- ÐẠI THỪA VÀ SỰ
LIÊN HỆ VỚI TIỂU THỪA
- Nguyên tác: Nalinaksha Dutt
THỜI KỲ THỨ BA
(100 trước Công nguyên đến 300 sau Công nguyên):
NHỮNG BƯỚC ÐẦU CỦA ÐẠI THỪA
Trước khi xác định khoảng thời
gian Ðại thừa được xuất hiện, chúng ta cần phải nhận thức rõ những
đặc tính của Ðại thừa sai khác với Tiểu thừa. Nói một cách tổng
quát, Ðại thừa được liên hệ tương quan với:
- Quan niệm Bồ-tát
- Sự thực hành các hạnh Ba-la-mật
- Sự phát triển Phật tâm
- Mười tầng bậc (bhùmi = địa) của sự tu hành chứng quả
- Mục đích Phật quả
- Quan điểm về Trikàya (Ba thân) và
- Quan điểm về Pháp không (Dharmasùnyatà) và Dharmasamatà hay Tathatà (Chơn
như).
Các nhà Ðại thừa tự xem mình rất
đặc biệt vì đã cố gắng diệt trừ cả hai phiền não chướng và sở
tri chướng, nhờ chứng cả nhân không và pháp không. Tiểu thừa chỉ chứng
được nhân không, chỉ trừ diệt được phiền não chướng. Như vậy các
vị Tiểu thừa chỉ giải thoát khỏi các phiền não và bình đẳng với các
vị Ðại thừa trên phương diện này, nhưng thiếu chơn trí như Ðại thừa
quan niệm nghĩa là Pháp không, vì không diệt trừ được sở tri chướng.
Tuy vậy, các nhà Tiểu thừa không công nhận sự thấp kém về phương diện
Jnàna (Trí) vì quan niệm rằng sự diệt trừ Avidyà (Vô minh) hay sự chứng
đạt chơn trí là phương diện độc nhất để giải thoát và các vị
A-la-hán cũng chứng ngộ chơn trí này như các đức Phật. Các vị A-la-hán
được các tập Pàli nói đến là chứng được Chánh đẳng giác. Tuy vậy
các vị này cũng công nhận chư Phật vì công đức vị trí đặc biệt
(gotra = giòng tộc) chứng được một số khả năng và thần lực, kể cả
toàn tri, vượt trên khả năng các vị A-la-hán. Ðây là vị trí tương đối
giữa các vị Tiểu thừa và Ðại thừa.
Nếu chúng ta tìm hiểu các giai đoạn
phát triển của Tiểu thừa, chúng ta không khỏi nhận xét môt vài đặc tính
riêng biệt của Ðại thừa đã được đề cập trong những giai đoạn cuối
cùng của Tiểu thừa, nghĩa là:
- quan niệm về Bồ-tát;
- sự thực hành các hạnh Ba-la-mật;
- sự phát triển Phật tâm;
- mục đích Phật quả; và
- quan niệm hai thân tức là Rùpa (hay Nìrmàna), Kàya (Sắc thân hay hóa
thân) và Dharmakàya (Pháp thân). Quan điểm sau khác hẳn với quan điểm Ðại
thừa (77).
Như vậy, muốn chắc chắn về thời
đại xuất hiện của Ðại thừa chúng ta cần phải tìm đến thời gian
khi quan niệm Pháp không và Pháp thân được giới thiệu lần đầu tiên.
BÁN ÐẠI THỪA
Với sự nhận xét con đường phát
triển trong giai đoạn trước, chúng ta thấy rõ các nhà Tiểu thừa hoặc
muốn phổ thông hóa đạo Phật hay để hàng cư sĩ chú tâm vào nhiều hơn
nữa, và chấp nhận giáo lý của mình, quan niệm Bồ-tát và sự thực
hành các hạng Ba-la-mật. Mục đích này được thực hiện nhờ sự xuất
hiện một văn học mới, văn học Jàtaka và Avadàna. Vì Jàtaka chỉ nói đến
tiền thân đức Phật, chúng ta phải tìm trong tác phẩm Avadànas, về sự
xuất hiện của quan niệm Bồ-tát và sự giới thiệu một lý tưởng cho hàng
cư sĩ. Mục tiêu của Avadàna là nêu rõ như thế nào các tín đồ hy sinh tất
cả, cho đến đời sống của mình, để thực hiện các hạnh Ba-la-mật,
không phải vì những khoái lạc thế tục hay chư thiên mà chỉ cốt chứng
được chánh giác với mục đích cứu chúng sanh thoát khỏi đau khổ (78).
Tập Divyànadàna, như đã thấy, nói
đến sự phát nguyện thành Phật. Cũng vậy, chúng ta đọc trong tập Mahàvastu
(79) về các tín đồ phát Phật tâm và phát nguyện thành Phật, với cử
chỉ giản dị, lễ bái các tháp hay cúng dường phẩm vật cho các tháp. Về
phái Nhất thế hữu bô, luận tác củaVasumitra nói đến (1) sự đồng đẳng
về sự giải thoát của đức Phật, Thanh văn và Duyên giác Phật; (2) về
ba Thừa (Yàna); và (3) về Bồ-tát vẫn còn giữ địa vị phàm phu
Prthagjana cho đến khi bước vào Samyaktvaniyàma (con đường đưa đ?n Chánh
trí (80). Tập Mahàvastu cũng nói đến sự có mặt của ba Thừa (81) và những
con đường, những phương pháp mà một vị Bồ-tát phải theo. Tập này
nói đến bốn Caryà của vị Bồ-tát và 10 Bhùmis (địa), nhưng quan niệm
về Bhùmi, như sẽ nói đến sau (82) rất ít có liên hệ đến 10 Bhùmi của
tập Dasabhùmikasùtra, trừ hai địa vị đầu. Lẽ dĩ nhiên, chúng ta có thể
xem quan điểm về Bhùmi của phái Lokottaravàda là hột giống cho sự phát
triển về sau của quan điểm Ðại thừa.
Như vậy, các tập Avadàna, một sáng
tác của Nhất thế hữu bộ, nêu rõ một giai đoạn phát triển mới trong
Bồ-tát thừa thuộc Tiểu thừa. Phái Lokottaravàda của Ðại chúng bộ còn
phát triển hơn Nhất thế hữu bộ với sự định nghĩa của bốn Caryàs,
nghĩa là Prakrticaryà (Tự tánh hạnh), Pranidhànacaryà (Nguyện hạnh),
Anulomacaryà (Thuận thứ hạnh) và Anivartanacaryà (Bất thối hạnh) (83).
Caryà đầu nói đến những thực hành sơ bộ của vị Bồ-tát khi còn là
Prthagjana (Phàm phu), Caryà thứ hai nói đến sự phát triển của Bồ đề tâm,
Caryà thứ ba, sự tiến bộ thứ lớp của vị Bồ-tát cho đến địa thứ
sáu và Caryà thứ tư nói đến sự thực hành bốn bhùmis cuối. Từ đây một
vị Bồ-tát không còn thối lui và cuối cùng chứng Bồ đề quả. Như vậy,
sự chứng quả Bồ đề được xem là một trong những mục đích của Tiểu
thừa. Do lý do này, chúng ta thấy tập Kosa bàn đến 34 sát-na cần thiết
để chứng Bồ đề (84) và những vấn đề khác liên hệ đến Phật quả,
và những tác phẩm Tiểu thừa (85) nói đến một vài hạnh Bồ-tát và những
danh từ triết học như sùnyatà (không), dharmadhàtu (pháp giới), dharmakàya
(pháp thân), tathàtvà (chơn như) dù không bao hàm ý nghĩa Ðại thừa gì.
Với những sự kiện này, chúng ta có
thể chấp nhận rằng, trước khi Ðại thừa xuất hiện với sự giải
thích mới mẻ về những lời Phật dạy, đưa đến một nghĩa mới về sùnyatà,
đã có một Bồ-tát thừathuộc Tiểu thừa và thừa này có thể được gọi
là bán Ðại thừa hay Ðại thừa sơ sanh. Bán Ðại thừa này chỉ nói đến
6 hạnh Ba-la-mật và những thần lực, trí lực đặc biệt của chư Phật.
Bán Ðại thừa này chưa biết đến Advaya Advaidhìkàra (Thực bất nhị bất
sở khả nhị), Dharmasùnyata (pháp không) hay Tathatà (chơn như). Sáu hạnh
Ba-la-mật thuộc Tiểu thừa giới cũng được đề cập đến trong tập
Dasabhùmikasùtra (86). Trong kinh này cũng như trong các tác phẩm khác nói đến
các Bhùmi. 10 Bhùmi được chia làm hai phần, 6 Bhùmi đầu đưa vị Bồ-tát
chứng được Pudgalasùnyatà (nhân không) hay nói một cách khác, chân lý như
các vị Tiểu thừa quan niệm, và bốn Bhùmi sau cùng đưa đến sự chứng
ngộ Dharmasùnyatà (pháp không), chân lý như các vị Ðại thừa quan niệm.
Như vậy, những giai đoạn thực sự Ðại thừa bắt đầu từ Ðịa thứ
bảy. Nhưng tập Dasabhùmikasùtra cho chúng ta biết rằng 6 Ba-la-mật được
một vị Bồ-tát hoàn thành trong sáu Bhùmi đầu. Như vậy, chỉ một sự
thực hành 6 hạnh Ba-la-mật không làm một người trở thành Ðại thừa,
nhưng chúng ta phải công nhận rằng Ðại thừa dựa trên 6 hạnh Ba-la-mật
làm chân đứng về phương diện thực hành. Như tập Prajnàpàramità đã
nói, đức Phật thuyết pháp liên hệ đến 6 Ba-la-mật (87) và tập
Madhyamakàvatàra nói rằng Ðại thừa không những chỉ dạy sùnyatà mà còn
dạy pàramita và bhùmi v.v... (88).
Cuối cùng, quan niệm về nirnimitta
(vô tướng) và nihsvabhàva (vô tánh) nêu rõ những đặc tánh của một vị
Bồ-tát chứng đạt được trong bốn bhùmi cuối cùng (89), hai quan niệm
này không được tác giả tập Mahàvastu biết đến, vì vị này không thể
kể được những đức tánh chứng ngộ trong bốn bhumi cuối. Như vậy, chúng
ta có thể kết luận rằng đạo Phật bước vào giai đoạn bán Ðại thừa
rất sớm, nếu không phải trong thời vua A-dục, ít nhất cũng liền sau triều
đại của Vua này.
Ngày giờ tập
Prajnàpàramità được biên soạn
Quan niệm mới Ðại thừa về sunyatà
được giảng lần đầu tiên trong tập Prajnapàramità và do đó, chúng ta phải
cố gắng xác định ngày đầu tiên Prajnàpàramità được ra đời. Có truyền
thuyết Tây Tạng cho rằng chi nhánh Pùrvasaila và Aparasaila có tập
Prajanàpàramità viết bằng tiếng Pràkrit (90). Rất tiếc không có tài liệu
nào thêm nữa về vấn đề này. Tàranàtha cho chúng ta biết, liền sau khi
triều đại vua Mahàpadma Nanda, một vị vua tên là Candragupta sống ở
Odivissa (Orissa) (91). Manjuri đến tại nhà vua này dưới hình thức một vị
Tỳ kheo và giảng dạy giáo lý Ðại thừa. Phái Sautràntika xác định lời
dạy ấy là tập Astasàhasrikà Prajnàpàramita, còn học phái Tantra cho là tập
Tattvasangraha (92). Chúng ta có thể bỏ qua một bên truyền thuyết của học
phái Tantra vì những tài liệu trong tập Tattvasangraha, và chú trọng đến
truyền thuyết Sautràntika cho rằng tập Astasàhasrikà là tác phẩm sớm nhất
chứa đựng giáo lý Ðại thừa. Nếu chúng ta so sánh nội dung ba tập
Astasàhasrikà, Pancavimsatisàhasrikà và tập Satasàhasrikà, chúng ta sẽ thầy
rằng tập Astasàhasrikà là tập sớm nhất trong cả ba tập và được biên
soạn vào khoảng thế kỷ thứ nhất trước Công nguyên.
Những tài liệu
địa dư về nguồn gốc Ðại thừa
Không chú trọng đến triều đại các
vua chúa và các tài liệu khác do Tàranàtha đề cập tới, chúng ta có thể,
với sự dè dặt cần thiết, sử dụng một vài lời tuyên bố của vị
này về sự phát triển trong lịch sử của tôn giáo, sự phân phối địa
dư của các học phái và sự thừa kế các tổ sư tại nhiều trung tâm sai
khác. Tàranàtha nói rằng, theo một truyền thuyết 500 vị Bồ-tát (93) tham
dự kỳ kiết tập Jalandhara của Kanishka và trong thời gian này, Ðại thừa
xuất hiện và được các vị tu sĩ đã chứng được Anutpattikadharmaksànti
(vô sanh pháp nhẫn) (94) thuyết giảng. Giáo điều này là một đặc tính của
các nhà Ðại thừa và có thể là một sự phát triển của thuyết
Anutpadajnàna (vô sanh trí) Tiểu thừa (bất sanh của các lậu hoặc, không
còn sanh tử luân hồi), và Ksayajnàna (lậu tận trí) (95) nhưng ở đây
không có một ý nghĩa Ðại thừa gì cả. Nói đến sự xuất hiện của môt
hạng tu sĩ gọi là Bồ-tát trong thời kỳ kiết tập Kanishka cũng có ý nghĩa,
vì chúng ta đọc trong tập Divyàvadàna sự hiện hữu của một loại tu sĩ
gọi là Bodhisattvajàtika với gợi ý hạng tu sĩ này không được các nhà
Tiểu thừa tán thành cho lắm (96).
Tàranàtha nói lên sự khó khăn của mình
khi xác nhận sự hiện hữu của một loại tu sĩ gọi là Bồ-tát tại kỳ
kiết tập Kanishka. Ngài cho chúng ta biết thêm, khoảng thời đại vua
Kanishka, Bà-la-môn Kulika xứ Sauràstra mời Sthavira (thượng tọa) và
A-la-hán Nanda, sinh trưởng ở Anga và hiểu giáo lý Ðại thừa, đến giảng
giáo lý mới (97). Chúng ta để ý đến danh từ Sthavira và Arahanta, hai danh
từ này chứng tỏ Nanda là một tu sĩ Tiểu thừa và hiểu giáo lý Ðại thừa.
Tàranàtha nói đến các tu sĩ chứng được Anutpattikadharmaksànti (vô sanh
pháp nhẫn), diễn giảng Ðại thừa; như vậy là có một hạng tu sĩ Tiểu
thừa thuyết pháp truyền bá giáo lý Ðại thừa (98). Sự liên hệ giữa
Odivisa với sự khởi nguyên của Ðại thừa và vị tu sĩ Nanda với Anga khiến
chúng ta phải tìm nguồn gốc của Ðại thừa tại một chỗ nào về phương
Ðông. Một đoạn được tìm thấy trong mọi tập Prajnàpàramita một phần
nào đã ủng hộ lời tuyên bố của Tàranàtha. Ðoạn này nói rằng giáo
lý Ðại thừa phát sanh về phía Nam (Daksinàpàtha), đi qua các xứ phía
Ðông (Vartanyàm) (99) và thịnh hành phía Bắc. Như vậy, lời tuyên bố này
của các tập Prajnàpàramita được viết lên khi tập này đang được biên
soạn ở phương Bắc, sau khi Ðại thừa đã được truyền bá mạnh ở nơi
đây.
Chúng ta có thể xác chứng lời tuyên
bố này với truyền thuyết Tây Tạng nói đến sự có mặt của tập
Prajnàpàramita bằng thổ ngữ Pràkrit, thuộc các học phái Saila, trung tâm của
những học phái này thuộc Nam Ấn (quận Guntur). Rất có thể, tập
Prajnàpàramita này hàm chứa những hột giống giáo lý Ðại thừa. Rồi địa
điểm được thay đổi qua phương Ðông như Tàranàtha đã đề cập đến
ở trên. Ở đây, cũng cần ghi thêm, Nalanda là một trung tâm sớm nhất,
là kho tàng chứa giữ giáo lý Ðại thừa và sau này trở thành căn cứ điểm
của Nàgàrjuna. Như vậy, rất có thể Ðại thừa sinh trưởng ở phương
Nam khoảng thời gian trước Kanishka, trở thành một hình thức Phật giáo
được công nhận dưới thời đại Vua này, nghĩa là bắt đầu kỷ nguyên
khi đặt được trọng tâm ở phương Ðông, rồi từ từ truyền bá lên phương
Bắc để được phát triển rực rỡ huy hoàng dưới sự lãnh đạo của Nàgàrjuna.
Ở phương Nam, Ðại thừa tiếp tục
được hưng thịnh , vì trong tập Gandavyùha có nói đến Manjusrì bắt đầu
từ Jatavana (Kỳ viên) để đi trong xứ Daksinàpatha, đến tại Màladhvajavyùha
caitya, tại thành phố lớn Dhanyàkara (100), tại đây có rất nhiều tín đồ.
Ở đây Manjusrì thuyết pháp khiến cho Sudhanu, con một vị chủ ngân hàng rất
giàu, phát Bồ đề tâm và dạy Sudhanu đi đến Sugrìvaparvata trong xứ
Ràmavartta (cũng trong Daksinàpatha) để học Samanta bhadra bodhisattvacaryà (Phổ
hiền Bồ-tát đại nguyện). Sudhanu du hành trải qua nhiều xứ để tìm
chân lý và cuối cùng đến tại Dvàravatì. Sau khi đã học tất cả những
gì có thể học được ở Nam Ấn, Sudhanu đi đến Kapilavastu và du hành qua
nhiều nước (101) ở phương Bắc. Cũng trong tập Manjusrimùlakalpa (102),
Dhànyakataka, Srìparvata và một số địa điểm khác ở Daksinàpatha được
đề cập đến và nêu rõ đạo Phật được hưng thịnh tại những chỗ này.
Nàgàrjuna sanh ở Vidarbha (Berar), cũng trú ở phía Nam và sống những ngày
cuối cùng ở Srìparvata (hiện tại là Srìsailam) (103). Ariyadeva (Thánh
thiên) cũng từ Nam Ấn đến, Nàga một đệ tử khác của Nàgàrjuna cũng vậy.
Như vậy hình như Nam Ấn không những
chỉ là chỗ sinh trưởng của Ðại thừa mà cũng là chỗ sinh trưởng của
nhiều nhân vật quan trọng đã tác thành Ðại thừa được địa vị hiện
có vào thế kỷ thứ hai và thứ ba sau Công nguyên. Niên đại của Àryadeva
và Nàga được ghi vào khoảng đầu thế kỷ thứ ba (200 - 225) và
Nàgàrjuna sống trước khoảng vài mươi năm (104). Sự huy hoàng của
Nàgàrjuna với hệ thống triết lý của Ngài làm lu mờ hình ảnh vĩ đại
của Maitreya, vị sáng lập truyền thống của học phái Yogàcàra cho đến
thời đại Asanga (Vô trước), vị này đặt các tác phẩm của Maitreya lên
hàng đầu và dành cho hệ thống triết học này một địa vị rất cao quý.
Nội dung các tác
phẩm Ðại thừa sớm nhất
Hai thế kỷ đầu sau Công nguyên chứng
kiến sự xung đột giữa Ðại thừa và Tiểu thừa và sự hệ thống hóa
giáo lý Ðại thừa. Các tác phẩm diễn tả (lẽ dĩ nhiên có thiên lệch)
sự xung đột này là Prajnàpàramita, sadharmapundarikà, Lankàvatara,
Dasabhùmikasùtrà và Gandavyùha rất có thể là sản phẩm của thời đại này,
nhưng cũng chưa có những bằng chứng cụ thể về những ngày nhất định
khi các tập này được sáng tác. Một bằng chứng độc nhất là triều đại
các tác phẩm này được dịch ra chữ Hán, nhưng đây chỉ là giới hạn
thời gian cuối cùng của các tập này mà thôi. Vì không có những tài liệu
cụ thể về giới hạn thời gian sớm nhất, chúng ta phải để ý đến tính
chất nội dung những tập này, nêu rõ thời gian khi các nhà Ðại thừa
đang cố gắng phủ nhận giá trị của những nhà Tiểu thừa.
Tập Prajnàpàramita đầy những danh từ
chuyên môn và hành văn Tiểu thừa với mục đích nêu rõ lập trường không
vững mạnh của Tiểu thừa, như thế nào các nhà Tiểu thừa bị mê lầm
bởi những ảo ảnh thiển cận của tôn giáo và sự thấp kém về giác ngộ
của hàng Tiểu thừa, so sánh với trí tuệ của vị Bồ-tát thực hành
Bát nhã ba la mật. Tập Sadharmapundarika tự nhận lấy trách nhiệm nêu rõ sự
thiển cận của trí giác Tiểu thừa, tuy vậy cũng vẫn có thể tiến trên
con đường tu hành và cuối cùng theo Ðại thừa để chứng ngộ chân lý.
Tập Gandavyùha cố gắng diễn tả sự phấn đấu lớn lao của một Bồ-tát,
sự phấn đấu vượt ngoài khả năng của một vị Tiểu thừa để học
Samantabhadrabodhi-sattvacaryà; Sudhanu yết kiến nhiều vị Bồ-tát, Tỳ kheo, Tỳ
kheo ni, Ưu bà tắc, Ưu bà di, mỗi vị tinh thông một phần nào trong hạnh
nguyện Phổ hiền và học những hạnh nguyện từ những vị ấy. Tập
Dasabhùmikasùtra, như đề sách nêu rõ, nói đến những phương pháp thực
hành liên hệ đến các bhùmi, những giai đoạn tuần tự của một vị Bồ-tát
tiến đến Thánh quả. Tập này cũng không bao giờ bỏ lỡ cơ hội để công
kích các vị Tiểu thừa và nêu rõ bốn Bhùmi cuối cùng hoàn toàn vượt
ngoài khả năng của các vị Thanh văn. Tập Lankàvatàra, một trong những tập
của loại này được dịch ra Hán văn, có trình bày hệ thống tư tưởng
của phái Yogàcàrà sớm nhất, và luôn luôn nhắc đi nhắc lại cũng một
đề tài nghĩa là các nhà Tiểu thừa chỉ để ý đến Svasàmànyalaksana
(tính cách đặc biệt và phát sanh của sự vật) và không biết đến sự
không hiện hữu của các pháp.
Các tác phẩm Ðại thừa tiếp theo
là những tác phẩm của Nàgàrjuna, Asanga, Àryadeva, Vasubandhu v.v... Dù cho mục
đích của những bài kệ của Nàgàrjuna là để nêu rõ sự hiện hữu tương
đối của các pháp và chân lý chỉ có thể tự mình tự giác chứng với
mình, Ngài cũng đề cập đến những giáo lý chính của học phái Tiểu thừa
và nêu rõ sự rỗng tuếch của chúng, đứng trên lập trường mới được
Ngài xây dựng lên. Asanga, tuy thuộc thời đại về sau nhiều, cũng không
để giáo lý Tiểu thừa được nằm yên. Trong tập Sùtràlankàra, Ngài nêu
lên địa vị thấp kém của các vị Tiểu thừa về khả năng tâm linh và
sự bất lực của chúng để chứng ngộ sự thật. Vasubandhu cũng vậy,
trong tập Vijnaptimàtratàsiddhi (Thành duy thức), nêu thẳng như thế nào các
nhà Tiểu thừa vẫn bị chi phối bởi những tà kiến, và mục đích của
Ðại thừa là diệt trừ hoàn toàn những tà kiến này. Như vậy chúng ta
thấy rằng, dù phần lớn các tài liệu được nói đến thuộc về thời
đại sau thời đại được đề cập, chúng cũng giúp chúng ta được nhiều
tài liệu nêu rõ sự tranh chấp ảnh hưởng giữa Tiểu thừa và Ðại thừa.
Tuy vậy một đặc tính của những lời
công kích trong những tập này chống các nhà Tiểu thừa là chúng không cố
ý xuyên tạc vị trí của các nhà Tiểu thừa để đem phần thắng cho các
nhà Ðại thừa. Các lời tuyên bố trong các tập này về các nhàTiểu thừa
được minh chứng bởi các tập Tiểu thừa sớm nhất và muộn nhất. Như
vậy, không những không xuyên tạc vị trí của các nhà Tiểu thừa, những
tập này soi sáng rất nhiều về giáo lý Tiểu thừa. Các vị Ðại thừa
thấy khuyết điểm của các nhà Tiểu thừa, không phải vì những vị này
hiểu lầm lời Phật dạy, nhưng những vị này xem là chân lý những gì
các nhà Ðại thừa chưa xem là chân lý tuyệt đối. Trong chương tiếp, chúng
tôi sẽ đề cập đến sự đánh giá các nhà Tiểu thừa bởi các nhà Ðại
thừa và những lý do ẩn nấp dưới sự đánh giá như vậy.
-ooOoo-
CHÚ THÍCH CHƯƠNG MỘT
1- Không phải tất cả bài kinh của tất
cả Nikàyas, vì nhiều kinh được đem vô về sau. Tập Khuddaka Nikàya (Tiểu
bộ kinh) gồm một số ít kinh nguyên thủy nhưng nhiều kinh thuộc giai đoạn
sau. Tập Divyàvadàna luôn luôn nói đến bốn Àgama (A hàm), nghĩa là chỉ
có bốn tập Àgama được công nhận khi tập Divyàvadàna được tập thành.
Xem Divyà. Trang 17, 253, 333. Giáo sư Bhapat và Winternitz đều công nhận các tập
Nikàyas gồm nhiều thành phần lẫn lộn thuộc nhiều thời đại khác nhau.
2- Sanskrit: Mahàvastu, Lalitavistara,
Divyàvadàna, Avadànasataka, Asokàvadàna, Tiểu luận của Vasumitra về các
Tông phái, những đoạn Sanskrit tìm được ở phía Ðông Turkestan và các miền
phụ cận.
Pàli: Kathàvatthu, Milindapanha, các tập
biên niên sử Tích Lan, Nikàyasangraha.
3- Theravàda: Suttapitaka = Dìghanikàya,
Majjhimanikàya, Anguttaranikàya, Samyuttanikàya và Khuddakanikàya, Sarvàstivàda:
Dìrghàgama, Madhya-màgama, Ekottaràgama và Samyuktàgama.
4- Theravàda: Vinayapitaka, Pàtimokkha,
Mahàvagga, Cullavagga, Suttavibhanga và Parivàra. Sarvàstivàda: Vinayapitaka =
Vinayavastu, Pràtimoksa-sùtra, Vinayavibhàga, Vinayaksudrakavastu và
Vinaya-uttaragrantha.
5- Theravàda: Abhidhamma: Dhammasangani,
Vibhanga, Dhàtukathà, Puggalapannatti, Kathàvatthu, Yamaka và Patthàna.
Sarvàstivada: Abhidharma: Sangìtiparyàya,
Dhàtu-kàya, Prajnaptisàra, Dharmaskandha, Vijnànakàya và Prakaranapàda.
Các chi tiết, xem quyển Early History,
trang 277 v.v...
6- Nghĩa là trong giai đoạn thứ nhất.
7- Muốn so sánh các bản Sanskrit mảy
mún của A hàm Nhất thế hữu bộ với các tập Pàli Nikàya, xem Hoernle
Manuscript Remains trang 30 v.v... Muốn đối chiếu tập Pràtimokkha của Nhất
thế hữu bộ với tập Pàtimkkha, Thượng tọa bộ, xem J. A., 1913, cũng xem
Levi, J. A 1912 Oldenberg Z.D.M.C, tập Iii, Watanabe Tables of Problems in the Samyukta
àgama and Samyutta Nikàya (Tokyo, 1926).
8-Xem J.P.T.S., 1904 - 5, trang 60 v.v...
9- Một bằng chứng sự trưởng thành
về sau của văn học Abhidhamma là truyền thuyết chính thống (Athha, trang 28
-32) cho rằng đức Phật không giảng toàn bộ Abhihamma mà chỉ giảng những
Matikà (toát yếu). Những toát yếu này sau được Ngài Xá Lợi Phất giảng
rộng ra và thừa truyền ngang qua các đệ tử cho đến Revata. Bằng chứng
này quan trọng vì do chính Ngài Buddhaghosa nói ra. Ngài là một vị tin tưởng
mọi lời ghi trong kinh đều là Phật ngôn. Ðại chúng bộ xem Abhidhamma là
không thuộc chính tạng. Xem Early History trang 235. Trong tập Kosavyàkhyà
(trang 12), Abhidhamma được xem là do đức Phật giảng từng phần.
10- Xem Speyer, tự phần cho tập AVA.S,
trang V, VI.
11- Attha, trang 26. Sabbampi sagàthakam
suttam Geyyanti veditabbam.
12- Tattha, trang 26. Sabbe pi
acchariyabbhutadhamma patisamyuttà Suttantà Abhutadhammanti veditabbam. Kinh
Acchariyab-bhutadhammasutta (Majjhima III, trang 118 v.v...) có thể xem thuộc loại
Abbhutadhamma. Cũng xem Mtu III, tr. 200.
13- Như đã làm trong Attha, tr. 27 -28.
14- Kinh Mahakaccànabhddekarattasutta
(Majjhima III, số 133) là một ví dụ điển hình về một bài kinh có cả
gàthà và Veyyàkaranà. Kinh Mahàkammavibhangasutta (Majjhima III, số 136) là một
loại Veyyàkaranà. Ngài Buddhaghosa chứng minh tập Kathàvatthu cũng là Phật
ngôn như kinh Madhupindika và các kinh khác do Ananda, Mahàkaccàna và các đại
đức khác giảng. Ngài biện minh rằng đức Phật chỉ giảng Màtikà (toát
yếu) rồi được gọi là Phật ngôn. Theo tôi, những loại kinh như vậy có
thể phân loại vào Veyyàkaranà. Xem Attha, tr. 5.
15- Phái Ðại chúng bộ bác bỏ
Abhidhamma và Jàtaka không thuộc vào kinh điển Phật giáo. Hãy so sánh với
truyền thuyết Yogàcàra cho rằng trong đoạn đầu đời Ngài, đức Phật
giảng bốn Àgamas, Dharmanusmrtyupasthàna, Lalitavistara, Karmasataka, và
Avadànasataka, Wassiljew, Buddhimus, tr. 352. Theo phái Nhất thế hữu bộ, mỗi tập
Abhidharma đều có một tác giả.
16- Kosa VI, 29b. Giáo sư La Vallee Poussin
khiến tôi chú ý đến sự kiện là 12 bộ kinh được tập Vyàkhyà của
Yasomitra đề cập đến, chứ không phải chính bộ Kosa.
17- Mtu I, tr. 2, 4.
18- Panca, tr. 17.
19- Xem Speyer s In tro. To the Ava. S .
Pàli có tập Apadàna nói đến tiền thân các vị A-la-hán.
20- Về 12 bộ kinh, xem Nanjo s Catologue,
số 1199 (Taisho, tập 31, tr. 586).
21- Xem tự phần của tôi cho tập
Panca.
22- Sự vắng mặt của các Pàrami
trong Dasuttara và Sangìtisuttanta của tập Dìgha rất có ý nghĩa.
Danh từ Pàramippatto (Majjhima III, trang
28) được dùng với ý nghĩa toàn thiện hơn là ý nghĩa các hạnh Ba-la-mật.
23- Divyà. Tr.95, 127, 490; Lal. Vis.
Tr.345, 474; Sata. Tr.242.
24- Dasa, tr.63, 72, 81, 94. Cf Mvyut - 34.
25- Xem đoạn sau, chương IV, về 4 loại
phát nguyện, xem Mvyut., 80 và P.I.S. Dict Adhitthàna trong tập Mahavamsa, chương
XVII, S1.46.
26- Divyà., tr, 226, 271, 368, 469, 476,
478, 495, 569.
27- Như Cunningham, Oldenberg, Barua,
Charpentier.
28- Xem các chi tiết, Early History., tr.
92, 137 v.v..., 155, 169 v.v... Dr. E. Thomas, Lief of the Buddha, bản đồ.
29- Dìgha II, tr. 167, As. Res. XX, tr. 316.
30- Dìgha II, tr. 167.
31- Mv., I, tr. 197; Jàt. I 49. Divyà, tr.
21.
32- Mv., I, tr. 197.
33- Muốn xác nhận giới vức Majjhima
Janapada xem S.M. Majundar s Intro. to Cunningham s Geography, tr. XLiii.
34- Divyà, tr. 21: Pundravardhana phía
Ðông; Saràvatì phía Nam; Sthùnopasthùnaka bràhmanagràmas phía Tây; và
Usìragiri phía Bắc.
35-Watters Yuan Chuang I, tr.308.
36-Tàra., tr. 10, 13.
37- Cv., XII, i, tr. 7. Xem Ind. Ant. 1908,
Councils ...; Pag Sam Jon Zang, tr. VIII; về truyền thuyết Mahisàsaka, xem biệt
chú của Wassiljew trong the App. To Tàra. Tr. 289 - 290/
38- Theo Cv. (XII, 21). Vị này đã thọ
đại giới 120 năm, tức là ít nhất già hơn 140 tuổi. Pag Sam Jon Zang (tr.
81) nói đến vị này tham dự kỳ kiết tập thứ 2, được đặt dưới sự
bảo trợ của Mahàpadma Nanda.
39- Chi tiết xem I.A. 1908.
40- I.A. 1908, tr. 4 v.v...; 89 v.v...
41- Tàranàtha (tr.44) nói đến Sthavira
Vatsa đã đem vào thuyết Hữu ngã luận. Tàranàtha thêm rằng Dhitika, nối
nghiệp Upagupta, triệu tập một kỳ kiết tập tại tu viện Puskarinì để
trừ Hữu ngã luận của Vatsa và thành công, giáo hóa được các đồ đệ
của Vatsa và cuối cùng cả Vatsa nữa. Sự tích này rõ ràng nói đến Vàtsìputrìyas
hay Vajjiputtaka, từ chi nhánh này khởi lên chi nhánh Sàmmitiyàs được thịnh
hành dưới thời đại Harsavardhana. Xem Early History, tr. 297 v.v...
42- Majjhima, Sutta 108; cũng xem Dutt,
Early Buddhist Monachism, tr. 141.
43- Attha, tr. 32, Àcariyaparamparà.
Sàriputta, Bhaddaji, Sobhito, Piyajàli, Piyapàlo, Piyadassì, Kosiyaputto, Siggavo,
Sandeho, Moggaliputto Visudatto Dhammiyo Dàsako, Somako, Revato (rồi ở Tích Lan)
Mahindo, Iddhiyo, Bhaddanàmo và Sambalo.
44- Tàra, tr. 9.
45- Cần phải chú ý rằng sự thọ giới
của Mahinda có liên quan đến tên Majjhantika (rất có thể vị sư danh tiếng
ở Kashmir) và Mahàdeva, vị truyền bá đạo Phật ở Mahisamandala với
Moggaliputta. Cũng xem Early History., tr. 260.v.v...
46- Mahàvamsa, tr. 54.
47- Truyền thuyết Nhất thế hữu bộ
cho rằng Madhyàntikà truyền bá đạo Phật phương Bắc và Mahàvamsa chép rằng
Majjhantika được gửi đi để giáo hóa Kashmir và Gandhàra.
48- Waddell trong J.A.S.B. 1897, pt, i, tr.
76. Proc. A.S.B., 1899, tr. 70. Smith, Early History of India, 4th ed, tr. 199.
49- Mahàvamsa, tr. 94. Sàsanavamsa, tr. 10.
Các chi tiết, xem Smith, Asoka (3rd ed), tr. 44. Bhandarkar, Asoka, tr. 159
v.v...
50- Ep. Ind, IX, tr. 139, 141, 146.
51- Ibid, XI, tr, 211, về các địa điểm
khác của Ðại chúng bộ, xem Early History., tr. 241 v.v...
52- Burgess, Amaravati và Jaggayapeta
stupas, tr. 100.
53- Annual report of S.I. Epigraphy, 1924,
tr. 97; 1926, tr. 70, 6203; 1927, tr. 42 cũng xem I.H.Q.V, tr.794 -6.
54- Burgess (như số 52), tr. 6; Tàra, tr.
73, 81.
55- Mil, tr. 8, 16.
56- Tàra, tr. 23. Mọi truyền thuyết Nhất
thế hưữ bộ, Trung Hoa và Tây Tạng đều ghi rõ Dhitika kế vị Upagupta.
57- Schiefner gợi ý là Minàra = Menander
và Imhasa = Hermaios, xem Tàra, tr. 23 -24.
58- Có nói đến đạo Phật được
truyền bá đến Tích Lan. Krsna được xem là có đến viếng thăm chỗ này.
Tàra, tr. 44.
59- Kàla được gọi là Krsnavarna theo
truyền thuyết Trung Hoa, xem Samyuktavastu II, tr. 95b; Tàra, tr. 47. Khó mà chấp
nhận lời tuyên bố của Tàranàtha cho rằng Sadarsana và Asoka chết cùng một
lúc.
60- Tàra, tr. 50.
61- E.R.E. s.v. Docetism.
62- Huber truy nguyên 18 Avadànas của
Divyàvadàna trong luật tạng Nhất thế hữu bộ chữ Hán (B.E.F.E.O. V, tr. I
-37). Cũng xem Levi, T oung Pao, Ser-II (1907), Như vậy rất có thể tập
Divyàvadàna thuộc Nhất thế hữu bộ.
63- Trong luận tác Vasumitra cũng như
trong tập Kathàvatthu có chép rằng phái Nhất thế hữu bộ xem các vị
A-la-hán có thể bị rời khỏi quả vị A-la-hán. Phái Thượng tọa bộ không
công nhận điểm này và xem các vị A-la-hán cũng thanh tịnh như đức Phật.
Phái Ðại chúng bộ cũng không đồng ý với Nhất thế hữu bộ. Xem
Masuda, Origin, tr. 27, Kvu, i, 2.
64- Divyà, tr. 226, 271.v.v... Luận tác của
Vasumitra có nói rằng phái Nhất thế hữu bộ biết đến ba thừa. Ngày giờ
kiết tập của Divyàvadàna có thể chậm nhưng tập này có chứa nhiều
Avadàna rất xưa. Như vậy, phái Nhất thế hữu bộ xem Phật quả là một
mục đích cố gắng đạt đến như hai quả vị khác.
65- Xem đoạn sau chương III (b) giáo
lý Kàya.
66- Lal Vist, tr. 419, Divyà, tr. 367. Xem
Kosa VI, tr. 163 và VII, tr. 31, tại đây Sùnya được giải thích với nghĩa vô
ngã.
67- Cần để ý rằng Nàgàrjuna và
các nhà Ðại thừa sớm nhất phần lớn chống đối lý thuyết thực tại
luận của Nhất thế hữu bộ.
68- Xem đoạn sau, chương III
(Dasabhumikasutra).
69- Tàra, tr. 58.
70- Masuda I, 31, Prajnà và về Prayaga,
xem Mtu, I, tr. 270. Trong suốt tập Mtu, Niết bàn được xem là tịnh lạc. Ðại
thừa không chấp nhận khổ lạc gì cả.
71- Kvu, XV, 6.
72- Points of Controvesy XV, 6
73- Nghĩa là vị đã chứng nhập
Darsanamàrga.
74- Masuda op cit. 1, 5, 40. Ðây chống lại
quan điểm Ðại thừa xem lời dạy của đức Phật có hai nghĩa Nìtàrtha
và Neyyàrttha và cũng chống đối với Nhất thế hưữ bộ.
75- Cf Mtu I, tr. 263, Ðức Phật hiện
ra khắp nơi. Trong các tập Nikàyas có nói đến "Ekopi hut và bahudhà
hoti". Dìgha I, tr. 78. Trong tập Lalitavistara (tr. 100), vị Bồ-tát hiện
ra trong tất cả nhà do các Sàkya cúng dường.
76- Nhất thế hữu bộ xem sự giải
thoát của Thanh văn, Duyên giác và chư Phật giống nhau. Masuda, tr. 49. Mahìsàsaka
cũng đồng một quan điểm (Masuda, tr. 62). Dharmagupta trái lại không đồng
ý về điểm này. Tập Sùtràlankàra cho rằng, về giải thoát, đức Phật
và hàng Thanh văn bình đẳng. Ðây cũng là ý kiến của các luận
Yogàcàra.
77- Trong tập Mtu, danh từ Sambhogakàya
không nói đến, nhưng sự diễn tả thân của đức Phật nhiều khi cho chúng
ta hiểu theo quan niệm này.
78- Divyà, tr. 473.
79- Mtu, tr. 364-365-367. Bodhàya cittam
nametvà. Tr. 375-477. Bodhim atulyam sprsati.
80- Masuda, tr. 49. Ðức Phật và hai Thừa
không có sai khác về giải thoát (Vimukti): con đường (Màrga) của ba Thừa
lại khác nhau. Ðoạn này không có trong truyền thuyết Tây Tạng.
81- Mtu II, tr. 362.
82- Xem sau, chương IV.
83- Mtu I, tr. 46. Lal, Vis, tr. 35.
84- Kosa II, 44, VI, 21 a-b.
85- Mtu, II, tr. 357: Sùnyatam Sàntam
bhàventi. Samyutta II, tr. 267; III, 167.
86- Xem sau, chương IV.
87- Panca, tr. 7,: Satpàramitàpratisamyuktàm-
dharmadesanàm Karoti.
88- M. Ava (Le Muséon, VIII, tr. 271). En
effet, La doctrine du grand véhicule Nagasamala enseigne pas non seulement le néant des
éléments, mais encore les terres des Boddhisattvas, les vertus transcendantes
(Pàramità), les résolutions (pranidhàna), la grande compassion etc., mais encore
Papplication du mérite à illumination, les 2 équipements de mérite et de savoir et la
nature incompré hensible du dharma (acintya - dharmatà).
89- Xem đoạn trước.
90- Vassiljew, Buddhismus, tr. 291, nói đến
tập Tây Tạng Siddhànta.
91- Tàra, tr. 58, Pag sam Jon Zang, tr. 82 cũng
nói Ðại thừa Phật giáo bắt đầu ở Odivisa, sau thời đại vua Mahàpadma
Nanda không bao lâu.
92- Mới in theo bộ Gaekwad oriental
series.
93- Asvaghosa được gọi là vị Bồ-tát
trong tập Samyuktaratna- Pitakasùtra chữ Hán (số 1329, tập VI, xem Takakusu,
Itsing, tr. 1 IX, cf De groot, Le code du Mahayàna en Chine, tr. 8: Hai hay ba ngày sau
lễ thọ Ðại giới theo Pràtimksa, các tu sĩ lại thọ một giới đặc biệt
theo giới Bràhamjàlasùtra (Phạm võng kinh) và trở thành vị Bồ-tát. Xem chương
V.
94- Tàra, tr. 61. Lankà tr. 81; Asta, tr.
331: Anutpàdajnànakasàntiko boddhisattavà. Xem sau, chương III.
95- Xem Kosa, VI, 17, 71. Ksayajnàna với
Anutpàdajnàna tác thành Bodhi, cũng xem Kosa VI, 50, VII, I, 46, 7.
96- Divyà, tr. 261.
97- Tàra, tr. 62.
98- Có thể chăng, Asvaghosa, tác giả tập
Buddhacarita thuộc loại Tu sĩ Tiểu thừa này?
99- Asta, tr. 225. Về Vartanyàm, xem
Trikàndasesa 2 hàng 12.
100- Rất có thể đồng với Dhànyakataka
101- Những xứ phương Bắc được Ngài
đến thăm là Bodhimada và Kapilavastu.
102-... trang 88.
103- Tên của Nàgàrjuna có liên hệ mật
thiết với Dhàyakataka, gần đấy có Srìparvata và Nàgàrjunikunda.
104- Giáo sư Walleser cho rằng khoảng
đầu thế kỷ thứ hai. Nàgàjuna, Asvaghosa và Àryadeva được xem là đồng
thời với Kàniska trong tập I- tsing, tr. Ivii.
Mục lục
| 1.1 | 1.2
| 2.1 | 2.2
| 3.1 | 3.2 | 3.3 | 3.4 | 3.5 | 4.1 | 4.2 | 5