- PHẬT GIÁO TRONG THẾ KỶ
MỚI
- PHẬT LỊCH 2540 – GIAO
ĐIỂM
- Tuyển tập 1
Dẫn Nhập
Từ nhiều năm nay, cuộc sống hiện
thực của những người con Phật tại nước ngoài hầu như lúc nào cũng bắt
họ phải đối diện với một số vấn đề nhân văn phức tạp: Làm thế
nào để vận dụng được những lời Phật dạy vào cuộc sống
trong một mội trường văn hóa xa lạ với truyền thống của họ? Tại sao
những xã hội Tây phương cực kỳ tiến bộ về trình độ khoa học kỹ
thuật lại bắt đầu khước từ những giá trị tâm linh nội
sinh và lâu đời để quay tìm tới các nguồn đạo học Đông phương? Phật
giáo Việt nam, như một bộ phận khăng khít của dân tộc, phải chuyển
hóa như thế nào để bước nhịp nhàng với những chuyển đổi sâu rộng
hiện nay của đất nước và thời đại? Những lực vận động nào sẽ
định hình và định tính các định chế Phật giáo Việt Nam trong tương
lai qua sứ mạng hoằng dương Chánh pháp? Và còn nhiều nữa, những vấn nạn
lớn và nhỏ, những quan tâm gần và xa, những âu lo có cơ sở hoặc thuần
cảm tính. Biểu hiện lên mặt nỗi là những lời cảnh giác và dự báo,
những công trình nghiên cứu và lý luận, những buổi hội thảo và mạn
đàm, những nỗ lực vận động và tổ chức… của cả ở trong lẫn
ngoài nước, từ cả giới xuất gia lẫn tại gia, do cả ba Tông phái lớn
tại Việt Nam là Thiền, Mật và Tịnh. Tất cả, nhiều lúc tích cực nhưng
không phải không có lúc thật tiêu cực, đan kết và chồng chéo lên nhau
như một bức tranh vạn hoa nhiều màu sắc và hình khối, để làm rõ nét
một xu thế chung: Đã đến lúc phải nhìn lại chính mình trước tấm
gương lạnh lùng và trung thực của sự thật. Đã đến lúc phải biết
phân biệt để củng cố cái gì là bất biến và phát huy cái nào là tùy
duyên. Bằng trí tuệ Bát Nhã và bằng tâm nguyện Bồ Tát.
Do đó, trong quá trình thực hiện
Tuyển tập Đối Thoại Với Giáo Hoàng Gioan-Phao Lồ II để làm sáng
tỏ một số ngộ nhận và đính chính những sai lầm của vị chủ chiên
Thiên Chúa giáo La Mã về đạo Phật, Giao Điểm cũng đã lấy quyết định
song song hình thành một diễn đàn chung dưới hình thức những tuyển tập
liên hoàn, không phải như một phản ứng tự phê tự kiểm, mà để liên
tục và có hệ thống, trình bày những vấn đề của chính tôn giáo mình,
trong mục đích đóng góp vào nổ lực truy tìm một định hướng khế lý
và khế cơ, khả thể và khả dụng, cho đường lối phát triển Phật
giáo trước thế kỷ mới.
Lẽ dĩ nhiên, trong quy trình đóng
góp vào việc phác thảo định hướng to lớn và lâu dài đó, không có gì
là không quan trọng dù đó là ý kiến cụ thể về một vấn đề thực dụng,
cũng không có gì là không đáng nói hoặc không được nói dù đó là cuộc
mổ xẽ khắc nghiệt để nhận diện những con sư tử trùng nội sinh. Muốn
minh Tâm thì phải kiến Tánh, để giải phóng ra khỏi gông cùm thì
trước hết phải nhìn cho rõ cái gông cùm, và càng phải nhìn lại chính
mình một cách nghìn lần rõ ràng hơn. Một cái nhìn triệt để toàn diện
và tích cực.
Và cũng lẽ dĩ nhiên, định hướng
đó phải nằm trong tọa độ đủ lớn cho cả nhân loại, vì biển khổ
thì không ngừng lại trước các biên giới thiên nhiên hay chủng tộc, nhưng
cũng phải vừa đủ nhỏ cho từng chúng sinh để mỗi người có thể tự
mình thắp đuốc mà một mình đáo bỉ ngạn. Đâu đó giữa hai tọa độ
nầy là một đạo Phật Việt Nam trong lòng một tổ quốc Việt Nam, mà
quá trình lớn dậy của hai thực thể này đã là một gắn bó tương thông
và hòa hài, nương dựa và bất khã phân ly, từ lúc bắt đầu cùng hiện
diện đã hai nghìn năm nay cho đến một thiên niên mới đang trải dài trước
mắt. Cho nên nội dung của những đóng góp vào nỗ lực định hướng này
cũng đã, tự thân và chủ yếu, xuất sinh từ những gốc rễ văn hóa và
lịch sử đặc thù Việt Nam. Nghĩa là mang bản sắc Việt Nam và tương ứng
với hiện thực Việt Nam. Một hiện thực có cả một dân tộc, trong đó
có Phật giáo Việt Nam, đang tự mình từng bước chủ động thoát ra khỏi
chu kỳ ngoại thuộc và chậm tiến, để lẫm liệt chấp nhận và quyền
biến giải quyết các thách thức sinh tử của thời đại.
Để cung ứng điều kiện trình
bày cho những đóng góp có nội dung liên hệ đến một định hướng như
thế, công việc hình thành một diễn đàn đáng lẻ phải quy mô hơn
và hùng hậu hơn. Cần nhiều công sức và phương tiện hơn. Nhưng Giao Điểm,
với những giới hạn và khó khăn mà ai cũng biết, vẫn đứng ra nhận lãnh
công việc nầy như viên đá lót đường cho cả đoàn người đi tới. Chỉ
bằng tấm lòng sắt son với dân tộc, và niềm tin vững chắc vào Chánh
pháp.
Từ cuối xuân năm 1996, lúc bắt đầu
phổ biến Lá Thư Ngỏ và các Chủ Đề Gợi Ý để kêu gọi sự đóng
góp vào Tuyển Tập 1, Giao Điểm đã nhận được những đáp ứng rất thuận
lợi cả ở trong lẫn ngoài nước, thậm chí có bài viết gửi đến cho chúng
tôi chỉ trong vòng hai tuần lễ sau đó. Tuy nhiên, cũng có những thân hữu
đến nay vẫn chưa thấy hồi âm như đã hứa. Có nhiều lý do giải thích
sự ngần ngại nầy nhưng đáng nói hơn cả, nên do đó cần làm rõ ra ở
đây, là vì hai lý do sau:
- Thứ nhất là lý do nhận diện. Nhiều Phật
tử trong nước không biết, hoặc chưa hiểu, chủ trương và đường lối
của Giao Điểm như thế nào nên chưa muốn có quan hệ với một hoạt động
ngoài nước, dù quan hệ đó chỉ là những tư duy dưới hình thức một
bài viết. Còn tại hải ngoại vì một số xuyên tạc và ngộ nhận, Giao
Điểm cũng đã không được biết rõ như thật là nó, nên hợp tác với
Tuyển tập sẽ tạo ra một số phiền lụy cho cá nhân người viết bài.
Chúng tôi xin nhân dịp nầy để xác định cho rõ điều đã thể hiện rõ
ràng trên Tạp chí Giao Điểm, nhất là các số gần đây, và qua các hoạt
động nhân đạo và giáo dục y tế từ 5 năm qua của Giao Điểm
Foundation ở trong nước, là với tư cách của những Phật tử Việt
Nam, chúng tôi chỉ muốn quan tâm chia xẻ và đóng góp vào những thao thức,
những thăng trầm, những cơ hội và thách thức mà cả dân tộc 77 triệu
người trong và ngoài nước đang kinh qua. Để từ đó góp phần xây dựng
một đạo Phật có thêm người tu và hành đúng Chánh pháp trong một nước
Việt Nam có dân giàu, có nước mạnh, có một đời sống có văn hóa,
trong một xã hội có văn minh.
- Thứ hai là lý do thái độ. Một số thân hữu
phân vân không biết phải "nhìn lại mình" như thế nào để tránh
gây thêm những rạn nứt, những khó khăn, những đau đớn vốn dĩ
đã ít nhiều hiện diện và huấn tập từ lâu. Đó là một thái độ thật
sự đáng tôn trọng nhưng e rằng có thể chỉ sẽ làm trầm trọng thêm một
căn bệnh vốn đã bước qua thời kỳ trầm trọng rồi. Người Mỹ có
câu "Muốn làm trứng ôm-lét thì không thể không đập vỡ cái vỏ".
Huống gì điều chúng ta đang làm không phải là đập một cái vỏ, vốn
chỉ là một phương tiện thiện xão, mà là với thành tâm và thiện ý,
góp sức lau chùi cho sạch những bụi bặm oan nghiệt để cái trứng lại
thật sự trở thành cái trứng mà thôi. Nhưng đạo Phật không phải trứng
mà cũng chẳng phải vỏ, vì để tiếp tục ví von, thì đạo Phật phải
như một viên kim cương bất hoại, càng chùi bụi thì ánh sáng càng óng
ánh, chứ ai đập vỡ được nó bao giờ.
Ngoài ra, là một phần tử rất
nhỏ trong cộng đồng dân tộc, nhưng nhờ sự trong sáng trong công việc
và lương thiện trong tình ý, nên Giao Điểm có được cơ duyên tiếp cận
trực tiếp với cả trạng huống trong nước lẫn tình hình trên thế giới,
do vậy, ở một giới hạn nào đó, chứng nghiệm, cảm nhận và đối chiếu
được những thay đổi sâu rộng trong định hướng học thuật và hành xử
văn hóa tại nước ngoài mà độc giả trong nước có thể chưa trực tiếp
cảm nhận cụ thể được. Chúng tôi muốn đề cập đến cuộc phản tỉnh
tư duy sâu sắc và rộng lớn của giới trí thức Tây phương trước sự
phá sản các giá trị tôn giáo truyền thống, và thái độ khước từ những
ước lệ đạo đức xã hội mà họ đang sống. Cuộc phản tỉnh đó cũng
có liên hệ đến tình hình khai thác và hủy diệt không giới hạn những
dự trữ cuối cùng của tài nguyên thiên nhiên trên quả địa cầu này.
Điều đáng nói là chảy xuyên suốt cuộc phản tỉnh về nhận thức này,
nội dung lời dạy của Đức Phật và triết lý hành động của Phật giáo
đã được thành phần trí thức phương Tây vận dụng một cách sinh động
và có hiệu quả.
Điều xin thưa cuối cùng là
dù đã cố gắng tối đa, Tuyển tập 1 nầy chắc chắn cũng không tránh khỏi
những khiếm khuyết cả về hình thức lẫn nội dung. Đặc biệt sau khi đọc
hết, quí vị độc giả dù không tinh ý cũng sẽ thấy ba điều:
- Thứ nhất là chúng tôi không có một bố cục chặt
chẽ và nhất định, dù có vẽ như Giáo dục và Đào tạo Tăng Ni là chủ
điểm nổi bật nhất. Điều đó thật ra chỉ là một sự phù hợp đầy
thuận duyên giữa ý định biên tập ban đầu của chúng tôi và buổi Hội
thảo về Hướng phát triển Phật giáo Việt Nam tại Thiền viện Trúc
Lâm ở Pháp vào tháng 9 năm 1996 vừa qua, mà vài bài phát biểu hôm đó
đã được trích đăng lại trong Tuyển tập này. Và cũng chính điều đó
đã tạo ra tiền lệ cho một nguyên tắc chọn bài là chúng tôi sẽ mạo
muội đăng lại một số bài giá trị và hợp đề đã phổ biến (kể cả
phổ biến trên tạp chí Giao Điểm), nếu thời gian và không gian cách trở
không cho phép chúng tôi liên lạc với tác giả để xin chấp thuận.
- Thứ hai là qua nội dung và ngôn từ, độc giả
cũng thấy được số bài viết của tác giả trong nước gần bằng với số
ngoài nước, dù điều kiện liên lạc khó khăn và dù hoàn cảnh sáng tác
khác nhau. Sự quan tâm đầy nhiệt tình và thái độ rất tích cực đó đã
là một khích lệ lớn lao cho ban thực hiện Tuyển tập, và là một khẳng
định rất hùng hồn về chủ trương đúng đắn mà Giao Điểm đang nổ lực
thực hiện.
- Thứ ba là tuy Tuyển tập 1 có chia ra bốn chủ
điểm khác biệt, các bài viết vẫn không đan kết được với nhau như một
tổng thể nhất quán, dù tự thân mỗi bài viết đều có giá trị nội tại
của nó. Thậm chí lại có những bài tiếp cận vấn đề từ những tư thế
đối nghịch nhau, dùng những phương pháp luận xung khắc nhau, và đưa đến
những giải pháp khác biệt nhau. Điều này không làm cho chúng tôi ngại
ngùng. Lại càng không làm cho chúng tôi nhân danh một bài này để loại trừ
một bài khác. Vì chủ đề của Tuyển tập vốn phức tạp, không có những
cách nhìn dễ dàng và không có những giải pháp tiền chế, và vì chúng ta
vốn được Phật dạy về lý Duyên sinh, cái này có là vì cái kia có.
Tuy nhiên, nếu Tuyển tập
này, với những giới hạn nhất định do chính Giao Điểm tự mình tạo ra
đó, mà gây được một hứng khởi và một niềm tin nơi bạn đọc, cũng
như nơi những người viết, cho sự ra đời nối tiếp của các Tuyển tập
sau; và nếu từ những nổ lực trí tuệ khiêm nhường này mà Phật Tử Việt
Nam vận dụng được chút nào để đóng góp cho quá trình chuyển hóa của
Phật Giáo Việt Nam trước thềm thế kỷ mới, thì quả thật điều đó
đã vượt quá tâm nguyện của chúng tôi.
GIAO ĐIỂM
Hoa Kỳ, tháng 12 năm 1996
Mục lục | Dẫn Nhập | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 1 8 | 19 |