU THIỀN
Phàm phu thiền cũng gọi là thế
gian thiền. Sở dĩ gọi là phàm phu hay thế gian thiền là vì các pháp thiền
này chưa có thể đưa hành-giả ra ngoài tam giới, chưa chứng được thánh
quả, mà vẫn còn quanh quẩn trong vòng phàm phu hay thế gian. Các pháp như Tứ
thiền, Tứ không.v.v...đều thuộc phàm phu thiền.
1.- Tứ thiền tức là 4 giai
đoạn tham thiền của phàm phu, đi dần từ chổ nhàm chán cái vui thô thiển
đến cái vuivi tế thanh tịnh. Bốn giai đoạn tham thiền này tuần tự diễn
tiến như sau:
a.-Sơ thiền, ly sanh hỷ lạc.-Hành
giả khởi đầu bằngg tâm lý nhàm chán cái ô trược của cỏi Dục, và
mong cầu được xa lìa(ly) được cái ô trược của Dục giới, hành giả
sanh vui mừng (sanh hỷ lạc). Đó là kết quả của giai đoạn tham thiền đầu
tiên (sơ thiền).
b.- Nhị thiền, định sanh hỷ lạc.-Nhưng
cái vui nói trên, lại làm cho tâm chao động, cần phải dứt trừ; vì thế
hành giả phải vào định. Khi định có kết quả, cái vui mừng thô phù của
sơ thiền chấm dứt và cái vui mừng vi tế trong định lại nãy sanh; vì thế
cho nên gòila" Định sanh hỷ lạc".
c.-Tam thiền, ly hỷ diệu lạc.-Cái
vui mừng ở cõi nhị thiền mặc dù vi tế, nhưng vẫn còn làm cho tâm rung
động, vì thế hành giạlai cần bỏ cái vui mừng ở cõi nhị thiền. Khi
bõ được cái vui mừng này, thì một nỗi vui mầu nhiệm khác lại phát
sinh; vì thế cho nên gọi"Ly hỷ diệu lạc".
Trong các kinh thường chép:Cõi tam
thièn là vui hơn hết (diệu lạc), vì ở các cõi dưới thì chỉ có vui
thô động, còn ở các cõi trênthì chủ là tịch tịnh, không còn vui nữa.
d.-Tứ thiền, xả niệm thanh tịnh.-Ở
cõi tam thiền, tuy đã hết cái vui thô đọng của Sơ thiền và Nhị thiền;
nhưng vẫn còn cái vui mầu nhiệm. Nhưng hễ còn niệm vui, thì tâm chưa hoàn
toàn thanh tịnh. Hành giả lại phải còn tiến lên một bậc nữa, đi vào
cái thiền thứ tư, xã luôn cả cái niệm vui, để tâm được hoàn toà
thanh tịnh, vì thế nên gọi là"Xã niệm thanh tịnh".
2.-Tứ không định.-Sau khi đã
trãi qua Tứ thiền và đã thành tựu viên mãn, hành giả tiếp tục tu thiền
định và sẽ trãi qua bốn giai đoạn gọi là tứ không định sau đây. Sở
dĩ gọi là tứ không, vì khi vào bốn định này, thiên giả sẽ không còn
thấy có cảnh thức tâm nữa.
Không vô biên xứ định.-Thiền giả
khi đã đạt được tứ thiền, tâm đã được hoàn toàn thanh tịnh, nhung
vaãn còn thấy có sắc giới, còn thân còn cảnh và bị nhình săc trói buộc,
nên sanh tâm nhàm chán. Để rời bỏ các hình sắc về thân và cảnh, thiền
giả vào định thứ nhất của tứ không, thể nhập với "Hư không vô
biên",tức là không thấy có ngăn cách, có biên giới của cảnh.
b) Thức vô biên xứ định.-Thiền
giả khi đã định thứ nhấtcủa tứ không, rời bỏ được sắc tướng của
thân và cảnh, thaáy được cái vô biên của hư không, nhưng vẫn còn giữ
cái bản ngã hẹp hòi, vẫn còn thấy biên giới của tâm thức; khi thành tựu,
tức thể nhập được vào cõi"Thức vô biên".
c)Vô sỏ hữu xứ định:-Thiền
giả ,mặc dù không còn thấy biên giới, ngăn cách của thức nhưng vẫn còn
thấy có ngã, có tâm thức, có năng sở;mà hễ còn thấy năng sở, tức
con thấy mình và người , còn thấy có sở hữu. Vậy thiền giả phải vượt
lên một tầng nữa, xa lìa sự chao động, năng sở, tức nhập định"Vô
sở hữu xứ" (cõi không sở hữu).
d)Phi tưởng, phi phi tưởng xứ
định.-Thiền giả khi đã nhập định"Vô sở hữu", không còn
thấy nhân ngã, năng sở, nhưng vẫn còn "tưởng". Mà còn tưởng
thì còn vọng động. Vậy thiền giả phải tiến lên một tầng nữa, vào
cõi "Định không tưởng". Nhưng không tưởng đây, không có nghĩa
là vô triều vô giác như đất đá; không tưởng, nhưng không phải không tưởng
của đất đá,. Không tưởng mà vẫn sáng suốt như một tấm gương,
nhưng không phải là một tấm ván hay mặt đá. Đó là ý nghĩa của cõi định"
Phi tưởng , phi phi tưởng".
Có chỗ nói định" Tứ không"
thuộc về ngoại đạo , nhưng người tu thiền, bắt đầu từ Sơ thiền đến
Tam thiền, lúc baáy giờ có hai con đường tẻ: Một con đường đi về
ngũA-na-hàm (1) ở cõi tứ thiên(2) thuộc về cảnh giới của thánh thứ ba
(3); một con đường đi về tứ không của cõi Vô sắc, thuọc về ngoại
đạo.
(1) Ngũ A-Na-Hàm là năm cõi
A-Na-Hàm:a) Vô phiền, b).vô nhiệt, c). thiện kiến, d).thiện hiện, đ)sắc
cứu cánh.
(2) Tứ thiền có chín cõi
ngoài năm cõi A-na hàm, còn có bốn cõi: Vô vân,phước sanh, quảng quả, vô
tưởng.
(3)Tiểu Thừa thanh văn có bốn
quả thánh A-na hàm thuộc quả thánh thứ ba
III.-NHỊ THỪA THIỀN
Nhị Thừa ay Tiểu-thừa thiền, thuộc
về xuất thế gian thiền , nghĩa là các người tu theo các loại thiền nầy
có thể vượt ra ngoài thế gian, thoát được sanh tử luân hồi. Tuy thế,
nnx pháp tu thiền nầy không đem lại một kết quả mau lẹ, lớn lao toàn
diên như các lối Đại-thừa thiền, mà chỉ có tánh cách chậm chạp, tuần
tự, cuộc bó, tu một pháp chỉ trừ được phiền não; nghĩa là chứng quả
thấp nhỏ, có hạn lượng, nên thuộc về Nhị thừa thiền (Nhị thừa thiền
là Thinh văn thừa và Duyên giác thừa).
Nhị thừa thiền có rất những phương
pháp tu, như Ngũ đình tâm quán, Thập thứt thế xứ quán, Bát hồi quả,
Bát thắng xứ quán, Cửu tưởng quán, Thập lục đặng thắng, Lục diệu
pháp môn, Tứ vô lượng tâm, Thông minh thiền, Bát niệm, Thập tưởng, Tứ
đệ định, Sư tử phấn tấn, siêu việt tam muội, Ba mươi bảy phẩm trợ
đạo..tóm lại, hành quả của Nhị thừa thiền có thể đem giáo-lý của
một hay những pháp môn của Nhị thừa để tham sát tham thiền.
Trong phạm vi hẹp hòi của bai phổ
thông nầy, chúng tôi không thể nói hết tất cả pháp môn tu thiền của
Nhị thừa được, xin nói sơ lược mọt ít phương pháp . nếu hành giả
muốn đi sâu vào con đường tu này, phải chuyên môn học tập, phải nhờ
minh sư dạy bảo, phải trải qua nhiều thời gian và nhiều công phu tu tập
mới thành công.
1.- ngũ đình tâm quán:
- Quán tổ sức, trừ tâm toán loạn
- Quán bất tịnh, trừ tâm tham sắc dục
- Quán từ bi, trừ tâm sân hận
- Quán nhân duyên, trủ tân si mê
- Quán giới phân biệt, trừ tâm chấp ngã.
- (xem Phật học phổ thông, khóa thứ IV)
2.- Cửu tưởng quán:
- a.-Tưởng thây sình tướng
- b.-Tưởng thây hoại diệt
- c.-Tưởng máu mủ chảy
- d.- Tưởng thây rục rã
- đ.- Tưởng thây xanh chàm
- e.- Tưởng thây bị giòi rúc rỉa
- ê.-Tưởng thây tan rã
- g.- Tưởng còn lại đống xương
- h.-Tưởng xương bị đốt tiêu.
3.- Tứ vô lượng tâm:
a.-Tâm vô từ vô lượng: Thiền
giã vờ mỡ rộng lòng vô từ vô lượng, bao bọc chúng sanh trong tình thương
rộng lớn vô biên.
b.-Tâm bi vô lượng: Thiền giã
vờ mỡ rộng lòng bi vô lượng, cứu khổ cho chúng sanh trong năm đường.
c.-Tâm hỷ vô lượng: Thiền
giã vờ mỡ rộng tâm Hỷ (hoan hỷ) vô lượng, làm cho chúng sanh đều được
Hỷ.
d.-Tâm xã vô lượng: Thiền
giã vờ mỡ rộng lòng Xã vô lượng, không lưu luyến cố chấp một việc
gì.
Tứ vô lượng tâm là một pháp
môn rất linh nghiệm: Phàm phu tu tứ vô tâm lượng, thì sau khi mạng chung sẽ
sanh làm vua ở cỏi Tứ thiền; Nhị thừa tu Tứ vô lượng tâm, thì phước
đức được tăng trưởng, mau dặng Niết bàn, bồ tát tu Tứ vô lượng tâm
thì lòng từ bi mở rộng vô biên và làm lợi ích cho chúng sanh không xiết
kể .
(xem Phật học phổ thông, khóa
thứ IV)
4.- Thập lục đặc thắng:
thập lục đặc thắng tức là mười
sáu phép rất đặc biệt thù thắng, có thiền có quán, có đủ các thiền
và có thể phát sanh ra quả vô lậu, không phải như Tứ thiền, ứ không,
không ra khỏi sanh tử. Mười sáu phép đặc biệt thù thắng này là:
- a.- Biết hơi thở vào
- b.- Biết hơi thở ra
- c.- Biết hơi thở dài ngắn
- d.- Biết hơi thở thắp thân
- đ.- Trừ các thân hạnh
- e.- Thọ hỷ
- ê.- Thọ lạc
- f.- Thọ các tâm hạnh
- g.- Tâm tác hỷ
- h.- Tâm tác nhiếp
- i.- Tâm tác giải thoát
- k.- Quán vô thường
- l.- Quán xuất tán
- m.- Quán ly dục
- n.- Quán diệt
- o.- Quán phí xả.
5.- Thông minh thiền:
Thông minh thiền tức là tham thiền
để được lục thông và tam minh.
a.-Lục thông tức là sáu phép thần
thôngnhư:thiên nhãn thông, thiên nhĩ thông, tha tâm thông, thần túc thông,
túc mạng thông, lậu tận thông.
b.-Tam minh tức là thiên nhãn minh,
thiên nhĩ minh, lậu tận minh.
6- Thập nhứt thế xứ quán:
thập nhứt thế xứ quán tức là
phép quán mười món biến khắp các xứ sở, sau đây:
- a.- Quán sắc xanh, khắp giáp tất cả chổ
- b.- Quán sắc vàng, khắp giáp tất cả chổ
- c.- Quán sắc đỏ, khắp giáp tất cả chổ
- d.- Quán sắc trắng, khắp giáp tất cả chổ
- đ.- Quán đất, khắp giáp tất cả chổ
- e.- Quán nước, khắp giáp tất cả chổ
- ê.- Quán gió, khắp giáp tất cả chổ
- g.- Quán lửa, khắp giáp tất cả chô
- h.- Quán hư không khắp giáp tất cả chổ 輯dt>
- i.- Quán thức tâm, khắp giáp tất cả chổ
7.- Bát bối xã quán:
Bát xã quán yức là tám phép quán
có thể trái bỏ(bối xả) cảnh giới Tứ thiền, tú định của thế gian,
dể thành tựu pháp xuất thế gian. Tám phép bối xả quán là:
- a.- Trong có sắc tướng, ngoài quán sắc để trái
bỏ cảnh giới Sơ thiền.
- b.-Trong không sắc tướng, ngoài quán sắc, để bỏ
cảnh giới Nhị thiền .
- c.- Quán thanh tịnh để trái bỏ cảnh Tam thiền
và Tứ thiền .
- d.- Quán trái bỏ Hư không vô biên xứ.
- Đ.- Quán trái bỏ Thức vô biên xứ
- e.- Quán trái bỏ Vô sớ hữu xứ
- ê.- Quán trái bỏ Phi tưởng, phi phi tưởng xứ.
- f.- Quán trái bỏ diệt thọ tưởng.
8.- Bát thắng xứ quán:
thắng có nghĩa là thù thắng, là hơn.
Tám phép quán nầy về cảnh sở quán, cũng như công đức thu thập được
trong khi thu hành, đều thù thắng hơn tám món Bối xã trên, nên gọi là
‘’Bát thắng xứ quán’’’.
- a.- Trong có sắc tướng, ngoài có ít sắc, thắng
xứ.
- b.- Trong có sắc tướng, ngoài quán nhiều sắc,
thắng xứ
- c.- Trong không sắc tướng, ngoài quán ít sắc ,thắng
xứ
- d.- Trong không sắc tướng, ngoài quán nhiều sắc,
thắng xứ
- đ.- Quán sắc xanh, thắng xứ
- e.- Quán sắc vàng, thắng xứ
- ê.- Quán sắc đỏ, thắng xứ
- f.- Quán sắc trắng, thắng xứ
9.- Lục diệu pháp môn:
Lục diệu pháp môn là sáu phép
môn mầu nhiệm sau đây:
a) Số. b) Tùy. c) Chỉ. d) Quán. e)
Hoàn. f) Tịnh.
(Xem quyển Lục Diệp pháp môn)
10.- Bát niệm xứ:
Với phép quán tám niệm sau nầy,thiền
giả sẽ trừ đượcsự sợ hãi khi tu cửu tưởng và sẽ được đạo quả
a)Niệm Phật. b) Niệm pháp . c) Niệm
tăng. d) Niệm giới. f) Niệm xả. g) Niệm hơi thở ra vào. h) Niệm chết(nhớ
chết).
11.- Thập quán tưởng:
Thập quán tương gồm có:
a). Tưởng vô thường, b). Tưởng
khổ, c), Tưởng vô ngã , d). Tưởng ăn vật bất binh, đ). Tưởng thế gian
không vui, e). Tưởng chết, f). Tưởng bất tịnh, g). Tưởng đoạn, h). Tưởng
lìa, i). Tưởng hết.
12.- Cửu thế đệ định:
Cửu thế đệ định là 9 món thiền-định
mà thiền-giả sẽ tùaan tự theo thứ lớp tu-luyện: từ Sơ-thiền đến Tứ-thiền,
rồi đến Tứ-định, và cuối cùng, cộng thêm định Diệt-thọ-tưởng là
chín món tất cả.
13.- Sư-tử phấn tấn Tam-muội:
Với pháp thiền này, hành-giả bắt
đầu tham-thiền như pháp Cửu-thứ-đệ định nói ở trên, nghĩa là bắt
đầu từ Sơ-thiền đến thiền-định thứ chín là Diệt-thọ-tưởng định,
rồi đi ngược trở lại, từ thiền thứ chín đến Sơ-thiền. Thiền-giả
tới lui trong thiền-định một cách thông suốt, tự-tại, đường hoàng,
oai nghi như dáng đi đứng, tiến thoái của con sư-tử, nên gọi là ‘’Sư-tử
phấn tấn tam-muội ’’. Kết quả của lối thiền này, nếu được hòan
toàn siêu-việt thì thiền-gỉa sẻ là Bồ Tát. Nếu không hoàn-toàn tự-tại
và chưa siêu-việt thì thành Thanh Văn.
14.-Ba mươi bảy pháp trợ đạo:
Thiền-giả cũng có thể lấy một
pháp-môn hay nhiều pháp-môn trong số 37 pháp trợ-đạo để tham-thiền,
tu-luyện. Ba mươi bảy pháp trợ-đạo đã có nói rỏ trong Phật-học Phổ-thông
khóa ba. Ơí đây, chúng tôi chỉ xin nhắc qua để quý độc-giả nhớ lại
thôi:
a). Ngũ căn b). Ngũ lực
c). Tứ chânh cần d). Tứ như ý
túc
đ). Tứ niệm xứ e). Thất Bồ-đề
phần
ê). Bát chánh đạo phần.
KẾT LUẬN VỀ NHỊ-THỪA
THIỀN
Các pháp tu thiền của Nhị-thừa
hay Tiểu-thừa nói trên, như quý độc-giả đã thấy, nhiều không thể kể
xiết. Tuy thế, hành-giả muốn cho có kết quả, phải chọn lựa phương pháp
nào thích-hợp với trình-độ của mình, chứ không phải gặp pháp môn
nào tu theo pháp-môn nấy được. Sự lựa-chọn nầy cũng cần được các
bậc thầy hướng-dẫn. Vì-thế, chúng ta thường nghe ngày xưa các vị
chaan tu đi ‘’ cầu pháp ‘’, hết xứ nầy đến xứ nọ, không quản
công lao khó-nhọc, có nhiều khi hy-sinh cả tính mạng nữa. Cầu pháp nghĩa
là tìm cầu minh sưchỉ dạy phương-pháp tu hành, như Ngài Thiện-Tài đi
tham-cầu 53 vị Thiện-triều-thức, Ngài Huyền-Trang đi khắp nước Trung
Hoa rồi sang Ấn Độ để cầu Pháp. Hành-giả sau khi được vị minh-sư nhận
lời, còn phải theo hầu hạ một thời-gian rất lâu để vị minh-sư ấy
quan sát, thăm dò căn cơ, trình độ một cách chu đáo, như Ngài Xá-lợi-phất
đem pháp Sổ-tức dạy người giữ nghĩa-địa, hay pháp quán Bất-tịnh dạy
người thợ rèn tu, thì chỉ hoài công vô ích, chứ không kết-quả gì hết.
Hành-giả cũng nên nhớ một đe\iều
nữa, là trên bước đường tu hành chớ nên bôn-chôn, nóng-nảy vô ích. Sự
tu hành củng như trồng cây, không theẻ nóng nảy được. Người trồng cây,
lo vô phân tưới nước, làm đây đủ bổn phận của mình, rồi kiên-nhẫn
chờ đợi; đến khi đủ sức đúng thời tiết, cây sẽ tự đơm bông trổ
trái một cách tự nhiên.
Người tu hành củng vậy, cứ hằng
ngày lo tu tập, tích-trữ nhiều năm, đến khi công tròn quả mãn, thì được
mminh tâm kiến tánh.
Hãy nhớ rằng tu-hành phải trải
qua nhiều đời nhiều kiếp, chứ không thể mới một hai đời mà thành Phật
được.
IV.- ĐẠI-THỪA THIỀN
Đại-thừa Thiền là pháp tu thiền
bực của Đại-thừa, củng gọi là xuất-thế-gian thượng thượng thiền.
Pháp thiền này chỉ dành riêng cho những người thượng căn rất thông-minh
và lanh-lợi tu. Những bực Đại-thừa Bồ Tát đã nhiều đời nhiều kiếp
tu hành, phá hết các phiền nảo thô-trược, chỉ còn vi-tế vô-minh, nếu
kiếp này gặp được minh-sư chỉ giáo cho phép tu Đại-thừa thiền nầy,
thì sẽ được ttỏ ngộ. Cũng như cành hoa sắp nở, chỉ thêm chút ít
công phu vun tưới, thì hoa sẽ trổ ngay. Yếu-tố căn bản của Đại-thừa
thiền là trí-huệ. Thiền-giả phải lấy trí-huệ để tự quan sát
tamm-tánh. Nếu thiếu trí-huệ, thiền-giả khó được kết-quả khi tu theo
Đại-thừa thiền.
CÁC PHÁP THIỀN-ĐỊNH
CỦA ĐẠI-THỪA
Các pháp thiền-định của Đại-thừa
rất nhiều như: Pháp-hoa tam-muội, niệm Phật tam-muội, Ban châu tam-muội,
Giác ý tam-muội, Thủ-tăng-nghiên tam-muội, Tứ-tánh-thiền, Nhứt-thế-thiền,
Nhứt thế môn thiền, Thiện nhơn thiền,, Nhứt tế hạnh thiền, Trừ phiền-não
thiền, Thử thế tha thế thiền, Thanh-tịnh tịnh thiền, Tự-tánh thanh-tịnh
thiền, Như lai tối thượng thừa thiền, Đat-ma sư-tổ thiền .v.v.
Dưới đây chúng ta hãy nghiên cứu
qua một số pháp thiền-định thông thường của Đại-thừa.
Sao gọi là ‘’ Pháp hoa tam-muội
‘’?
Phương pháp nay dựa theo kinh Đại
phẩm Bát-nhã. Hành-giả tu pháp này, tâm ý giác-ngộ tất cả các pháp và
được vô-sanh-nhẫn (độc giả nào muốn rỏ thêm, hảy xem lời bình luận
của Ngài Trí-Giả-Đại-Sư).
Sao gọi là ‘’ Thủ nghiêm tam
muội ‘’?
Phương-pháp này căn cứ theo kinh Thủ-lăng-nghiêm.
Hành-giả phải nhận chân rằng các pháp đều từ thưc-thể như là Như-Lai-Tạng
tamm mà tùy duyên biến-hiện, như huyễn, như hóa. Hiểu rỏ các pháp đều
như huyễn như hóa, rồi dựa theo lý ấy mà tham-thiền nhập-định, nên cũng
gọi là như hiển tam-muội.
Sao gọi la蠦#145;’ Tự-tánh thiền, Nhứt thế thiền, nan thiền
.v.v..’’?
các món thiền như ‘’Tự tánh
thiền, Nhứt thế thiền, Nan thiền, Nhứt thế môn thiền. Thiện nhơn thiền,
Nhứt thế hạnh thiền, Trừ phiền não thiền, Thử thế tha thế thiền,
Thanh- tịnh tịnh thiền ‘’, gồm cả thảy chín món và được gọi là
Đại-thừa thiền.
Sở dĩ, gọi các món thiền naylaf
Đại-thừa thiền, vì các vị Bồ Tát nhờ y theo các món thiền này mà tấn
tu làm nên được công-hạnh rộng lớn, thắm sâu không thể lường được
(độc giả nào muốn hiểu rỏ thêm, hảy đọc quyễn ‘’ Pháp giới thứ
đệ sang môn ’’ do Ngài Trí-Giả Đại-Sư soạn).
Sao gọi là ‘’ Trực-chỉ thiền
‘’?
Trực-chỉ thiền là pháp thiền chỉ
thẳng tâm người, thấy tánh thành Phật, không dùng phương-tiện tu quán
và cũng không cần kinh giáo.
Sao gọi là ‘’ Như-lai thanh-tịnh
thiền’’?
Như-lai thanh-tịnh thiền là pháp
thiền thanh-tịnh của Như-lai. Như chúng ta đã biết, Đức-Phật Thích-Ca
trước khi chưa thành đạo, đã ngồi tham-thiền 6 năm dưới gốc cây Bồ-
đề. Sau khi phá trừ hết vô minh phiền-não, tâm được thanh tịnh, Ngài
chứng được đạo Bồ-đề. Do đó, phép thiền này được gọi là ‘’
Như-lai thanh-tịnh thiền’’.
Sao gọi là ‘’ Như-lai Tối-thượng-thừa
thiền ‘’?
Đây là phép thiền cao-siêu hơn tất
cả các phép thiền mà đức Như-lai đã ứng-dụng.
Sao gọi là Đạt-Ma Tổ-Sư thiền
‘’?
Như chúng ta nghe, Ngài Đạt-Ma sau
khi từ Ấn Độ sang Trung Hoa truyền đạo, đã ngồi xây mặt vào tường
chín nằm, tại chùa Thiếu-Lâm để thamm-thiền. Đat-Ma Tổ-sư thiền tức
là phép thiền mà Ngài đa xtu luyện ở chùa Thiếu-Lâm vậy.
Các phép thiền của Đại-thừa,
như quý độc-giả đã thấy ở phần trên, tuy nhiều không kể xiết, tựu-trung
có thể chia làm hai loại lớn:
1.- Một loại thường gọi là
tam-muội, căn cứ theo kinh sách của Phật Tổ truyền dạy mà tu tập,
có tu có quán, có phương-pháp nhất định, như Pháp-hoa tam-muội, Niệm Phật
tam-muội, Ban-châu tam-muội, Giác-ý tam-muội, Thủ-tăng-nghiêm tam-muội
v.v...Các loại tam-muội này vì có quy củ, có phương pháp nhất định và
được phổ biến bằng văn tự, tương đối ít khó khăn và bí hiểm hơn
loại thư hai mà chúng tôi sắp nói dưới đây, nên được nhiều người
tu luyện và số người thành tựu cũng nhiều.
2.- Một loại thứ hai, được
truyền dạy không căn-cứ theo kinh-giáo, không có văn tự, tức là loại
thiền ‘’ giáo ngoại biệt truyền, bất lập văn-tự ’’, như các
pháp ‘’ Trực-chỉ thiền, Như-lai thanh-tịnh thiền, Tự-tánh thanh-tịnh
thiền, Như-lai tối-thượng thừa thiền, Đạt-Ma Tổ-sư thiền v.v...Với
loại thiền này là người ngộ trước dùng tâm giác-ngộ của mình để
ấn-chứng cho người sau giác ngộ. Đó tức là loại thiền ‘’ Dĩ tâm
ấn tâm, trực chỉ nhơn tâm kiến tánh thành Phật ‘’: Vị minh-sư dùng
tâm mình đễ tiếp xúc với tâm đệ tử, truyền thẳng sự giác ngộ của
mình qua tâm của đệ-tử; như dùng ngộn đèn sáng chói mà tâm mình mã bừng
phát ra để chiếu vào tâm đệ-tử; và tâm này cũng lại nhờ ảnh hưởng
trực-tiếp của sự giác-ngộ của thầy mà bừng sáng lên và truyền nối
từ thầy đến trò, từ đời này sang đời khác. Loại thiền náy tức là
loại thiền đa xây dựng truyền nối từ Đức-Phật Thích-Ca xuống cho đến
Ngài Lục-tổ. Đây là một lối ‘’ truyền đạo’’ hay ‘’truyền
đăng’’ trực tiếp linh động chính thống, nhưng không phổ biến như lối
trên, vì mỗi đời chỉ truyền cho mỗi người, chứ không thể truyền cho
nhiều người trong một lúc được. Và người được ấn chứng phải là
một vị có trí-huệ xuất chúng, siêu phàm không ai sánh kịp.
Cách truyền dạy pháp thiền này
có hai lối:
a). Tham cứu một câu thoại đầu.
Thoại đầu là một câu nói thiền hay ‘’ công-án’’, nghĩa là một đề
án hay luận án gồm một câu rất ngắn, nhưng y-nghĩa sâu-xa, đối với
người thường không hiểu được.
Khi một vị Tổ của phái Thiền-Tôn
này nhận thấy trong hàng đệ-tử của mình có một vị xuất chúng, có thể
giữ giềng mối đạo tiếp nối sự nghiệp của Thiền-tôn và tỏ ngộ đạo
mầu được, thì vị Tổ trao cho vị đệ-tử ấy một câu thoại-đầu (một
luận-án, như bây giờ, các vị bác sĩ hay tiến sĩ, trước khi ra trường,
phải nạp cho ban giám khảo). Vị đệ-tử này, đêm ngày tham cứu câu thoại-đầu
ấy, có nhiều khi trải qua một thời gian mười năm hoặc mười lăm năm mới
tỏ ngộ được. Sau khi xét thấy đệ-tử của mình đã tỏ ngộ đạo mầu
rồi, vị Tổ-sư mới ấn chứng cho.
b). Nhưng nhiều khi vị Tổ-sư lại
không trao cho đệ-tử của mình một câu thoại-đầu để tham cứu, mà lại
dùng những hình thức rất lạ-lùng, người thường khó có thể hiểu được
như : đánh, hét, ra dấu, mời ăn cơm, uống nước trà v.v...chẳng hạn; như
có một vị đệ-tử đến cấu đạo với một vị Tổ-sư, vị này không
nói gì cả, chỉ dùng Thiền-tượng (roi thiền) đánh dập vị đệ-tử
kia, để xem sự phản ứng ấy như thế nào. Do sự phản ứng mà vị Tổ-sư
biết được vị đệ-tử kia đã giác ngộ hay chưa.
( Xem Pháp Bảo Đàn Kinh).
Tóm lại, pháp thiền này rất là
màu nhiệm, không thể nghĩ bàn được, cho nên người xưa có nói: ‘’
Thiền cơ huyền diệu’’ ( máy thiền mầu-nhiệm). Các vị Tổ-sư trong
khi truyền đạo, không dựa theo một nguyên tắc, một phương pháp gì nhất
định cả. Các Ngài tùy theo thời cơ mà ứng-biến, nghĩa là quan sát căn
cơ của người cầu đạo, xét đã đúng thời chưa, và phải dùng phương
pháp gì cho vị đệ-tử kia được ngộ đạo, rồi các Ngài tùy cơ lập
pháp. Tất nhiên phương-pháp này các Ngài dùng chỉ trong nhất thời thôi.
Do đó, mà không thể biết trước được các Ngài sẽ dùng phương-pháp
gì để truyền thọ.
Về sau cũng có người bắt chước
những phương-pháp như đánh, hét v.v...nhưng vì không biết quán thời cơ,
nên chỉ làm cho người đau và sợ mà thôi, chứ không có hiệu quả gì.
HỆ-THỐNG TRUYỀN THỪA
CỦA CÁC TỔ TRONG PHÁI THIỀN TÔN TẠI ẤN ĐỘ
1.-Ngài Ma Ha Ca Diếp, Sơ-tổ của
Thiền-tôn ở Ấn Độ:
trong kinh Phạmthiên vấn Phật quyết
nghi và trong bộ "Thích nghi kê cổ " quyển nhất,chùa chép đại khái
như sau: khi Phật ở hội Linh Sơn, có ông Đại Phạm Thiên Vương, đem hoa
sen dâng cúng Phật. Phật cầm cành hoa sen lên để khai thị cho đại chúng
(thiền cơ). Tòan thể chúng hội đều yên lặng, không ai hiểu thâm ý của
Phật như thế nào. Duy có Ngài Ma Ha Ca Diếp là tỏp ngộ được thiền cơ
của Phật, nên đổi sắc mặt vui vẻ, chúm chím mỉm cười (phá nhan vi tiếu).
Đức Phật nhận thấy, liền ấn chứng (chứng nhận) cho Ngài Ca-Diếp được
đắc truyền và làm tổ thứ nhất (Sơ tổ ở Ấn Độ) Phật tuyen bố
như sau:
Nguyên văn:
- Ngô hữu chánh pháp nhãn tạng
- Niết bàn diệu tâm, thật tướng vô tướng,
Vi diệu pháp môn, kim phú Ma Ha Ca Diếp
Dịch nghĩa:
Ta ương"chánh pháp nhãn tạng",cũng
gọi là Niết bàn diệu tâm", cũng tên là thật tướng vô tướng"
cũng gọi là "Vi diệu pháp môn", nay ta truyền cho ông Ma Ha Ca Diếp.
Sau đó, Phật truyền y bát và nói
bài kệ truyền pháp như sau:
Nguyên văn:
- Pháp pháp bổn vô pháp
- Vô pháp pháp, diệc pháp
- Kim phú vô pháp thời
- Pháp pháp hà tằng pháp.
Dịch nghĩa:
-
Các pháp vốn không pháp
-
Không pháp cũng là pháp
- Nay truyền cái vô pháp (vô tướng)
- Vô pháp nào có pháp.
Đây là nguồn gôc phát khởi
Thiền tôn, lấy tâm truyền tâm (dĩ tâm ấn tâm) không dùng kinh giáo và phương
tiện.
2.- Ngài A-Nan, Tổ thứ hai của Thiền
tôn ở Ấn Độ:
một hôm Ngài A-Nan hỏi Ca-Diếp:
- Ngòai việc truyền y bát, đức Thích
tôn còn truyền pháp gì riêng cho Ngài nữa không?
Tổ Ca-Diếp gọi to:
- A-Nan !
Ngài A-Nan: Dạ !
Tôí dạy tiếp:
- Cây sào phướn trước của chùa
ngã !
Ngài A-Nan lièn tỏ ngộ Thiền cơ,
nên được tổ Ca-Diếp truyền y bát và ấn chứng cho làm vị tổ thứ
hai. (xem Phật học từ điển, trang 1638 về mục "Ca-Diếp can sát").
Từ Ngài A-Nan trở về sau, có thêm
26 vị Tổ về Thiền tôn nữa. Cộng cả Ngài Ca-Diếp và Ngài A-Nan, ở Ấn
Độ có cả thảy là 28 vị Tổ, thứ lớp tuần tự như sau:
- 1 .- Tổ Ma Ha Ca Diếp
- 2. Tổ A-Nan
- 3. Tổ Thương-Na Hòa-Thứ
- 4. Tổ Ưu-Ba Cúc Đa
- 5. Tổ Đề-Đa-Ca
- 6. Tổ di giá ca
- 7. Tổ bà tu mật
- 8 Tổ Phật Đà Nan Đề
- 9 Tổ Phục Đà Mật Đa
- 10 Tổ Hiếp Tôn Giả
- 11 Tổ Phú Na Giạ Xa
- 12 Tổ Mã Minh
- 13 Tô a Tỳ Ma La
- 14 Tổ Long Thọ
- 15 Tổ Ca Na Đề Bà
- 16 Tổ La Hầu Na Đa
- 17 Tổ Tăng Già Nan Đề
- 18 Tổ Già Đa Xá Đa
- 19 Tổ Cưu Ma La Đa
- 20 Tổ Xà Giạ Đa
- 21 Tổ Bà Tu Bàn Đầu
- 22 Tổ Ma Noa La
- 23 Tổ Hạc Lặc Na
- 24 Tổ Sư Tử
- 25 Tổ Bà Xá Tư Đa
- 26 Tổ Bát Như Mật Đa
- 27 Tổ Bát Nhã Đa La
- 28 Tổ Bồ Đề Đạt Ma.
- (Theo truyện Phú Pháp Tạng Nhơn duyên)
Hai mươi tám vị tổ này được làm
rực rỡ cho Phật Giáo ở Ấn Độ, chứ không cho riêng gì Thiền Tôn Phật
Giáo sau này được lan rộng trên toàn cầu, một phần lớn do công đức của
28 vị Tổ này. Ngày nay khi nhắc đến những tên như Ma Ha Ca Diếp, A Nan,
Hiếp Tôn Giả, Mã Minh, Long Thọ, không một Phật tử nào là không biết
đến. Và sự kiện này chứng tỏ rằng phần lớn các vị Tổ có tiếng tăm
đều ở trong Phật Thiền Tôn. sự nhận xét này không những được chứng
minh ở Ấn Độ, mà cả đến Trung Hoa, Nhật-Bản và đến Việt-Nam nữa.
SỰ TRUYỀN THỪA THIỀN
TÔN Ở TRUNG HOA
1.- Ngài Bồ Đề Đạt Ma, sơ Tổ của
Thiền Tôn ở Trung Hoa
Sau khi Ngài Bát Nhã Đa La, vị Tổ
27 của Thiền Tôn ở ÂꮭĐộ, ấn chứng cho làm tổ thứ 28, Ngài Bồ Đề
Đạt Ma ở lại Ấn Độ ít lâu, rồi vâng lời phú chúc của sư phụ, Ngài
sanh Trung Hoa truyền đạo.
Ngài sang Trung Hoa nhằm vào đời
vua Lương Võ Đế (528 dl.) trị vì, Ngài đến yết kiến vua và hy vọng rằng
vua sẽ giúp một tay đắc lực trong việc truyền bá Phật Giáo ở Trung
Hoa. Nhưng nhận thấy căn cơ của vua còn thấp thỏi và tín ngưỡng của
vua chỉ có tánh cách hình thức bề ngoài, nên tổ Đạt Ma được giả từ
vua đến tu tại chùa Thiếu Lâm, ở Trung Sơn (đất Ngụy). Ngài ngồi xâymặt
vào tường, tham thiên nhập định trong chín năm, đợi thời cơ thuận tiện
để truyền đạo ( xem quyển tổ Đạt Ma, do Hương Đạo xuất bản). Chính
lối tham thiền này mà đòi sau có tên là ‘’Đạt Ma tổ sư thiền ‘’.
trong thời gian chín năm, Ngài tham thiền ở Thiếu Lâm, có nhiều vị tu sĩ
nghe danh Ngài , đến cầu đạo, nhưng Ngài không tiếp một ai. Đó cũng là
một phương pháp dò xét căn cơ, tâm tánh của những người đến cầu đạo
có thiết tha với đạo hay không. Trong số những người đến cầu đạo này,
chỉ có một vị tỏ ra vô cùng kiên nhẫn nhiệt thành, dám hy sinh tất cả
vì đạo. Đó là Ngài Thần Quang mà sau này được tổ Đạt Ma ấn chứng
cho làm tổ thứ hai của Thiền Tôn ở Trung Hoa, và đổi pháp hiệu là Huệ
Khả.
Dể làm kim chỉ nam cho người tu
thiền đơui sau, tổ Đề Đạt Ma còn truyền lạ bộ kinh Lăng Già gồm 4
quyển, rất có giá trị.
2.- Ngài Huệ Khả (Thần Quang) vị
tổ Thiền Tôn thứ hai ở Trung Hoa
Ngài Thần Quang, nghe danh tổ Đạt
Ma đến cầu đạo. Nhưng tổ không tiếp.Ngài Thần Quang quỳ đọei luôn mấy
năm suốt mấy năm ở ngoài hiên chùa; nhưng tổ cũng không đoái hoài đến
không. Cuối cùng, để tỏ lòng chí thành tột mức của mình. Lúc bấy giờ
tổ Đạt Ma mới xoay lại hỏi:
Ông đến đây cầu gì?
Ngài đáp:
Con cầu pháp an tâm.
Tổ bảo:
Ông đem tâm đến đây để ta an
cho.
Ngài thưa:
Con tìm tâm không được.
Tổ dạy:
Ta đã an tâm cho ông rồi đó !
Ngài liền ngộ đạo. Tổ Đạt Ma
nói bài kệ sau đây, trong khi truyền pháp cho Ngài Huệ Khả:
Nguyên văn:
- Ngô bổn lai tư độ
- Truyền pháp độ mê tình
- Nhất hoa khai ngũ diệp
- Kết quả tự nhiên thành.
Dịch nghĩa:
- Ta đến nước Trung Hoa
- Truyền pháp độ kẻ mê
- Một bong trổ năm cánh
- Kết quả tự nhiên thành.
3.- Ngài Tăng Xán, vị tổ thứ
ba của Thiền ở Trung Hoa
Ngài Huệ Khả, sau một thời gian
hành đạo, lại ấn chứng cho Ngài Tăng xán làm vị Tổ thú bacu thiền
tôn ở Trung Hoa.
4.- Ngài Đạo Tín, vị tổ thứ tư
của Thiền tổ ở Trung Hoa
Tổ Tăng Xán truyền pháp cho Ngài
Đạo Tín là vị tổ thứ tư. Sự truyền pháp ại chia ra làm hai dòng, do
hai ngài sau đây cầm đầu.
Ngài Hoằng Nhẫ ở núi Đông Sơn,
huyện Hùynh Mai.
Ngài Pháp Dung ở non Ngưu Đầu,
cũng gọi là "Ngưu Đâu Thiền".
5.- Ngài Hoằng Nhẫn,vị tổ thứ
năm của Thiền tôn ở Trung Hoa
Chữ Hoằng Nhẫn có nghĩa là kiên
nhẫn tột độ, chịu đựng lâu dài. Hai chữ này có thể tóm tắt cho cả
một câu chuyện truyền pháp, bao hàm nhiều tính chất nhẫn nhục sau đây:
Một hôm Ngài Đạo Tín, vị tổ thứ
tư Thiền tôn,thấy một ôn già đến cầu đạo, căn tánh thông lợi,có thể
được truyền thọ đạo pháp. Nhưng vì tuổi ông đã già, chẳng còn sống
được lâu nên Tứ tổ dạy:
Ta đã già, ông đã già ! Nếu truyền
pháp cho ông ít ngày ta chết, rồi ông cũng chết, thì ai ở lại mà truyền
đạo? Vậy nếu ông có thhể đi đổi xác, ta sẽ truyền đạo cho ! Ông
già thưa:
Nếu con đi đổi xác chưa xong, mà
lỡ Tổ được tịch trước, thì làm sao truyền đạo cho con được?
Đức Tứ tổ dạy:
Ta sẽ ở nán lại cỏi đời để
chờ ông.
Vâng lời tổ dạy, ông giá đi vòng
theo dòng suối, thấy một cô gái gồi giặt bên bờ. Ông già hỏi:
Cô cho tôi ngủ nhờ một đêm, có
được không?
Cô gái thưa:
ông hãy hỏi cha mẹ cháu.
Ông già nói tiếp:
Nếu cô bằng lòng thì tôi hỏi
sau.
Cô gái trả lời:
Dạ bằng lòng
Được lời, ông già đi khuất vào
rừng rồi bỏ xác.
Còn cô giá kia, không có chồng mà
từ dó trở nên có mang. Bị cha mẹ đánh đuổi, cô gái phải bỏ nhà đi
ăn xin vất vã, nhẫn chịu không biết bao nhiêu điều khổ nhục. Sau khi
sanh được đứa bé được vài tuổi, cô bồng nó vào chùa. Đứa bé vừa
trông thấy Tứ tổ, mừng rỡ mỡ miệng cười. Tổ nói:
-Ta đang trông đợi ngươi đây !
tổ xin đứa bé để nuôi và đặt
tên là Hoằng Nhẫn. Ngài đặt tên ấy là có ý rằng: Tổ đã nhẫn đợi,
chưa chết để chờ truyền đạo, và bà mẹ đã chịu bao sự nhục nhã,
oan ức, khổ sở để sanh đứa bé.
Tổ Đạo Tín nuôi đứa bé cho đến
khi khôn lớn ròi truyền pháp cho. Ngài Hoằng Nhẫn tức là vị tổ thứ năm
của Thiền Tôn. sau khi truyền đạo xong, tứ tổ Đạo Tín mới viên tịch
(xem Quy Nguyên Trực Chỉ âm nghĩa).
6.- Ngài Huệ Năng vị tổ thứ sáu
của Thiền Tôn ở Trung Hoa
Ngài Huệ Năng lúc nhỏ nhà nghèo,
không biết chử, chuyên nghề đốn củi đem bán lấy tiền về nuôi mẹ
già. Một hôm, gánh củi đến bán cho một nhà phú ông. Trong khi chờ đọi
Ngài lắng nge chủ nhà tụng kinh Kim Cang. Đến câu ‘’ưng vô sở trụ
nhi sanh kì tâm ’’, Ngài liền ngộ đạo.
Đợi cho chủ nhà tụng kinh xong,
Ngài trầm trộ khên ngợi và hỏi rằng:
Chẳng hay ông tụng kinh gì mà hay
quá vậy?
Tôi cũng mốn thọ trì tụng đọc
như ông.
Phú ông mách cho Ngài:
Tại núi Đông Sơn, huyện Huỳnh
Mai có đức Ngủ tổ, thường truyền Phật độ người, ông nên đến đó
mà mà cầu đạo.
- Ngài trả lời:
Tôi cũng muốn như thế lắm; ngặt
còn mẹ già không ai nuôi dưỡng nên không biết liệu làm sao !
- Phú ông bảo:
Nếu ông thật quyết chí xuất gia
cầu đạo, thì hãy về cố gắng đốn củi tật nhiều, đem đến đây
tôi sẽ đổi vàng cho. Ông lấy vàng ấy để lại nuôi mẹ, rồi đi xuất
gia.
- Ngài Huệ Năng mừng rỡ trở về,
ngày đêm cố gắng đốn thật nhiều củi, đem đến bán cho Phú ông, và
sau khi thu xếp việc nhà xong xuôi, Ngài đến huyện Huỳnh Mai cầu bái yết
đức Ngũ tổ Hoằng Nhẫn.
- Ngũ tổ thấy Ngài hỏi:
Ông ở đâu đến và đến đây để
cầu việc gì?
- Ngài đáp:
Con từ phương Nam đến đây, để
cầu làm Phật.
Ngũ tổ thấy hình thù Ngài kì dị,
nhưng căn tánh lại thông lợi phi thường, có thể nối Tổ vị sau này.
Ngài không muốn trong chúng biết, nên giả quở to rằng:
Ông là người mọi rợ phương Nam
mà cầu thành Phật làm gì?
- Ngài Huệ Năng trả lời:
Bạch tổ sư ! Thân người tuy có
phân chia kẻ Nam người Bắc, chứ Phật tánh vẫn bình đẳng, không phân
biệt Nam, Bắc.
Ngũ tổ sợ trong công chúng để
ý, lộ bí mật nên chẳng hỏi han gì nữa, mà truyền cho Ngài xuống nhà
trù công giã gạo
Trải qua một thời gian lâu, một
hôm Ngũ tổ thấy mình được già, muốn chọn người truyền Tổ vị, nên
tuyên bố rằng:
Nếu ai làm kệ dâng lên, được tỏ
ngộ thiền cơ, thì sẽ ấn chứng và truyền pháp cho làm Tổ thứ sáu.
Tin này được truyền ra rất mau chóng.
Trong chúng mọi người đều nô nức,
xôn xao bàn tán:
Trong chúng chỉ có Thưởng tọa Thần
Tú là thông minh, học nhiều và tài giỏi hơn hết, chắc thế nào Thượng
tọa củng được truyền tổ vị.
Nhưng Thượng tọa Thần Tú lại
không dám tin chắc mình sẽ được cái may mắn ấy, nên không dám trực tiếp
đem dâng bài kệ của mình cho Ngủ Tổ. Thượng tọa đợi đêm khuya thanh
vắng, trong chúng đều ngủ cả, mới cầm đèn hồi hợp đến víwt một
bài kệ trên vách phía đông lang và không dám ký tên. Thượng tọa Thần Tú
nghĩ thầm:" Nếu nhờ công phu tu hành bấy lâu mà bài kệ này được
trúng ý Tổ, thì đây là một diễm phúc lớn lao vô cùng cho ta. Lúc bấy
giờ ta sẽ ra bái nhận, bằng không thì ta sẽ làm thinh như không ai biết".
Nguyên văn:
- Thân thị Bồ-Đề thọ
- Tâm như minh cảnh đài
- Thời thời thường phất thức
- Vật sử nhá trần ai.
Dịch nghĩa:
- Thân là cây Bồ-Đề
- Tâm như đài gương sáng
- Thường ngày hằng quét lau
- Chớ cho dính bụi trần.
Sáng nay,tăng chúng qua lại thấy
bài kệ xuất hiểntên vách đông lang, ai nấy đều trầm trồ kính phục:
-Đây rồi! Kế tổ vị đây rồi!Nếu
không phải Thượng tọa Thần Tú thì còn ai nữa!nghe tăng chúng trầm trồ
khen ngợi, nô nức kéo nhau đến xem bài kệ, Ngài Huệ Năngcủng từ nhầ
trùtheo chúng lên xem. Sau khi xem xong bài kệ,Ngài Huệ Năng nói:- Còn đứng
ngoài cửa rào.
Kẻ qua người lạinghe Ngài nói thế,
bĩu môi khinh bỉ:
-Đã dốt nát không biết một chữ
thế kia, mà dám chê là còn đứng ngoài cửa rào!
Ngài Huệ Năng ôn tồn bảo:
-Tôi củng có một bài kệ, xin các
Ngài viết lên vách giùm tôi, vì tôi không biết chữ.
Một người liền hoan hỷ viết hộ.
Huệ Năng đọc bài kệ sau đây:
Nguyên văn:
- Bồ-Đề bổn vô thọ
- Tâm phi minh cảnh đài
- Bổn lai vô nhứt vật
- Hà xứ nhá trần ai?
Dịch nghĩa:
- Bồ-Đề vốn không cây
- Tâm không phải đài gương
- Xưa nay không một vật
- Chỗ nào dính bụi trần?
Nghe xong bài kệ, mọi người dều
kinh ngạc: Không ngờ một người dốt nát như thếmà lại làm được bài
kệ xuất sắc thâm diệu như thế?
Ngủ Tổ thấy trong chúng xôn xao
bàn tán, muốn dánh tan dư luấnco thể nguy hại cho Ngài Huệ Năng, nên bảo
trong chúng truyền đọcbài kệ của Thượng tọa Thần Tú, mà bôi bỏ bài
kệ của Ngài Huệ Năng.
Một buổi chiều, Ngủ Tổ một mình
đi xuống nhà trù, đến chỗ Ngài Huệ Năng giã gạo và hỏi rằng:
- Gạo đã trắng chưa? (mật ý hỏi:
Đạo đã ngộ chưa? )
Ngài Huệ Năng đáp:
-Bạch Tổ, gạo con giả đã trắng
rồi mà còn thiếu người sàng ( mật ý Ngài muốn nói:Đạo con đã ngộ rồi
mà còn thiếu người truyền ).
Ngũ Tổ nghe xong, lấy cây gậy gõ
lên dầu chày ba cái rồi đi lên ( Ngủ Tỏ bảo Huệ Năng canh ba vào phòng
).Ngài Huệ Năng vào phòng Ngủ tổ. Ngài được Ngủ Tổ ấn chứng và
truyền y bát cho Ngài làm tỏ thứ sáu, và dạy Ngài phải đi về phương
nam ngay đêm hôm ấy, để hoằng hóa đạo pháp ( Xem quyển Lục Tổ Huệ Năng).
Từ đó, Ngài Lục Tổ Huệ Năng
truyền pháp ở phương Nam, còn Ngài Thần Tú thì truyền pháp ở phương Bắc.
Phương Bắc chủ trương về Tiệm tu, nên gọ là "Nam đốn, Bắc tiệm"
hay" Nam Năng Bắc Tú".
Sau đây là bản lược đồ về sáu
vị tỏ thiền tôn ở Trung Hoa:
Sơ tổ : Ngài Bồ-Đề Đạt -Ma
Nhị tổ : Ngài Huệ -Khả (Thần
Quang)
Tam tổ :Ngài Tăng- Xán
Tứ tổ :Ngài Đạo Tín
Ngũ tổ :Ngài Hoằng Nhẫn
Ngài Ngưu Đầu thiền Sư
Lục tổ :Ngài Huệ Năng
Ngài Thần Tú.
Từ Ngài lục tổ Huệ Năng về
sau, không còn cái lệ truyền y bát nữa, và các tổ không còn ấn chứng
rieng cho một vị nào. Do đó trong Thiền thiền Tôn không còn truyền thống
duy nhất nữa, mà lại chia ra làm hai phái và năm dòng sau đây:
HAI PHÁI VÀ NĂM DÒNG
Ngài Huệ Năng từ khi lên làm lục
tổ đã truyền pháp cho rất nhiều đệ tử. Trong số các đệ tử, nỗi
tiếng hơn hết là Ngài Hoài NHượng ởở nam nhạc và Ngài Hành Tú ở
Thanh Nguyên (xêm Pháp Bảo Đàn Kinh). Hai Ngài này là mở đầu cho hai phái
Thiền Tôn là phái Nam nhạc và pháiTHanh Nguyên.
Phái Nam nhạc vè sau lại chia làm
hai dòng là: Lâm tế và Quy ngưởng.
Phái Thanh Nguyên lại chia làm ba
dòng là: Tào Động, Vân Môn và Pháp Nhãn.
Sau đây là lược đồ của hai phái
và năm dòng Thiền Tôn ở Trung Hoa.
I.-Ngài Hoài Nhượng ( Ở Nam
nhạc )
1.-Lâm tế
2.-Quy Ngưởng
II.-Ngài Hành Tú (Ở Thanh
Nguyên) 3.-Tào Động
4.-Vân Môn
5.-Pháp Môn
1.-Dòng Lâm Tế
a)Sự truyền thừa của dòng Lâm Tế,
tuần tự như sau:
-Hoài Nhượng Thiền Sư
-Đạo Nhứt Thiền Sư(họ Mã, tục
gọi là Mã Tổ)
-Bách Trượng Thiền Sư(Hoài Hải)
-Huỳnh Nghiệt Thiền Sư (Hỳ Vân)-
Lâm Tế Nghĩa Hùyen.
b.-Sự truyền pháp (thiền cơ) của
tôn Lâm Tế:
Như chúng tôi đã nói ở phần đầu
của tập sách này, sự truyền pháp của phái Thiền Tôn khó mà hiểu được,
đói với người thường. Chẳng hạn như trong phái Lâm tế, sự truyền
pháp chỉ dùng thiền trượng đánh và hết to lên, mà làm cho thiền giả
được ngộ đạo. Cái lối khai ngộ này khởi đầu từ Ngài Huỳnh Nghiệt
Thiền-sư:
để cầu giác ngộ, một hôm Ngài Lâm tế hỏin Huỳnh Nghiệt:
-Sao gọi là đại ý Phật pháp?
Ngài Huỳnh Nghiệt liền lấy thiền
trượng( gậy hoặc roi) đánh Ngài Lâm tế một cái. Ba lần Ngài Lâm tế hỏi,
thì ba lần được dánh như thế.
Ngài Lâm tế lầylam bối rối,
không hiểu ý nghĩa làm sao, nên đến tham học với Ngài Đại Ngu Thiền
sư, nhờ thế Ngài Lâm tế mợingô được tôn chỉ của Ngài Huỳnh Nghiệt.
Từ đó về sau, dòng Lâm tế mỗi
khi khai ngộ cho đệ tử, đều dùng phương pháp đánh và hét ấy.
Ngài Lâm tế nói:"Có khi hét một
tiếng như bữu kiếm kim cương vương , có khi hét một tiéng như sư tử giậm
chân , có khi hét một tiếng như quơ cây nơi bóng cỏ, có khi hét một tiếng,
không khởi cái dụng của tiếng hét ".bởi thế nên người đời gọi
là" Lâm tế tứ yết "
(bốn tiếng hét của Lâm tế).
Dòng Lâm tế sau lại chia làm hai
nhánh:Dương kỵ và Huỳnh long. Từ đời Tống về sau, dòng Lâm tế rất
thạnh hành. Cho đến ngày nay về Thiền tôn trong các Đại tòng lâm, phần
nhiều là dòng Lâm tế.
2.-Dòng Quy Ngưỡng
Tổ Bách Trượng Thiền sư truyền
cho Ngài Linh Hựu Thiền sư ở núi Quy sơn đất Đàm châu. Ngài Linh Hựu
truyền cho Ngài Quy Ngưỡng Huệ Tịch.
Ngài Quy Ngưỡng là một vị Thiền
sư đắc đạo, sự mầu nhiệm của Ngài , không ai có thể lường được
. ảnh hưởng của Ngài rất lớn, vì thế cho nên người ta lấy tên Ngài
để đặt tên cho cả một dòng Thiền tôn. sự truyền đạo của Ngài củng
rất kỳ lạ. Một khi có ai đến hỏi đàothi Ngài Quy Ngưỡng chỉ vẽ tướng
trâu, hoặc vẽtướng người , tướng Phật hay chữ Vạn, mà người được
ngộ đạo.
3.-Dòng Tào Động:
Sự truyền thừa của tôn này, thứ
tự như sau:
Ngài Thanh Nguyên Thiền Sư
Ngài Hy Thiên Thiền sư, tức Ngài
Thạch Đầu Hòa Thượng
Ngài Dược Sơn Thiền Sư
Ngài Vân Nham Thiền Sư
Ngài Lương Giới Thiền Sư ở núi
Đông Sơn
Ngài Bổn Tịch Thiền Sư ở núi
Tào Sơn
Ngài Vân Nham Thiền Sư đã dùng
pháp Bửu cảnh tam muội, truyền cho Ngài Lương Giới (Đông Sơn); Ngài lương
giới cũng dùng pháp này để truyền cho Ngài Bửu Tịch (Tào Sơn).
4.- Dòng Vân-Môn:
Sự truyền thừa của tôn này, thứ
tự như sau:
a).Ngài Thạch-Đầu Thiền sư
b).Ngài Thiên-Hoàng.
c).Ngài Long-Đàm.
d).Ngài Đức-sơn.
đ).Ngài Tuyết-phong.
e).Ngài Vân-Uyển Thiền-sư ở đất
Thiền-châu, Vân-môn.
Cách truyền pháp của Ngài Vân-Uyển
(Vân-môn) cũng rất kỳ lạ, ít ai hiểu được nghĩa lý: ai đến hỏi đạo,
thì Ngài chỉ nói một chữ ‘’Dám’’. Nếu người cầu đạo ngần-ngại
không hiểu, thì Ngài nói thêm chữ ‘’Di’’. Vì Ngài chỉ đáp có một
chữ như thế cho người cầu đạo, nên người đời gọi pháp quán của
Ngài là ‘’ Nhứt tự quán ‘’ ( Quán sát cái lý trong một chữ Dám hay
chữ Di ‘’.
5.- Dòng Pháp-nhãn :
Sự truyền thừa của tôn này, thứ
tự như sau:
a). Ngài Tuyết-phong Thiền-sư.
b). Ngài Huyền-sang Thiền-sư.
c). Ngài Xa-hán Thiền-sư.
d). Ngài Vân-ích Thiền-sư.
Phương pháp khai thị cho người đến
cầu đạo của Ngài Vân-ích Thiền-sư là đúng sáu tướng trong kinh
Hoa-Nghiêm sau đây:
- Tổng tướng: Tức là muốn nói
đến chơn-như nhứt tâm.
- Biệt tướng: Tức là các duyên
sanh khởi từ chơn-như nhứt tâm.
- Đồng tướng: Các pháp đều đồng
như nhau.
- Dị tướng: Tùy theo mỗi tướng
không bình đẳng.
- Thành tướng: Dựng lập ra cảnh-giới.
- Hoại tướng: Vị trí không đồng
tức là hoại tướng.
THIỀN-TÔN Ở VIỆT
NAM
Như chúng ta đã biết, Phật Giáo
Việt-Nam chịu ảnh hưởng sâu đậm của Phật Giáo Trung Hoa. Cho nên, nếu
ở Trung Hoa Thiền tôn được thịnh hành truyền bá, thì ở Việt-Nam Thiền
tôn củng được xem như là một phái chính củ đạo Phật . đấy cũng là
một lẽ dĩ nhiên, không có gì là khó hiểu.
Phật giáo truyền vào Việt-Nam từ
thế kỷ thứ II tây lịch, do các vị danh Tăng người Ấn Độ và Trung
Hoa, như các Ngài Ma-Ha-Ha-KỳVực, Ngài Khương-Tăng-Hội(người Ấn Độ ),
Ngài Mâu-Bác(người Trung Hoa). Trong thời gian xa xưa này, chúng ta không thể
biết được các vị này thuộc tôn phái nào, và truyền vào Việt-Nam giáo
lý gì. Nhưng chúng ta có thể biết chắc là không phải phái Thiền tôn.
vì Thiền tôn ở Việt-Nam là do từ Trung Hoatruyền sang. Mà Thiền tôn ở
Trung Hoathì phải đợi đếnđầu thế kỷ thứ VI, dưới đời Lương-Võ-Đế
(528), tổ Bồ-Đề -Đạt-Ma mới đưa vào. vậy thì nhất địnhlà Thiền
tôn ở Việt-Nam chỉ có thể xuất hiện vào cuối thế kỷ thứ VI Tây lịch.
Sự phỏng đoán này đã được lịch sử truyền giáo ở Việt-Nam chứng
minh. Vào năm 580 ( cuối thế kỷ thứ VI ), Ngài Tỳ-Nhiều-Đa-Lưu-Chi, làn
đầu tiên truyền thiền tôn vào Việt-Nam , và là vị sơ tổ về Thiền tôn
Việt-Nam . sau Ngài Tỳ-Nhiều-Lưu-chi củng có nhiều vị danh tăng khácđem
truyền Thiền tôn vào Việt-Nam , và nhờ đó, Việt-Nam cũng có nhiều môn
phái Thiền tôn như ở Trung Hoa. Một diều đặc biệt, đáng hãnh diện cho
Phật tử Việt-Nam là ngoài những phái Thiền tôn ở Trung Hoa truyền sang,
ngay ở nước ta, cũng có một phái Thiền tôn do một vị vua sáng lập, đó
là phái Trúc Lâm mà vị sơ tổ là vua Trần Nhân Tôn.
Dưới đây, chúng ta tuần tự nói
về các môn phái Thiền tôn ấy:
1.-Phái Tỳ-Nhiều-Đa-Lưu-Chi
a )Vị Sơ tổ Thiền tôn ở Việt-Nam
.
Ngài Tỳ-Ni-Đa-Lưu-Chi, người Ấn
Độ là đệ tử Ngài Tăng-Xán (Tam tổ thiền tôn).
Lầìn đầu tiên gặp tổ Tăng Xán
ở núi Tư Không, thấy phong mạo của tổ khác thường, Ngài Tỳ-Ni-Đa-Lưu-Chi
sanh lòng kính phục, chắp tay đảnh lễ. Ngài đãnh lễ ba lần mà tổ vẫn
ngồi lim dim đôi ắt chứ không nói gì hết (thiền cơ) .Ngài đứng yên
nghĩ ngợi một hồi, bỗng thấy trong người đổi khác, nhu tỏ ngộ được
điều gì. Ngài liền sụp xuống lạy ba lạy.Tổ cũng chỉ gật đầu ba cái
mà thôi (thiền cơ). Sau buổi gặp gỡ đầu tiên ấy, Ngài trở thành một
trong những đệ tử xúat sắc nhất của tổ tăng Xán.
Về sau, Tổ dạy Ngài sang phương
nam để truyền đaọ, Ngài vâng lệnh sang Việt-Nam vào khoảng cuối thế kỷ
thứ VI, trụ trì tại chùa Pháp vân ở tỉnh Hà Đông.
Khi sắp thị tịch, Ngài gọi đệ
tử là Ngài Pháp Hiển vào phòng phú chúc rằng:
" Tâm ấn của Phật , không có
thể mập mờ được , Tâm ấn viên mãn như thái hư không thừa, không thiếu,
không đến không đi không được , không mất, không phải đông nhất, cũng
không phải sai biệt, không thường cũng không đoạn, không sanh cũng không
diệt không xa xách cũng không phải không xa xách. Chỉ vìđối với vọng nên
giả đặt ra tên ấy (Tâm ấn) mà thôi".
Chư Phật trong ba đời do đó (tâm-ấn)
mà được đạo. Lịch đại Tổ-sư cũng do đó mà chứng ngộ. Ta đây cũng
vậy, mà ông cũng thế, cho đến các loại hữu tình vô tình cũng đều
như thế cả.
Khi đệ tam Tổ Tăng-xán ấn chứng
‘’tâm-ấn’’ cho ta, đã bảo rằng: ‘’Ông nên sang phương Nam hoằng
đạo, chớ ở đây làm gì’’.
Do đó, ta đi trải qua bao nhiêu chỗ
mới đến đây. Ta nay được gặp ông, thật đúng như lời huyền-ký ấy.
Vậy ông nên nhớ kỹ lời ta.
Giờ đây nhằm lúc ta đi rồi !’’
Dạy xong, Tổ Tỳ Ni-Đà-Lưu-Chi chắp
tay ngồi yên lặng mà tịch diệt. Đệ-tử trà-tỳ (thiêu) rồi thu xá lợi,
xây tháp để thờ.
Về sau, vua Lý-Thái-Tôn có bài kệ
truy-tán Ngài như sau:
Nguyên văn:
- Sáng tự lai Nam Quốc
- Văn quân cữu tập thiền
- Ưﮧ khai chi Phật tín
- Viễn hợp nhất tâm nguyên
- Hạo hạo Lăng-già nguyệt
- Phân phân Bát-nhã liên
- Hà thời hạnh tương kiến
- Tương dữ thoại trùng thuyền.
Dịch nghĩa:
- Mở lối qua người Việt
- Nghe Ngài thông đạo thiền
- Nguồn tâm thông một mạch
- Cõi Phật rộng quanh miền
- Lăng-già ngời bóng nguyệt
- Bát-nhã nứt mùi sen
- Biết bao giờ được gặp
- Đàm-đạo lẽ thâm-huyền.
b). Ngài Pháp-hiển Thiền-sư, vị
Tổ thừ hai của Thiền-tôn Việt-Nam:
Sau khi Tổ Tỳ Ni-Đà-Lưu-Chi tịch,
Ngài Pháp-hiển là vị Tổ thứ hai của phái Thiền-tôn Tỳ Ni-Đà-Lưu-Chi.
Ngài họ Đỗ, quê ở Quận Chu-diên (Sơn tây bây giờ). Khi tới chùa
Pháp-Vân, Tổ Tỳ Ni-Đà-Lưu-Chi thấy Ngài, thì nhìn kỹ vào mặt và hỏi:
- Chú họ gì?
Ngài Pháp-hiển hỏi lại:
-Hòa-thượng họ gì?
Tổ lại hỏi:
-Chú không có họ à?
Ngài trã lời:
-Sao lại không có ! Nhưng đố Hòa-thượng
biết?
Tổ quát lên:
-Biết để làm gì?
Ngài Pháp-Hiển chợt ngộ ý Tổ Tỳ
Ni-Đà-Lưu-Chi (thiền cơ) liền sụp xuống lạy, xin theo làm đệ-tử và
sau được truyền tâm-ấn.
Được ít lâu, sau khi Tổ tịch,
Ngài vào núi Từ-sơn tu thiền-định, những loại cầm thú thường quấn
quýt chung-quanh. Người đời thấy thế càng lấy làm lạ và kính mộ. Đệ-tử
tìm đến học đạo rất đông. Thiền-tôn ở trong thời kỳ này có thể
nói là thạnh nhất. Đó cũng nhờ công đức hoằng-hóa của Ngài Tỳ Ni-Đà-Lưu-Chi
và Ngài Pháp-hiển. Về sau trong pháp nẫycung có nhiều vị thiền-sư xuất-sắc
như Ngài Pháp-thuận, Vạn-hạnh .v.v...
2.- Phái Vô-Ngôn-Thông
a). Vị Sư-tổ của Pháp Thiền-tôn
thứ hai ở Việt-Nam:
Ngài họ Tịnh, quê ở Quảng-châu,
xuất gia ở chùa Song-Lâm (Triết-giang bây giờ). Tính Ngài điềm đạm ít
nói, nhưng sự lý gì cũng thông hiểu, nên người đời đặt danh hiệu Ngài
là Vô Ngôn Thông. Ngài là đệ tử của Bách Trượng thiền sư (đệ tử của
Mã Tổ).
Khi Ngài mới đến yết kiến Bách
Trượng Thiền sư gặp lúc thiền sư đang dạy chúng tăng học. Một vị
tăng hỏi Bách Trượng thiền sư rằng:
Thế nào là pháp môn đốn ngộ của
phái Đại-thừa?
Bách Trượng thiền sư dạy rằng:
-Tâm địa nhược thông, huệ nhật
tự chiếu (nêu tâm địa được thông thì mặt trời huệ tự nhiên chiếu
sáng).
Nghe được câu ấy, tự nhiên Ngài
Vô Ngôn Thông ngộ đạo. Năm 820, Ngài qua Việt-Nam tu tại chùa Kiến Sơ, làng
Phù Đổng(Bắc Ninh), Ngài ngồi vây mặt vào vách trọn nhày tham thiền nhập
định. Ngài tu như thế mấy năm không ai biết, chỉ trừ vị sư ở chùa
ấy là Cảm Thành thiền sư, biết Ngài là bậc cao tăng trong Phật Thiền tôn,
nên tôn thờ Ngài làm Thầy.
Trước khi tịchn gọi Cảm Thành
thiền sư mà bảo:
-Ngày xưa tổ sư Nam Nhạc, khi sắp
tịch có dặn lại bài kệ rằng:
Nhất thế chư pháp, giai tùng tâm
sanh
Tâm vô sở sanh, pháp vô sở trú
Nhược đạt tâm địa, sở trú vô
ngại
Phi ngộ thượng căn, thận vật
kinh hứa.
Nghĩa là: Hết thải các pháp, đều
tự tâm sanh;tâm nếu không sanh, pháp không chổ trú. Nếu hiểu được vấn
đề ấy thì làm việc gì cũng không trở ngại, cái tâm pháp ấy nếu
không gặp được bậc tâm căn, chớ nên truyền bậy.’’
‘’Đó là lời dặn của người
xưa nay ta cũng dặn lại câu ấy’’.
Nói xong Ngài chắp tay mà tịch.
b) Vị Nhị tổ của phái Vô Ngôn
Thông:
cảm Thành thiền sư: Thiền sư quê
ở huyện Tiên Du (Bắc Ninh) trụ trì tại chùa Kiến Sơn (Bắc Ninh).
Khi Ngài Vô Ngôn Thông vân du qua đấy,
thấy Ngài có đủ tư cách để truyền mối đạo, nên ở lại. Và Ngài Cảm
Thành cũng nhận thấy ở Ngài Vô Ngôn Thông một vị thiền sư đắc đạo,
nên tôn làm thầy, sớm tối hầu hạ không hề trễ nải. Hai thầy trò rất
mến nhau, do đoa Ngài Vô Ngôn Thông mới đặt cho Ngài đạo hiệu là Ngài
Cảm Thành thật xứng đáng là người nối chí của Ngài Vô Ngôn Thông. Một
hôm có đệ tử hỏi Ngài :
-Thế nào là Phật?
Ngài trả lời:
-Chổ nào cũng là Phật cả.
Vị đệ tử lại hỏi:
-Thế nào là tâm của Phật?
Ngài trả lời:
-Không hề che đậy chổ nào.
Đây cũng là một câu chuyện nhỏ,
nhưng nói lên được cái truyền thọ tâm pháp đặc biệt, tuy giản ước
mà bao hàm nhiều ý nghĩa vô cùng.
Ngài Cảm Thành không bệnh mà tịch,
và truyền tâm pháp cho Thiện Hội thiền sư.
c) Vị tam tổ của phái Vô Ngôn
Thông:
Ngài Thiện Hội thiền sư: Ngài Thiện
Hội quê ở Siêu Loại (Bắc Ninh). Ngài là đệ tử của Cảm Thành thiền
sư, hầu thầy đã hơn 10 năm, một hôm Ngài vào phòng hỏi thầy:
Trong kinh Phật có dạy: ‘’ Đức
Thích Ca Như Lai từng tu hành trải vô số kiếp mới thành Phật, thế mà
nay thầy cứ dạy rằng ‘’ tâm tức là Phật, Phật tức là tâm’’ là
nghĩa làm sao? Thật đệ tử không hiểu xin thầy dạy rỏ cho.
Cảm Thành thiền sư nói:
-Ngươi nói trong kinh Phật nói thế
là ai nói đó?
-Vậy lời ấy không phải là Phật
thuyết sao?
-Lời ấy phải đâu là Phật thuyết.
Kinh Văn Thù Phật có dạy: ‘’ Ta trú ở thế gian để dạy chúng sanh 49
năm, chưa đặt ra một câu bằng văn tự để nói với ai bao giờ !’’
Vì theo chánh đạo, nếu ta lấy văn tự để làm bằng chứng để cầu đạo,
ấy là nệ; lấy sự khổ hạnh để cầu Phật, ấy là mê; lìa tâm ra mà
cầu Phật, ấy là ngoại đạo; mà cố chấp cái tâm ấy là Phật, củng lại
là ma vậy.
-Nếu bảo tâm ấy tức là Phật,
thì trong tâm ấy cái gì là Phật, cái gì không phải là Phật?
-Ngày xua có người hỏi mã tổ rằng:
‘’ Nếu bảo tâm ấy tức là Phật, thì trong tâm ấy cái gì là Phật?’’
Mã Tổ trả lời: ‘’ Thế ông ngờ trong tâm ấy, cái gì không phải là
Phật, hãy chỉ vào ấy cho ta xem !’’. người ấy không chỉ được . Mã
Tổ lại tiếp: ‘’ Đạt được thì khắp mọi nơi chổ nào cũng là Phật,
mà không đạt được thì cứ sai lầm đi mãi mãi’’. Thế là chỉ một
lời nói nó che đi, mà thành ra sai lầm đó thôi. Người ta hiểu chưa?
Ngài Thiện Hội trả lời:
-Nếu như vậy đệ tử hiểu rồi.
-Người hiểu thế nào?
-Đệ tử hiểu rằng khắp hết mọi
nơi, chổ nào củng là tâm Phật cả.
Nói xong Thiện Hội thiền sư súp
xuống lạy. Ngài Cảm Thành nói:
-Thế là người hiểu tới nơi rồi
đó.
Do sự lãnh hội mau chóng đó ma
Ngài Cảm Thành mới đặt cho đệ tử mình đạo hiệu Thiện Hội, nghĩa là
‘’khéo hiểu’’.
Trên đây là một vài câu chuyện
đến đốn ngộ mà chúng ta thường thấy trong các vị thuộc phái Thiền
tôn.
Sứ truyền pháp từ thầy đến trò
trong phái Vô Ngôn Thông diễn ra như thế được 15 đời. Đến đời cư sỉ
Ứng Thuận(1221) là cuối cùng.
3.- Phái Thảo Đường
Năm kỷ dậu (1069) vua Lý Thánh Tôn
đi đánh Chiêm Thành về, có bắt được vua nước ấy là Chế Cũ và rất
nhiều thường dân và binh lính. Số binh lính và thường dân này được phân
phát cho các quan trong triều đình để làm quân hầu.trong số quan triều
có một vị Tăng Lục. Một hôm vị này đi vắng về thấy bản ‘’Ngữ
lục’’của mình bị một tù binh sữa chưa lại cả. Hỏi ra thì mới biết
đó là một vị thiền sư người Trung Hoa, theo tầy qua Chiêm Thành, chẳng
may bị bắt làm tù binh. Vị thiền sư ấy là Ngài Thảo Đường, đệ tử
của Ngài Tuyết Đậu Minh Giác ở Trung Hoa.
Khi biết tung tích của Thảo Đường
thiền sư, vua Thánh Tôn liền sắc phong cho Ngài làm Quốc sư. Ngài Thảo
Đường lập đàn khai giảng ở chùa Khai Quốc trong thành Thăng Long. Đệ tử
đến học rất đông. Ngài Thảo Đường lập ra một phái Thiền Tôn thứ
ba ở Việt-Nam . Phái Thảo Đường truyền xuống được năm đời, đắc
đạo cả thầy được mười chín vị.
4.- Phái Trúc Lâm
Đệ nhất tổ của phái Trúc Lâm tức
là vua Trần Nhân Tôn (1278-1308). Ngài mộ đạo khi còn nhỏ. Năm 16 tuổi
được lập làm Hoàng Thái tử, Ngài cố nhường lại cho em nhưng không
được, nên trèo thành trốn đi, định vào tu ở núi Yên Tử. Nhưng Ngài mới
đi nữa đường thì bại lộ tung tích, bị vua cha sai quan đi bắt về. Ngài
phải miễn cưỡng trở về. Sau Ngài lên làm vua, trở thành một vị anh
quân và giử vững nền độc lập nước nhà trước sự xâm lăng ồ ạt,
nhưng vô hiệu quả của quân Nguyên. Sau khi đuổi được giặc nguyên,
Ngài truyền ngôi lại cho con là Anh Tôn, và vào tu ở núi Yên Tử, thực hiện
chí nguyện thuở thiếu thời của mình. Ngài lấy hiệu là ‘’Hương Vân
Đại Đầu Đà ‘’ lập trường giảng pháp, môn đồ tìm đến tu học kể
có hàng vạn người. Ngài thường đi khắp nơi để giảng đạo và phát
thuốc. Ngài tịch một cách ất bình tĩnh vào lúc 51 tuổi.
Trong các phái Thiền tôn ở Việt-Nam,
chỉ có phái Trúc Lâm là phát tích tại đất nước Việt. Trong phái này,
cũng có nhiều vị thiền sư có tiếng tăm như Ngài Pháp Loa tôn sư, Ngài
Huyền Quang tôn sư ...
5.- Phái Lâm Tế
Phái Lâm Tế do Ngài Nguyên Thiều
khai sáng tại Trung Việt. Ngài họ Tạ, quê ở Quảng Châu (Trung Hoa). Ngài
đi theo tàu buôn qua An Nam, trú ở phủ Qui Ninh (Bình Định) lập chùa Thập
Tháp Di Đà, Mở trường dạy học. Sau Ngài ra thuận hóa lập chùa Hà
Trung, rồi lên Xuân Kinh (Huế) lập chùa Quốc Ân và dựng tháp Phổ Đồng.
Sau Ngài phụng mạng đức Anh Tôn (
Nguyễn Phúc Tráng 1687-1691) trở về Trung Quốc, tìm mời các vị danh tăng
và cung thỉnh pháp tượng, pháp khí. Ngài về Quảng Đông mời được Hòa
Thượng Thạch Liêm và các danh tăng khác, cùng thỉnh được nhiều kinh điển,
tượng, pháp khí trở về Nam. Chúc Nguyễn liền sắc mở đàn truyền giới
rất long trọng tại chùa Thiên Mụ. Sau đó, chúa Nguyễn sắc ban Ngài chức
trụ trì chùa Hà Trung.
Năm Bảo Thái thứ 10 nhà Lê, Ngài
tịch tại chùa Hà Trung, sau khi dặn dò đệ tử và truyền bài kệ sau đây:
- Tịch tịch, kính vô ảnh
- Minh minh, châu bát dụng
- Dường đường,vật phi vật
- Liểu liểu, không vật không
Đại ý: Thể pháp thân thanh tịnh
sáng suốt như mãnh gương sạch không bụi, như ngọc minh châu, trong sáng
bóng ngời. Tuy hiện tiền sự sự, vật vật sai khác, nhưng đều là thể
pháp thân biểu hiện. Thể pháp thân thường vắng lặng mà không phải là
không, tức là lý ‘’chân không diệu hữu’’.
Xét trong’’ Lịch truyền tổ đồ
‘’ thì Ngài đứng về đời 69, xét về chánh thống phái Lâm Tế thì
Ngài đứng về đời 33, còn xét riêng về phái Lâm Tế ở Trung Việt, thì
Ngài là sơ tổ.
6.- Phái Liễu Quán
Phái Liểu-quán xuất phát từ Liểu-Quán-Hòa-Thượng.
Ngài Liểu-quán quê ở Phú-yên (Song-cầu). Ngài ra Thuận Hóa thọ giới
Sang-Di với Ngài Thạch-Liêm Hòa-Thượng. Năm 1702, Ngài đến Long-Sơn cầu
học pháp tham-thiền với Ngài Tử-Dung Hòa-Thượng (Tổ khai sơn chùa Từ
Đàm Huế, người Trung Hoa).
Tổ Tử-Dung dạy Ngài tham-cứu
câu: ‘’Vạn pháp quy nhất, nhất quy hà xứ ‘’, (muôn pháp về một, một
pháp về đâu?) . Ngài tham cứu mấy năm, đến khi xem bộ Truyền-Đăng-Lục,
thấy có câu: ‘’ Chỉ vật truyền tâm, nhơn bất hội xứ ’’. Ngài liền
tỏ ngộ. Năm 1742, cuối mùa thu, Ngài thọ bịnh. Trước khi lâm chung, Ngài
gọi môn đồ đến dạy rằng: ‘’ nhơn duyên đã hết, ta sắp chết đây
’’.
Thấy môn đệ khóc, Ngài dạy rằng:
‘’ các người khóc làm gì? các Đức-Phật ra đời còn nhập niết-bàn.
Ta nay đi đến rỏ ràng, về có chổ. Các người không nên khóc và đừng
buồn thảm ‘’.
Rồi Ngài viết bài kệ từ biệt
sau đây :
Nguyên văn:
- Thất thập dư niên thế-giới trung
- Không không, sắc sắc diệu dung thông
- Kim triêu nguyệt mãn, hoàn gia lý
- Hà tất bôn ba vấn tổ tông.
Dịch nghĩa:
- Ngoài bảy mươi năm trong thế-giới
- Không không, sắc sắc thảy dung thông
- Ngày nay nguyện mãn về nơi củ
- Hà phải ân cần hỏi tổ tông.
Viết xong, Ngài bảo môn đồ:
Sau khi ta đi, các ngươi phải nghĩ
cơn vô-thường nhanh chóng, cần phải siêng năng tu học. Các người hãy cố
gắng tới chớ bỏ qua lời ta.
Ngài tịch vào ngày 22 tháng 11 năm
Nhâm-Tuất (1742) vào giờ Mùi, sau khi dùng nước trà xong và vui vẻ từ biệt
môn đồ.
Đến đây chúng ta cũng nên nhận
định cho rỏ ràng điễm này: Như tôi nói ở đoạn trước, Thiên-Tôn do
người Việt sáng lập chỉ có một Phái duy nhất do vua Trần-Nhân-Tôn làm
Sơ-tổ là phái Trúc-Lâm Yên-Tử. Nhưng đến nay, chúng ta lại thấy xuất
phát một phái nữa là phái Liểu-quán, do Ngài Liểu-quán một danh tăng Việt-Nam
chủ xướng, như vậy có mâu thuẩn với sự nhận xét ở trên không? Thật
ra, so với các phái Thiền-Tôn khác ở Việt-Nam, thì phái Liểu-quán chỉ một
phái nhỏ, chỉ nằm trong phạm vi mấy tỉnh miền Trung-Việt.
Vả lại, Ngài Liểu-quán cũng là
đệ-tử của Ngài Tử-Dung, một vị sư Trung Hoa thuộc phái Lâm-Tế. Do đó,
pháp Liểu-quán, nếu chúng ta đi tìmm nguồn góc xa hơn một chút nữa, thì
cũng chỉ là một chi nhánh của phái Lâm-tế mà thôi.
CÁC KINH SÁCH NÓI VÊ
THIỀN