Trong mấy ngày qua, chúng ta bàn về phiền não, nguyên nhân đau khổ của
con người. Có ba loại phiền não: (1) phiền não tác động thuộc loại
thô, (2) phiền não tư tưởng thuộc loại trung, và (3) phiền não ngủ
ngầm thuộc loại vi tế. Phiền não ngủ ngầm không thường hiển lộ, chỉ
khi có điều kiện thuận tiện sẽ sinh khởi trong tâm, trở thành phiền
não tư tưởng, biến thành phiền não tác động, để cuối cùng biểu lộ qua
hành động và lời nói bất thiện. Phiền não ngủ ngầm hình thành khi tâm
tiếp xúc với đối tượng ưa ghét, làm phát sinh ngã mạn, sân hận, ác ý,
v.v..Ngay trong khoảnh khắc này, phiền não tư tưởng hình thành trong
tâm, tâm thiện lành biến mất. Tâm bị quấy nhiễu bằng tư tưởng bất
thiện. Sau đó, tù tư tưởng, biến thành phiền não tác động, bộc phát ra
hành động và lời nói. Có thể so sánh phiền não ngủ ngầm giống như một
người đang ngủ, phiền não tư tưởng giống như khi người nầy thức giấc,
và phiền não tác động giống như khi người này rời khỏi giường. Phiền
não ngủ ngầm được tận diệt bằng Tuệ Học qua sự phát triển tuệ Minh Sát
và Thánh Đạo. Phiền não tư tường được chế ngự bằng Định Học qua hai
phương pháp ngăn ngừa và tận diệt. Phiền não tác động được chế ngự nhờ
Giới Học.
Chúng ta còn đề cập đến tiến triển trong thiền Minh Sát. Tuy nhiên, vì
muốn cho hành già tự chứng nghiệm qua thực hành nên không trình bày
chi tiết. Hơn nữa về phương diện thực hành, biết quá nhiều chi tiết sẽ
không có lợi cho hành giả. Giống như khi làm toán, người thầy chỉ cho
biết phương pháp mà không cho biết trước đáp sô. Nếu làm đúng sẽ đạt
đúng đáp số. Tương tự, thiền sư chỉ là người giúp hành giả thực hành
cho đúng phương pháp. Nếu hành đúng, sẽ đạt kết quả đúng. Ngoài ra,
khi đề cập sơ lược các tuệ Minh Sát chỉ nhằm khích lệ độc hành giả
thêm tinh tấn trong sự tu tập.
Hôm nay chúng ta bắt đầu bàn về bài kinh “Phát Triển Tâm Linh”.
Sự tu tập Tam Học, Giới-Định-Huệ, giúp khắc phục được ba loại phiền
não thô, trung và vi tế. Kết quả làm cho thân, khẩu, ý được trong
sạch, biểu hiện qua sự cư xử hòa nhã, dễ mến. Đây là lợi lạc tức thời
của sự tu tập Giới-Định-Huệ. “Bhāvanā” là sự tu tập đòi hỏi kỷ
luật cao, nhằm rèn luyện tâm và phát triển trí tuệ. Giới hạnh được coi
là thiết yếu cho mọi người. Giới học làm cho bạn sống đúng với ý nghĩa
“con người”. Với khả năng định tâm, tâm được kiểm soát, Định học tạo
cho tâm có bản chất thực sự đúng ý nghĩa “tâm của con người”. Hành
thiền Minh Sát, phát triển trí tuệ, thành đạt Đạo Quả, trở thành thánh
nhân, Tuệ học làm cho bạn trở nên “người cao thượng”, một con người
hơn người bình thường.
Bậc hiện trí dạy rằng, bạn nên “tự mình làm người bạn tốt cho xã hội,
cũng như tự mình tìm người bạn tốt cho mình”. Hay nói cách khác, bạn
nên trở thành một thành viên tốt cho gia đình, xã hội, quốc gia, và
tìm bạn tốt cho chính mình. Nhờ thực hành thiền minh sát, bạn tư luyện
được thân khẩu ý trong sạch và phát triển trí tuệ, trở nên người thiện
lành, một thành viên tốt, một người hơn người bình thường. Bạn cần
phải giúp người khác thực hành thiền minh sát để họ cũng trở nên tốt
giống như bạn.Và bạn cần phải luôn trau giồi sao cho xứng đáng là một
người gương mẫu để người khác noi theo. Được như vậy, bạn giúp cho tất
cả mọi người trong gia đình, xã hội, quốc gia, đến thế giới, có được
sự cư xử hòa nhã, thân khẩu ý thiện lành tốt đẹp. Đối với Đức Phật,
khi còn là Bồ Tát, ngài thực hành Ba La Mật, ngài là người gương mẫu,
luôn luôn giúp người giúp đời. Khi trở thành Phật, ngài viên mãn
Giới-Định-Huệ. Với Minh Hạnh Túc, ngài có đầy đủ trí tuệ hiểu rõ đâu
là đúng sai để dạy chúng sanh, và với tâm Đại Bi, ngài hướng dẫn chúng
sanh theo Chánh Pháp. Do sự vẹn toàn Giới Hạnh và Trí Tuệ, ngài chỉ
dạy chúng sanh, giúp họ tu tập để có thân khẩu ý trong sạch và phát
triển trí tuệ để họ trở nên một con người hoàn hảo. Ngài là người
gương mẫu để cho người khác noi theo. Do đó, nếu bạn tu tập để mình
được trong sạch, và chỉ người khác tu tập sao cho tất cả mọi người
được trong sạch, kết quả là gia đình, xã hội, quốc gia, thế giới được
tốt đẹp thì cuộc đời này được hạnh phúc biết bao!
Vào thời Đức Phật, có ẩn sĩ Sesaka Paripacheva, chủ trương Ngã
kiến, attavada, nổi tiếng học rộng và rất hãnh diện về mình.
Sau khi gặp Đức Phật chỉ dạy, vị này kính phục và ca tụng Đức Phật qua
kệ ngôn “danto sobhagava damathaya dammamdeseti”. Ý nghĩa: “Đức
Phật là người xứng đáng để nương tựa. Ngài phát triển chính mình được
tốt đẹp, nên có động lực giúp người khác được tốt đẹp. Do vậy mà Ngài
tuyên dạy Giáo Pháp.”
Đức Phật nhờ tu tập Giới Định Huệ, nên Ngài hoàn toàn trong sạch khỏi
ba loại phiền não. Ngài trở nên người tốt đẹp. Sau khi thành đạo, Ngài
không quên chúng sanh. Do tâm Đại Bi, Ngài thệ nguyện cứu giúp họ
thoát khỏi đau khổ. Bậc trí nhân thường nói “Ở đâu có bạn lành, ở đó
có hạnh phúc.” Đức Phật chính Ngài tìm được hạnh phúc, nên Ngài muốn
chúng sanh cũng được hạnh phúc. Noi theo tinh thần này, bạn hãy tự tập
theo lời Phật dạy. Bạn không mất mát gì hết, bạn luôn luôn được lợi
lạc!
Theo Đức Phật, người bạn lành hay người bạn đạo lý tưởng, kalyāṇa-mitta,
là mẫu người mang đủ bảy phẩm tính:
(1) Dễ mến, piya : Người dễ mến, có đức hạnh, chân thật, sẵn
sàng giúp người khác.
(2) Được kính trọng, garu: Người có tâm trong sạch, có trí tuệ,
thánh trí, hơn người thường. Có trí tuệ, biết đúng sai, nên có khả
năng dạy người khác đi trên chánh đạo.
(3) Được người khác dùng làm đối tượng để rãi tâm từ ái, bhavaniya:
Do kết quả từ hai đức tính dễ mến và kính trọng, nên người này
được người khác rãi
tâm từ.
(4) Có khả năng chỉ lỗi cho người khác để xây dựng, vattāra:
Thay vì ngó lơ, người này có tâm ý thiện, chỉ giúp lỗi lầm, để giúp
người được tốt đẹp.
(5) Có khả năng nhẫn nhục khi bị phê bình, vasanakkama: Không
ngã mạn nghĩ mình là vị thầy khi bị phê bình. Dám chấp nhận để sửa
sai.
(6) Có khả năng dạy những điều thâm sâu trong Giáo Pháp, gambhira
katham: Giảng dạy Thiền Tứ Niệm Xứ về cả hai lý thuyết và thực
hành. Khả năng giảng dạy một cách đơn giản cho người khác hiểu được
nghĩa lý thâm sâu của Giáo Pháp.
(7) Không lợi dụng bạn hay học trò để được lợi cho cá nhân, atthane
no sa ni yogita.
Một người bạn đạo hội đủ 7 phẩm tính như vậy sẽ có khả năng giúp cộng
đồng, xã hội có được những thành viên đầy đủ trí đức hơn người bình
thường. Người này cũng là một gương mẫu để người khác noi theo, đồng
thời cũng chỉ dạy được người khác trở thành người tốt đẹp. Và như vậy
làm cho gia đình, xã hội, quốc gia, và thế giới được an vui hạnh phúc,
không bị đau khổ trong vòng luân hồi vô tận.
Đáng tiếc thay, người bạn đạo lý tưởng như vậy rất hiếm. Vì rằng nếu
chính mình không phải là người bạn lành cho chính mình, sẽ không là
người bạn lành cho người khác, và do đó không thể giúp cho người khác
trở nên người bạn lành. Thế nên, hãy tự tư sửa mình trước nhằm trở
thành người bạn đạo lý tưởng. Đức Phật chính Ngài tu tập trở nên người
bạn đạo cao thượng nhất cho chính Ngài, và trở thành người bạn đạo cao
thượng cho chúng sanh. Với lòng bi mẫn, Ngài không vị kỷ quay lưng bỏ
quên chúng sanh, trái lại Ngài hướng dẫn chúng sanh bằng Từ Bi Trí Tuệ
để họ trở nên người tốt đẹp. Bạn hãy tu tập cho chính mình, sau đó hãy
giúp đỡ người khác như người thân gần gũi, bạn bè, giúp hướng
dẫn họ cùng thực hành Chánh Pháp.
Muốn được như thế, trước hết hãy tu tập bằng Giới học, hành thiền để
thành đạt Định học, và thực hành viên mãn Tuệ học, để trở thành người
bạn đạo lý
tưởng cho chính mình, trở thành người bạn đạo lý tưởng cho người khác,
và giúp người khác cũng trở thành người bạn đạo lý tưởng. Nếu có khả
năng thực hành Tứ Niệm Xứ, sẽ làm cho thân khẩu ý trong sạch, có sự
cư xử hòa nhã, dễ mến, tạo được hạnh phúc cho mình và cho hạnh phúc
người khác. Để rồi an vui hạnh phúc được tạo từ cá nhân này sang cá
nhân khác, cuối cùng toàn thể thế giới được an vui hạnh phúc. Đây là ý
nghĩa của bài kinh “Phát Triển Tâm Linh”. Nếu ai thực hành dễ duôi,
lãng phí thời giờ, buông lung theo dục lạc, dù mong ước được tiến bộ,
cũng không thể nào thành sự thật!
