Như đã giảng nghĩa, Người Bạn Đạo Lý Tưởng là nguời
tu tập Giáo Pháp để trở thành người có nhân cách tốt đẹp, tâm tư trong
sạch, và có minh trí. Với ba phẩm tính này, Người Bạn Đạo Lý Tưởng là
người cao thượng, vượt lên trên người thường.
Thế nên, sống trong cuộc đời, điều cần thiết là
phải trở thành Người Bạn Đạo Lý Tưởng, và giúp người khác cũng được
trở thành Người Bạn Đạo Lý Tưởng. Nếu tất cả chúng ta đều tu tập thiền
Tứ Niệm Xứ để trở thành Người Bạn Đạo Lý Tưởng, thì thế giới nảy sẽ an
vui hạnh phúc. Từng cá nhân tu tập để trở thành Người Bạn Đạo Lý
Tưởng, giống như từng ốc đảo hình thành riêng rẽ trong sa mạc. Nếu các
ốc đảo được liên kết với nhau, sẽ làm cho đời sống sa mạc dễ chịu hơn.
Tương tự, nếu các cá nhân, Người Bạn Đạo Lý Tưởng, liên kết được với
nhau sẽ làm cho thế giới được an vui hạnh phúc. Do đó, Tứ Niệm Xứ là
căn bản làm cho thế giới hòa bình an vui. Pháp thiền Tứ Niệm Xứ là
pháp tu hiệu quả và thực tế nhất, sẽ giúp được bạn thành tựu để trở
nên Người Bạn Đạo Lý Tưởng. Hôm nay, chúng ta tiếp tục bàn về bài kinh
“Phát Triển Tâm Linh”.
Chúng ta đã nói qua sự tu tập của Tỳ Khưu so sánh
với “việc ấp trứng của gà” trong bài kinh. Với ý nghĩa: Nếu vị Tỳ Khưu
sống thờ ơ, mông lung, không thiền tập để phát triển tâm, không giữ
chánh niệm, mà chỉ ước muốn suông sao cho tâm thoát khỏi phiền não dục
thủ, và tà kiến thủ, thì sẽ không bao giờ có được. So sánh với gà ấp
trứng, nếu gà không lo ấp, ấp không đúng, mà chỉ mơ trứng nở, thì sẽ
không sao có được. Đức Phật thường giảng dạy bằng cách so sánh hai sự
tương phản tốt xấu, lợi hại, đúng sai, hay chánh tà. Chúng ta đã biết
qua thế nào là con đường sai – con đường không đem an vui lợi lạc. Bây
giờ hãy tìm hiểu con đường đúng – con đường đem an vui lợi lạc.
“Này các Tỳ-khưu, Tỳ-khưu sống chú tâm trong sự
tu tập, dầu cho không khởi lên ước muốn: “Mong rằng tâm ta được giải
thoát khỏi các lậu hoặc, không có chấp thủ”; tuy vậy, tâm vị ấy được
giải thoát khỏi các lậu hoặc không có chấp thủ."
Đức Phật dạy rằng nếu có tu tập, rèn luyện tâm, thì
dù cho bạn không ước muốn, bạn cũng giải thoát được khỏi sự dính mắc
vào dục thủ và tà kiến thủ. Tại sao được như vậy?
Ngài dạy tiếp:
“Vì cớ sao? Phải nói rằng vì vị ấy có tu tập. Có
tu tập cái gì? Có tu tập Tứ Niệm Xứ, có tu tập Tứ Chánh Cần, có tu
tập Tứ Như Ý Túc, có tu tập Ngũ Căn, có tu tập Ngũ Lực, có tu tập Thất
Giác Chi, và có tu tập Bát Chánh Đạo.”
Ở đây Đức Phật nêu lên vấn đề, và chính Ngài trả
lời, Ngài không để hội chúng trả lời, vì họ chưa hiểu biết nên không
để họ trả lởi. Đức Phật chỉ cho chúng ta thấy nhờ thực sự tu tập, tu
tập để phát triển 37 Phẩm Trợ Đạo, chia theo 7 nhóm (/) Tứ Niệm Xứ,
(2) Tứ Chánh Cần, (3) Tứ Như Ý Túc, (4) Ngũ Căn, (5) Ngũ Lực, (6) Thất
Giác Chi, và (7) Bát Chánh Đạo.
Trong các nhóm này, một cánh tóm tắt, viên mãn Thất
Giác Chi là cốt lõi của sự tu tập theo Giáo Pháp của Đức Phật. Nếu bạn
mới tu tập, hãy cố gắng làm cho Thất Giác Chi hình thành. Nếu đã biết
tu tập, hãy cố gắng làm cho Thất Giác Chi lớn mạnh và cuối cùng phát
triển được toàn vẹn.
Do đó, nếu bạn thật sự tu tập Giới-Định-Huệ, thực
hành pháp thiền Tứ Niệm Xứ, phát triển được Thất Giác Chi, dù cho bạn
không ước muốn thoát khỏi ảnh hưởng của dục thủ và tà kiến thủ, chắc
chắn bạn sẽ không còn bị ảnh hưởng bởi hai loại chấp thủ này. Đây là
câu trả lời của Đức Phật. Người thành đạt được mục đích này được Đức
Phật gọi là anuyūttassa bikkhuno.
Theo nghĩa thông thường, sự tu tập này là “phát
triển tâm”, bhāvanā, nhưng theo nghĩa sâu hơn, là sự tinh tấn,
viriya, hàm chứa “nỗ lực dũng mãnh”. Do đó Phạn ngữ bhāvanā,
được hiểu là “có được sự tinh tấn dũng mãnh, dám từ bỏ hạnh phúc
thế tục, bằng hiểu biết và tín tâm, quyết chí tu tập để thực chứng
hạnh phúc Giáo Pháp.” Với tín tâm, nên có sự hăng hái thực hành Giáo
Pháp. Chỉ cần có đức tin là đủ. Nếu có đức tin mạnh mẽ, bạn sẽ không
ngần ngại vận dụng được sự tinh tấn dũng mãnh. Thí dụ, trong sự giữ
giới, tinh tấn dũng mãnh được thể hiện qua sự can đảm giữ giới cho
tròn đầy, và can đảm không phạm giới. Tuy nhiên, trong thực tế, đức
tính can đảm này gần như không hiện hữu mà chỉ có được bằng sự tu tập
Giới học. Sự can đảm không phạm những điều sai trái qua hành động như
sát sanh, tà hạnh hay trộm cắp. Hoặc sự can đảm dám nói sự thật, không
nói lời hung dữ, không nói lời gây chia rẽ hay nói lời vô ích. Do đó,
để nâng cao đời sống đạo đức, bạn cần phải tu tập theo Giới học.
Cũng như trong sự tu tập Định học để rèn luyện tâm,
phẩm tính can đảm thể hiện trong sự thực hành Thiền Chỉ và thiền Minh
Sát. Đối với thiền Minh Sát, can đảm được hiểu là sự tinh tấn dũng
mãnh biểu hiện qua các hình thức: cố gắng duy trì chánh niệm, cố gắng
phát triển định tâm để hình thành sát na định, cố gắng khắc phục dễ
duôi, và cố gắng quyết chí tu tập để chứng đạt bốn tầng thánh Tu Đà
Hườn, Tư Đà Hàm, A Na Hàm, và A La Hán. Trong Phật Giáo Nguyên Thủy,
mục tiêu thấp nhất là sự thành đạt tầng thánh đầu tiên, Tu Đà Hườn.
Người có ý muốn tu tập để giải thoát đặt mục tiêu
thành đạt Tu Đà Hườn, quyết chí can đảm chấp nhận theo đuổi sự tu tập
qua nhiều giai đoạn. Người có phẩm chất như vậy được Đức Phật gọi là
anuyūtta. Trong Phạn ngữ, anuyūtta hay anuyūttassa,
gồm chữ yūtta và payūtta. Theo kinh điển, yūtta
là tinh tấn khởi động, thuộc loại tinh tấn thông thường, trong khi
payūtta là tinh tấn triển khai, thuộc loại tinh tấn mạnh hơn,
với đặc tính sức tinh tấn gia tăng mạnh dần trong nhiều giai đoạn.
Tinh tấn khởi động không đủ sức mạnh chế ngự được sự dễ duôi biếng
nhác vốn đã sẵn có trong chúng ta từ vô lượng kiếp.
Do đó, cần phải khắc phục được sự dễ duỗi biếng
nhác bằng cách vận đụng tinh tấn theo nhiều giai đoạn để vượt qua sự
biếng nhác.
Theo kinh điển, có ba loại tinh tấn: (1) Tinh Tấn
Khởi Động, ārambha-dhātu, (2) Tinh Tẩn Triển Khai,
nikkhama-dhātu, và (3) Tinh Tấn Hoàn Thành, parakkama-dhātu.
Anuyūttassa mang
nội dung ý nghĩa ba loại tinh tấn này và được diễn đạt qua Phạn ngữ
yūtta và payūtta. Pháp thiền Tứ Niệm Xứ đòi hỏi hành giả
phải có kỷ luật cao trong sự tu tập để rèn luyện tâm và thành đạt trí
tuệ. Ở giai đoạn này, Sư thấy cần nhắc nhở các hành già ý nghĩa
atandito, là sự siêng năng, chuyên cần, ngược với tandito
có nghĩa dễ duôi biếng nhác. Hành giả phải khắc phục sự biếng nhác. Sự
biếng nhác này không phải thuộc loại thông thường, nó thuộc loại biếng
nhác cực độ. Biếng nhác làm hại cho việc hành thiền của bạn. Nó là kẻ
thù bên trong tâm. Người thuộc loại biếng nhác dễ duôi này, được gọi
là tandito, là người không có ý muốn hành thiền để rèn luyện
tâm, mở mang trí tuệ. Nếu có cơ hội hành thiền thì người này hành một
cách lơ là, không tinh cẩn, dễ đuôi, nên không thành đạt trí tuệ. Hành
giá hãy vận dụng tinh tấn dũng mãnh để khắc phục được kẻ nội thù này.
Khi đến đây tham dự khóa thiền, sau khi nghe thiền
sư hướng đẫn cách hành thiền, bạn bắt đầu thực hành bằng cách chú tâm
vào các hiện tượng sinh khởi trong thân, ghi nhận phồng xẹp. Bạn cố
gắng để hướng tâm đến phồng xẹp, ghi nhận liên tục, chú tâm theo dõi
đối tượng bằng nỗ lực, tinh cần và tỉnh giác. Đây là sự vận dụng Tinh
Tấn Khởi Động, loại tinh tấn cần thiết ở giai đoạn đầu tiên trong khi
hành thiền. Tuy nhiên, do quen sống tiện nghi, dễ dãi, nên chúng ta có
khuynh hướng dễ duôi, nhất là trong vài ngày đầu khi khóa thiền mới
bắt đầu. Hành giả không vận dụng được tinh tấn mạnh mẽ cần thiết để
chế ngự biếng nhác. Lười biếng phát sinh, xâm nhập tâm làm ảnh hưởng
sức mạnh của sự chú tâm, làm chánh niệm suy yếu không theo dõi đề mục
chặt chẽ. Vì lười biếng, thiếu tinh tấn, dễ duôi, nên không thể thấy
được chi tiết trong khi theo dõi phồng xẹp. Bạn quán sát phồng xẹp một
cách lơ là, dễ duôi, dù theo dõi phồng xẹp mỗi giờ, mỗi ngày, nhưng
không thấy được chi hơn. Bạn trở nên chán nản, không muốn cố gắng hơn
nữa, vì nghĩ rằng dù cố gắng hơn cũng không đến đâu, rồi trở nên mệt
mỏi, ngán ngẫm. Thế là nghĩ ngợi mông lung, rồi cảm thấy buồn ngủ, lắm
khi ngủ trong lúc ngồi thiền. Cũng như trong khi kinh hành, do biếng
nhác, dễ duôi, bạn không hết sức cố gắng chú tâm chánh niệm vào chuyển
động của chân trong khi dở, bước, đạp, nên không thấy chi hơn nữa, bạn
trở nên chán nản, hoài nghi. Vì không vận dụng được tinh tấn đúng mức,
biếng nhác xâm nhập vào tâm làm cho bạn muốn bỏ cuộc. Bạn cần phải vận
dụng loại Tinh Tấn Khai Triển để vượt qua trạng thái này nhờ vào sức
mạnh của tinh tấn dần dần gia tăng nên chế ngự được biếng nhác. Sau
đó, trên đường thực hành bạn áp dụng Tinh Tấn Hoàn Thành để phát triển
tuệ Minh Sát và cuối cùng thành tựu mục tiêu.
Lúc đầu, bạn vận dụng tinh tấn Khởi Động, sau đó
bạn vận dụng Tinh Tấn Khai Triển nhằm khắc phục sự dễ duỗi biếng nhác,
loại bỏ được kẻ nội thù gần nhất. Bạn được gọi là anuyūtta là
người có khả năng luôn vận dụng tinh tấn, không dã dượi buồn ngủ, si
mê. Biết được lợi lạc của pháp hành mang lại, bạn cảm kích Giáo
Pháp, nên tu tập phấn khởi. Tiếp tục tu tập, bạn sang giai đoạn vận
dụng loại Tinh Tấn Hoàn Thành để cuối cùng thành đạt mục tiêu. Người
tu tập với phẩm tính vận dụng được ba loại tinh tấn như vậy gọi là
vihārato. Người này luôn luôn giữ được tinh tấn trong mọi oai
nghi, quán sát mọi đối tượng trong chánh niệm, chú tâm theo dõi từng
chi tiết trong các sinh hoạt, không bỏ sót kể cả lúc nhắm mắt hay mở
mắt, hay những lúc thay đổi tư thế từ đi sang ngồi, hay ngồi sang đi.
Nếu không giữ được chánh niệm liên tục trong mọi thời, mọi oai nghi,
và mọi chi tiết, bạn coi như không vận dụng tinh tấn đúng mức. Muốn có
được khả năng vận dụng tinh tấn cao độ như vậy, bạn cần phải có động
cơ mạnh mẽ thiết lập đúng đắn mục tiêu tu tập. Bạn phải có được sự sợ
hãi tội lỗi, otappa, loại sợ hãi tâm linh phát sinh từ trí tuệ.
Nhờ sự sợ hãi này nên bạn có được tinh tấn dũng mãnh. Phạn ngữ
bikkhuno nói lên phẩm tính này. Bikkhu, Tỳ Khưu, là người sợ hãi
luân hồi, sợ hãi luồng tâm và vật chất thể hiện qua sinh hoạt của lục
căn. Chỉ với sự sợ hãi này mới làm cho bạn luôn giữ chánh niệm trong
mọi thời, mọi oai nghi, và mọi sinh hoạt.
Phương tiện thế tục qua tiền tài, danh lợi không
giúp nâng cao phẩm chất cuộc đời bạn, chỉ có tác ý, hay ý muốn ảnh
hưởng đến điều này. Nếu có ý muốn xấu xa, bạn sẽ phạm những hành động
sai trái, làm cho phẩm chất đời sống của bạn bị hạ thấp. Nếu có ý muốn
tốt đẹp, bạn sẽ làm điều thiện lành như tu tập thiền Minh Sát để thành
đạt nhân cách tốt đẹp, tâm tư trong sạch, trí tuệ sáng suốt, với hạnh
phúc cao tột có được nhờ sự thành đạt trí tuệ Minh Sát, giúp cho phẩm
chất đời sống bạn được nâng cao.
Làm con người, chúng ta muốn rất nhiều điều nhưng
không bao giờ được toại nguyện. Chúng ta không muốn bịnh, nhưng phải
bị bịnh, không muốn già, nhưng phải già, không muốn chết nhưng phải
chết. Bao lâu còn thân và tâm này, thì bạn còn phải chịu đau khổ cả
hai tinh thần lẫn vật chất. Hãy suy gẫm điều này để thấy rằng luân hồi
là đáng sợ. Có thân tâm này là đáng sợ! Thấy như vậy nên sợ hãi. Sợ
hãi sự hiện hữu của thân tâm như vậy mời được xem là Tỳ Khưu. Cho dù
bên ngoài đắp y là Tỳ Khưu, nhưng trong tâm không có sự sợ hãi thân
tâm, thì chỉ là Tỳ Khưu hư danh. Tuy nhiên, dù là cư sĩ, nhưng có sự
sợ hãi này, cũng được xem là Tỳ Khưu. Thế nhưng, sợ hãi suông thôi
không đủ. Phải biết sợ cội nguồn tạo ra phiền não, hiểu được phiền não
là nguyên nhân gây đau khổ, bạn mới có ý muốn quyết chí tu tập, với
mục đích khắc phục phiền não. Bạn thực hành Giới, Định, Huệ, hay tu
tập thiền Minh Sát phát triển tâm để cuối cùng chiến thắng phiền não.
Do đó, vì sợ hãi luân hồi, nên bạn phát sinh ý chí
tu tập, làm cho bạn quyết chí vận dụng tinh tấn trong khi tu tập để
chiến thắng phiền não. Và như vậy, bạn mới xứng đáng mang danh nghĩa
Tỳ Khưu, kilese pahinetiti bikkhu, hay người diệt trừ được cả
ba loại phiền não: phiền não tác động, phiền não tư tưởng và phiền não
ngủ ngầm.
