- Kinh Trường bộ
15. KINH ĐẠI
DUYÊN
1. Như vậy tôi nghe. Một thời, Thế
Tôn trụ tại bộ lạc Kuru (Câu-lâu), ở ấp Kuru tên là Kammassadhamma (Kiếm-ma-sắt-đàm).
Tôn giả Ananda (A Nan) đến tại chỗ Thế Tôn ở, sau khi đến, đảnh lễ
Thế Tôn và ngồi xuống một bên. Sau khi ngồi xuống một bên, Tôn giả
Ananda bạch Thế Tôn :
- Hy hữu thay, bạch Thế Tôn ! Kỳ
diệu thay, bạch Thế Tôn! Bạch Thế Tôn, giáo pháp Duyên khởi này thâm
thúy, thật sự thâm thúy, và giáo pháp này đối với con hết sức minh bạch
rõ ràng.
- Này Ananda, chớ có nói vậy ! Này
Ananda chớ có nói vậy! Này Ananda, giáo pháp Duyên khởi này thâm thúy, thật
sự thâm thúy. Này Ananda, chính vì không giác ngộ, không thâm hiểu giáo
pháp này mà chúng sanh hiện tại bị rối loạn như một ổ kén, rối ren
như một ống chỉ, giống như cỏ munja và lau sậy babaja (ba-ba-la) không thể
nào ra khỏi khổ xứ, ác thú, đọa xứ, sanh tử.
2. Này Ananda, nếu có ai hỏi:
"Già và chết do duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có
hỏi: "Già và chết do duyên gì ?" Hãy đáp: "Già và chết do
duyên sanh".
Này Ananda, nếu có ai hỏi:
"Sanh có duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi:
"Sanh do duyên gì?" Hãy đáp: "Sanh do duyên hữu".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Hữu
có do duyên nào không ? Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Hữu do
duyên gì?" Hãy đáp: "Hữu do duyên thủ".
Này Ananda, nếu có ai hỏi. "Thủ
có do duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Thủ
do duyên gì?" Hãy đáp: "Thủ do duyên ái".
Này Ananda, nếu có ai hỏi:
"Sanh có duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi:
"Sanh do duyên gì?" Hãy đáp: "Sanh do duyên hữu".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Hữu
có do duyên nào không? Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Hữu do
duyên gì?" Hãy đáp: "Hữu do duyên thủ".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "AỴi
có duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Ái do
duyên gì ?" Hãy đáp: "Ái do duyên thọ".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Thọ
có do duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Thọ
do duyên gì?" Hãy đáp: "Thọ do duyên xúc".
Này Ananda, nếu có ai hỏi:
"Xúc có do duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi:
"Xúc do duyên gì ?" Hãy đáp: "Xúc do duyên danh sắc".
Này Ananda, nếu có ai hỏi:
"Danh sắc có duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi:
"Danh sắc do duyên gì ? Hãy đáp: "Danh sắc do duyên thức".
Này Ananda, nếu có ai hỏi: "Thức
có do duyên nào không ?" Hãy đáp: "Có". Nếu có hỏi: "Thức
do duyên gì?" Hãy đáp: "Thức do duyên danh sắc".
3. Này Ananda, như vậy do duyên danh
sắc, thức sanh; do duyên thức, danh sắc sanh; do duyên danh sắc, xúc sanh; do
duyên xúc, thọ sanh; do duyên thọ; ái sanh; do duyên ái, thủ sanh; do duyên
thủ, hữu sanh; do duyên hữu, sanh sanh; do duyên sanh, lão tử sanh, do duyên
lão tử, sầu, bi, khổ, ưu não sanh. Như vậy là toàn bộ khổ uẩn tập khởi.
4. Trước đã nói: "Do duyên
sanh; lão tử sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên sanh; lão tử sanh ?" Này Ananda, nếu sanh không có bất cứ loại
nào, bất cứ chỗ nào, như chư Thiên hay Thiên giới, Càn-thát-bà hay
Càn-thát-bà-giới, Dạ-xoa hay Dạ Xoa giới. Quỷ thần hay Quỷ thần giới,
loài Người hay Nhân giới, loại bốn chân hay tứ túc giới, loài chim hay
điểu giới, loài trùng xà hay trùng xà giới. Này Ananda, nếu không có sanh
cho tất cả, do sanh diệt thời lão tử có thể hiện hữu không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của lão tử,
tức là sanh.
5. Trước đã nói: "Do duyên hữu,
sanh sanh ra". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên
hữu, sanh sanh ra ?" Này Ananda, nếu hữu không có bất cứ loại nào giới
nào, bất cứ chỗ nào xứ nào, như dục hữu, sắc hữu hay vô sắc hữu.
Nếu không có hữu cho tất cả, do hữu diệt thời sanh có thể hiện hữu
không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của sanh, tức
là hữu.
6. Trước đã nói: "Do duyên thủ,
hữu sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu hỏi: "Do duyên
thủ, hữu sanh ?" Này Ananda, nếu thủ không có bất cứ loại nào, bất
cứ chỗ nào, như dục thủ, kiến thủ, giới cấm thủ hay ngã chấp thủ.
Nếu không có thủ cho tất cả, do thủ diệt thời hữu có thể hiện hữu
không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của hữu, tức
là thủ.
7. Trước đã nói: "Do duyên
ái, thủ sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên ái, thủ sanh". Này Ananda, nếu ái không có bất cứ loại nào, bất
cứ chỗ nào, như sắc ái, thanh ái, hương ái, vị ái, xúc ái hay pháp ái.
Nếu không có ái cho tất cả, do ái diệt thời thủ có thể hiện hữu
không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thủ, tức
là ái.
8. Trước đã nói: "Do duyên thọ,
ái sanh". Này Ananda, nếu thọ không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ
nào, như nhãn xúc sở sanh thọ, nhĩ xúc sở sanh thọ, tỷ xúc sở sanh thọ,
thiệt xúc sở sanh thọ, tỷ xúc sở sanh thọ, ý xúc sở sanh thọ. Nếu
không có thọ cho tất cả, nếu thọ diệt thời ái có thể hiện hữu
không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của ái, tức
là thọ.
9. Này Ananda, như vậy do duyên thọ,
ái sanh; do duyên ái, tìm cầu sanh; do duyên tìm cầu, lợi sanh; do duyên lợi,
quyết định (sở dụng của lợi) sanh; do duyên quyết định, tham dục
sanh; do duyên tham dục, đam trước sanh; do duyên đam trước, chấp thủ
sanh; do duyên chấp thủ, hà tiện sanh; do duyên hà tiện, thủ hộ sanh; do
duyên thủ hộ, phát sanh một số ác, bất thiện pháp như chấp trượng,
chấp kiếm, tranh đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng
ngữ.
10. Trước đã nói: "Do duyên thủ
hộ, phát sanh một số ác, bất thiện pháp, như chấp trượng, chấp kiếm,
tranh đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ".
Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do duyên thủ hộ, phát
sanh một số ác, bất thiện pháp, như chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu,
tranh luận, đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ" ? Này Ananda,
nếu thủ hộ không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không
có thủ hộ cho tất cả, nếu thủ hộ diệt thời một số ác, bất thiện
pháp như chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu, tranh luận, đấu khẩu, khẩu
chiến, ác khẩu, vọng ngữ có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của một số
ác, bất thiện pháp như chấp trượng, chấp kiếm, tranh đấu, tranh luận,
đấu khẩu, khẩu chiến, ác khẩu, vọng ngữ, tức là thủ hộ.
11. Trước đã nói: "Do duyên
hà tiện, thủ hộ sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói:
"Do duyên hà tiện thủ hộ sanh". Này Ananda, nếu hà tiện không có
bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có hà tiện, cho tất cả,
nếu hà tiện diệt thời thủ hộ có thể hiện hữu không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thủ hộ,
tức là hà tiện.
12. Trước đã nói: "Do duyên chấp
thủ, hà tiện sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói:
"Do duyên chấp thủ, hà tiện sanh ?" Này Ananda, nếu chấp thủ
không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không chấp thủ cho tất
cả, nếu chấp thủ diệt thời hà tiện có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của hà tiện,
tức là chấp thủ.
13. Trước đã nói: "Do duyên
đam trước, chấp thủ sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu
nói: "Do duyên đam trước, chấp thủ sanh "? Này Ananda, nếu đam
trước không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có đam
trước cho tất cả, nếu đam trước diệt thời chấp thủ có thể hiện hữu
được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của chấp thủ,
tức là đam mê.
14. Trước đã nói: "Do duyên
tham dục, đam trước sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu
nói: "Do duyên tham dục, đam trước sanh "? Này Ananda, nếu tham dục
không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có tham dục cho
tất cả, nếu tham dục diệt thời đam trước có thể hiện hữu được
không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của đam trước,
tức là tham dục.
15. Trước đã nói: "Do duyên
quyết định, tham dục sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu
nói: "Do duyên quyết định tham dục sanh" ? Này Ananda, nếu quyết
định không có bất cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu không có quyết
định cho tất cả, nếu quyết định diệt thời tham dục có thể hiện hữu
được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của tham dục
tức là quyết định.
16. Trước đã nói: "Do duyên lợi,
quyết định sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên lợi quyết định sanh"? Này Ananda, nếu lợi không có không có bất
cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu lợi không có cho tất cả, nếu lợi
diệt thời quyết định có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của quyết
định, tức là lợi.
17. Trước đã nói: "Do duyên
tìm cầu, lợi sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói:
"Do duyên tìm cầu, lợi sanh"? Này Ananda, nếu tìm cầu không có bất
cứ loại nào, bất cứ chỗ nào, nếu tìm cầu không có cho tất cả, nếu
tìm cầu diệt thời lợi có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của lợi, tức
là tầm cầu.
18. Trước đã nói: "Do duyên
ái, tìm cầu sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên ái, tầm cầu sanh"? Này Ananda, nếu không có bất cứ loại nào,
bất cứ chỗ nào, nếu ái không có cho tất cả, nếu ái diệt thời tầm
cầu có thể hiện hữu được không ?- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của tầm cầu,
tức là ái.
Này Ananda, như vậy hai phương diện
(của ái) tuy hai nhưng hòa hợp thành một, nhờ thọ (làm duyên sanh).
19. Trước đã nói: "Do duyên
xúc, thọ sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên xúc, thọ sanh"? Này Ananda, nếu xúc không có bất cứ loại nào,
bất cứ chỗ nào, như nhãn xúc, nhĩ xúc, tỷ xúc, thiệt xúc, thân xúc, ý
xúc, nếu xúc không có cho tất cả, nếu xúc diệt thời thọ có thể hiện
hữu không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, như vậy là nhơn, như
vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thọ, tức
là xúc.
20. Trước đã nói: "Do duyên
danh sắc, xúc sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói:
"Do duyên danh sắc, xúc sanh"? Này Ananda, nếu những hình, những sắc,
những tướng, những mạo, nhờ đó mà danh thân và sắc thân thi thiết; nếu
những hình, những sắc, những tướng, những mạo ấy không có, thời danh
mục xúc trong sắc thân có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, những hình, những sắc,
những tướng, những mạo ấy nhờ đó mà sắc thân được thi thiết, nếu
những hình, những sắc, những tướng, những mạo ấy không có, thời hữu
đối xúc trong danh thân có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, những hình, những sắc,
những tướng, những mạo nhờ đó mà danh thân và sắc thân được thi thiết,
nếu những hình, những sắc, những tướng, những mạo ấy không có, thời
danh mục xúc hay hữu đối xúc có thể hiện hữu được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, những hình, những sắc,
những tướng, những mạo nhờ đó mà danh sắc được thi thiết, nếu những
hình, những sắc, những tướng, những mạo ấy không có thì xúc có thể
hiện hữu được không?
- Bạch Thế Tôn, không !
Do vậy, này Ananda, như vậy là nhơn,
như vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của
xúc, tức là danh sắc.
21. Trước đã nói: "Do duyên thức,
danh sắc sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói: "Do
duyên thức, danh sắc sanh"? Này Ananda, nếu thức không đi vào trong bụng
của người mẹ, thời danh sắc có thể hình thành trong bụng bà mẹ không
?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, nếu thức đi vào trong
bụng bà mẹ rồi bị tiêu diệt, thời danh sắc có thể hình thành trạng
thái này, trạng thái khác không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, nếu thức bị đoạn
trừ trong đứa con nít, hoặc là đồng nam hay đồng nữ, thời danh sắc có
thể lớn hơn, trưởng thành và thành mãn được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Do vậy, này Ananda, như vậy là nhơn,
như vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của danh
sắc, tức là thức.
22. Trước đã nói: "Do duyên
danh sắc, thức sanh". Này Ananda, phải hiểu như thế nào câu nói:
"Do duyên sanh sắc thức sanh "? Này Ananda, nếu thức không an trú
được trong danh sắc, thời trong tương lai, có thể hiện hữu sự hình
thành của sanh, lão, tử, khổ, tập không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Do vậy, này Ananda, như vậy là nhơn,
như vậy là duyên, như vậy là tập khởi, như vậy là nhơn duyên của thức,
tức là danh sắc.
- Này Ananda, trong giới hạn con người
được sanh, con người được già, con người được chết, con người được
diệt, hay con người được tái sanh, trong giới hạn ấy là danh mục đạo,
trong giới hạn ấy là ngôn ngữ đạo, trong giới hạn ấy là thi thiết đạo,
trong giới hạn ấy là tuệ giới, trong giới hạn ấy là lưu chuyển luân
hồi hiện hữu trạng thái này trạng thái khác nghĩa là danh sắc và thức.
23. Này Ananda, có bao nhiêu lời
tuyên bố về ngã? Này Ananda, hoặc ngã được tuyên bố là có sắc và hạn
lượng trong câu: "Ngã của tôi có sắc và hạn lượng". Này
Ananda, hoặc ngã được tuyên bố là có sắc và vô lượng trong câu:
"Ngã của tôi có sắc và vô lượng". Này Ananda, hoặc ngã được
tuyên bố là không có sắc và có hạn lượng trong câu: "Ngã của tôi
không có sắc và có hạn lượng". Này Ananda, hoặc ngã được tuyên bố
là không có sắc và vô lượng trong câu: "Ngã của tôi không có sắc
và vô lượng".
24. Này Ananda, có người tuyên bố
ngã có sắc và có hạn lượng trong hiện tại, người này tuyên bố hoặc
ngã có sắc và có hạn lượng trong tương lai. Hoặc như thế này:
"Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như vậy".
Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời tuyên bố về tà kiến ngã có
sắc và có hạn lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người tuyên bố ngã
có sắc và vô lượng người này tuyên bố hoặc ngã có sắc và vô lượng
trong hiện tại, hoặc ngã có sắc và vô lượng trong tương lai. Hoặc như
thế này: "Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như
vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời tuyên bố về tà kiến
ngã có sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người tuyên bố ngã
không có sắc và có hạn lượng, người này tuyên bố hoặc ngã không có
sắc và có hạn lượng trong hiện tại hoặc ngã không có sắc và có hạn
lượng trong tương lai... hoặc ngã không có sắc và vô lượng trong tương
lai. Hoặc như thế này: "Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn
nắn cho như vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời tuyên bố
về tà kiến ngã có sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi. Này
Ananda, như vậy, là có bấy nhiêu lời tuyên bố về ngã.
25. Này Ananda, có bao nhiêu lời
không tuyên bố về ngã ? Này Ananda, hoặc ngã không được tuyên bố là
có sắc và có hạn lượng trong câu: "Ngã của tôi có sắc và có hạn
lượng". Này Ananda, hoặc ngã không được tuyên bố là có sắc và vô
lượng trong câu: "Ngã của tôi có sắc và vô lượng". Này Ananda,
hoặc ngã không được tuyên bố là không có sắc và có hạn lượng trong
câu: "Ngã của tôi không có sắc và có hạn lượng". Này Ananda, hoặc
ngã không được tuyên bố là không có sắc và vô lượng trong câu:
"Ngã của tôi không có sắc và vô lượng".
26. Này Ananda, có người không
tuyên bố ngã có sắc và có hạn lượng, người này không tuyên bố, hoặc
ngã có sắc và có hạn lượng trong hiện tại, hoặc ngã có sắc và có hạn
lượng trong tương lai. Hoặc không như thế này: "Ngã của tôi không phải
như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này Ananda, sự việc là như
vậy thời lời không tuyên bố về tà kiến ngã có sắc và có hạn lượng
như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người không tuyên bố
ngã có sắc và vô lượng, người này không tuyên bố hoặc ngã có sắc
và vô lượng trong hiện tại, hoặc ngã có sắc và vô lượng trong tương
lai. Hoặc không như thế này. "Ngã của tôi không phải như vậy, tôi sẽ
uốn nắn cho như vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời lời không
tuyên bố về tà kiến ngã có sắc và vô lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người không tuyên bố
ngã không có sắc và có hạn lượng, người này tuyên bố, hoặc ngã
không có sắc và có hạn lượng trong hiện tại, hoặc ngã không có sắc
và có hạn lượng trong tương lai. Hoặc không như thế này: "Ngã của
tôi không phải như vậy, tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này Ananda, sự
việc là như vậy thời lời không tuyên bố về tà kiến ngã không có sắc
và có hạn lượng như vậy là quá đủ rồi.
Này Ananda, có người không tuyên bố
ngã không có sắc và vô lượng, người này không tuyên bố ngã không có sắc
và vô lượng trong hiện tại, hoặc ngã không có sắc và vô lượng trong
tương lai. Hoặc không như thế này: "Ngã của tôi không phải như vậy,
tôi sẽ uốn nắn cho như vậy". Này Ananda, sự việc là như vậy thời
lời không tuyên bố về tà kiến ngã có sắc và vô lượng như vậy là
quá đủ rồi.
Này Ananda, như vậy là có bấy
nhiêu lời không tuyên bố về ngã.
27. Này Ananda, dưới bao nhiêu hình
thức, ngã được quan niệm ? Này Ananda, ngã được quan niệm như thọ
trong câu: "Ngã của tôi là thọ". Hay trái lại: "Ngã của tôi
không phải là thọ, ngã của tôi không có cảm thọ". Này Ananda, hoặc
ngã được quan niệm như trong câu: "Ngã của tôi không phải là thọ,
cũng không phải là không có cảm thọ; ngã của tôi có cảm thọ, ngã của
tôi có khả năng cảm thọ". Như vậy, này Ananda, ngã được quan niệm.
28. Này Ananda, ai nói: "ngã của
tôi là thọ". Người ấy cần được trả lời: "Này Hiền giả,
có ba loại cảm thọ, lạc thọ, khổ thọ, bất khổ bất lạc thọ. Trong
ba loại thọ này, loại nào ông xem là ngã ?"
Này Ananda, khi cảm giác một lạc
thọ, chúng ta không cảm giác một khổ thọ, không cảm giác một bất khổ
bất lạc thọ, khi ấy chỉ cảm giác một lạc thọ thôi. Này Ananda, khi cảm
giác một khổ thọ, chúng ta không cảm giác một lạc thọ, không cảm
giác một bất khổ bất lạc thọ, khi ấy chỉ cảm giác một khổ thọ
thôi. Này Ananda, khi cảm giác một bất khổ bất lạc thọ, chúng ta không
cảm giác một lạc thọ, không cảm giác một khổ thọ, khi ấy chỉ cảm
giác một bất khổ bất lạc thọ thôi.
29. Lại nữa, này Ananda, lạc thọ
là vô thường, hữu vi, là pháp duyên khởi, là pháp đoạn hoại, là pháp
đoạn diệt, là pháp ly dục, là pháp diệt tận. Này Ananda, khổ thọ là
vô thường, hữu vi, là pháp duyên khởi, là pháp đoạn hoại, là pháp đoạn
diệt, là pháp ly dục, là pháp diệt tận. Này Ananda, bất khổ bất lạc
thọ là vô thường, hữu vi, là pháp duyên khởi, là pháp đoạn hoại, là
pháp đoạn diệt, là pháp ly dục, là pháp diệt tận. Khi cảm giác một lạc
thọ mà nói rằng: "Đó là ngã của tôi", thời khi lạc thọ ấy
diệt mất người ấy cũng nghĩ rằng: "Ngã của tôi cũng diệt".
Khi cảm giác một khổ thọ mà nói rằng: "Đó là ngã của tôi",
thời khi khổ thọ ấy diệt mất người ấy cũng nghĩ rằng: "Ngã của
tôi cũng diệt". Khi cảm giác một bất khổ bất lạc thọ mà nói rằng:
"Đó là ngã của tôi", thời khi bất khổ bất lạc thọ ấy diệt
mất, người ấy cũng nghĩ rằng: "Ngã của tôi cũng diệt".
Vậy những ai nói rằng: "Ngã của
tôi là thọ", người ấy sẽ xem ngã của mình như một cái gì trong hiện
tại, cái gì ấy là vô thường, lạc khổ xen lẫn, là pháp sanh diệt. Do vậy,
này Ananda, không thể chấp nhận quan niệm "Ngã của tôi là thọ".
30. Này Ananda, ai nói như sau:
"Ngã của tôi không phải là thọ, ngã của tôi không có cảm thọ",
người ấy cần được trả lời: "Này Hiền giả, chỗ nào không có một
cảm thọ gì cả, chỗ ấy có thể xem là "Tôi có" được không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Do vậy, này Ananda, không thể chấp
nhận quan niệm "Ngã của tôi không phải là thọ, ngã của tôi không
có cảm thọ".
31. Này Ananda, ai nói như sau:
"Ngã của tôi không phải là thọ, ngã của tôi không phải không có cảm
thọ; ngã của tôi có cảm thọ, ngã của tôi có khả năng cảm thọ",
người ấy cần được trả lời: "Này Hiền giả nếu tất cả mọi
loại cảm thọ đều đoạn diệt hoàn toàn, khi không còn một loại cảm
thọ nào cả, khi thọ đã tận diệt, thời ở tại chỗ ấy, có thể nói:
"Tôi là như vậy" chăng ?"
- Bạch Thế Tôn, không !
- Do vậy, này Ananda, không thể chấp
nhận quan niệm "Ngã của tôi không phải là thọ, ngã của tôi không
phải không có cảm thọ; ngã của tôi có cảm thọ, ngã của tôi có khả
năng cảm thọ".
32. Này Ananda, khi có một vị Tỷ-kheo
không quan niệm ngã là thọ, không quan niệm ngã không phải thọ, không
quan niệm: "Ngã của tôi là thọ, ngã của tôi có khả năng cảm thọ",
khi ấy vị này sẽ không chấp trước một điều gì ở trên đời, vì
không chấp trước nên không sợ hãi; vì không sợ hãi nên hoàn toàn tự
mình tịch diệt. Vị ấy biết sanh đã tận, phạm hạnh đã thành, những
việc cần làm đã làm, sau đời này không còn đời nào khác nữa.
Này Ananda, với vị Tỷ-kheo có tâm
giải thoát như vậy, nếu có ai nói vị Tỷ-kheo ấy có tà kiến như sau:
"Như Lai có tồn tại sau khi chết" thời thật hoàn toàn phi lý. Hoặc
có tà kiến như sau: "Như Lai không có tồn tại sau khi chết", thời
thật hoàn toàn phi lý. Hoặc có tà kiến như sau: "Như Lai có tồn tại
và không có tồn tại sau khi chết", thời thật hoàn toàn phi lý. Hoặc
có tà kiến như sau : "Như Lai không có tồn tại và không không có tồn
tại sau khi chết", thời thật hoàn toàn phi lý. Tại sao vậy ? Này
Ananda, ví dầu có bao nhiêu danh mục, bao nhiêu danh mục đạo, dầu có bao
nhiêu ngôn ngữ, bao nhiêu ngôn ngữ đạo, dầu có bao nhiêu thi thiết, bao
nhiêu thi thiết đạo, dầu có bao nhiêu trí tuệ, bao nhiêu trí tuệ giới,
dầu có bao nhiêu luân chuyển, bao nhiêu vận hành, với thắng trí hiểu biết
tất cả, vị Tỷ-kheo được giải thoát. Với vị Tỷ-kheo thắng trí giải
thoát như vậy mà nói rằng vị Tỷ-kheo ấy không biết, không thấy, thời
thật là một sự phi lý.
33. Này Ananda, có bảy trú xứ của
thức và hai xứ. Thế nào là bảy? Này Ananda, có những loại hữu tình,
thân dị loại và tưởng dị loại, như loài Người, một số chư Thiên
và một số trong địa ngục. Đó là trú xứ thứ nhất của thức.
Này Ananda, có những loại hữu
tình, thân dị loại nhưng tưởng nhất loại, như các vị Phạm Chúng
thiên được sanh vào cõi ấy, nhờ sơ Thiền. Đó là trú xứ thứ hai của
thức.
Này Ananda, có những loại hữu
tình, thân nhất loại nhưng tưởng dị loại, như các vị Quang Âm thiên
(Abhassarà). Đó là trú xứ thứ ba của thức.
Này Ananda, có những loại hữu
tình, thân nhất loại và tưởng cũng nhất loại, như các vị Biến Tịnh
thiên (Subhakinna). Đó là trú xứ thứ tư của thức. Này Ananda, có những
loại hữu tình, vượt ra khỏi tất cả sắc tưởng, đoạn trừ tất cả
hữu đối tưởng, không suy tư đến mọi dị loại tưởng, chỉ có tưởng
"Hư không là vô biên", được sanh vào cõi Hư không vô biên xứ.
Đó là trú xứ thứ năm của thức. Này Ananda, có những loại hữu tình
hoàn toàn vượt ra khỏi Không vô biên xứ, chỉ có tưởng "Thức là
vô biên", được sanh vào cõi Thức vô biên xứ. Đó là trú xứ thứ
sáu của thức.
Này Ananda, có những loại hữu
tình, hoàn toàn vượt ra khỏi Thức vô biên xứ, chỉ có tưởng "Vô sở
hữu", được sanh vào cõi Vô sở hữu xứ. Đó là trú xứ thứ bảy của
thức.
Hai xứ là Vô tưởng hữu tình xứ
và Phi tưởng phi phi tưởng xứ.
34. Này Ananda, trong thức trú xứ thứ
nhất có thân dị loại và tưởng dị loại này, như loài Người, một số
chư Thiên và một số hữu tình trong địa ngục. Này Ananda nếu có ai hiểu
được trú xứ này, hiểu được sự tập khởi, hiểu được sự đoạn
diệt, hiểu được vị ngọt, hiểu được sự nguy hiểm và hiểu được
sự xuất ly của trú xứ này, một vị như vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích
trú xứ này không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
... (như trước)...
- Này Ananda, trong thức trú xứ thứ
bảy, hoàn toàn vượt ra khỏi Thức vô biên xứ, chỉ có tưởng "Vô sở
hữu", được sanh vào cõi Vô sở hữu xứ. Này Ananda nếu có ai hiểu
được trú xứ này, hiểu được sự tập khởi, hiểu được sự đoạn
diệt, hiểu được sự tập khởi, hiểu được sự đoạn diệt, hiểu
được vị ngọt, hiểu được sự nguy hiểm và hiểu được sự xuất ly
của trú xứ này, một vị như vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích trú xứ
này không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, với Vô tưởng hữu tình
xứ này, này Ananda, nếu có ai hiểu được trú xứ này, hiểu được sự
tập khởi, hiểu được sự đoạn diệt, hiểu được vị ngọt, hiểu
được sự nguy hiểm và hiểu được sự xuất ly của trú xứ này, một vị
như vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích trú xứ này không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, với Phi tưởng phi phi
tưởng xứ này, này Ananda nếu có ai hiểu được trú xứ này, hiểu được
sự tập khởi, hiểu được sự đoạn diệt, hiểu được vị ngọt, hiểu
được sự nguy hiểm và hiểu được sự xuất ly của trú xứ này, một vị
như vậy có thể còn hoan hỷ ưa thích trú xứ này không ?
- Bạch Thế Tôn, không !
- Này Ananda, bởi bảy thức trú xứ
và hai xứ này, nếu có vị Tỷ-kheo đã như chơn hiểu được tập khởi,
đoạn trừ, vị ngọt, sự nguy hiểm, xuất ly của chúng, nhờ không còn chấp
thủ, vị này được giải thoát. Này Ananda, vị Tỷ-kheo như vậy được gọi
là Tuệ giải thoát.
35. Này Ananda, có tám giải thoát.
Thế nào là tám ?
Tự mình có sắc, thấy các sắc
pháp. Đó là giải thoát thứ nhất.
Không biết tự mình có sắc, thấy
các sắc ngoài tự thân. Đó là giải thoát thứ hai.
Tâm mạnh hướng đến thanh tịnh.
Đó là giải thoát thứ ba.
Hoàn toàn vượt khỏi mọi sắc tưởng,
đoạn diệt mọi hữu đối tưởng, không suy tư đến mọi tưởng dị biệt,
với tư tưởng: "Hư không là vô biên", chứng và an trú Hư không
vô biên xứ. Đó là giải thoát thứ tư.
Hoàn toàn vượt khỏi Hư không vô
biên xứ, với tư tưởng: "Thức là vô biên", chứng và an trú Thức
vô biên xứ. Đó là giải thoát thứ năm.
Hoàn toàn vượt khỏi Thức vô
biên xứ, với tư tưởng: "Vô sở hữu" chứng và an trú Vô sở hữu
xứ. Đó là giải thoát thứ sáu.
Hoàn toàn vượt khỏi Vô sở hữu
xứ, chứng và an trú Phi tưởng phi phi tưởng xứ. Đó là giải thoát thứ
bảy.
Vượt khỏi hoàn toàn Phi tưởng
phi phi tưởng xứ, chứng và an trú Diệt thọ tưởng định. Đó là giải
thoát thứ tám. Này Ananda, như vậy là tám giải thoát.
36. Này Ananda, khi một vị Tỷ-kheo
thuận thứ thể nhập tám giải thoát này, có thể nhập và có thể xuất
khỏi bất cứ giải thoát nào khi nào mình muốn, chỗ nào mình muốn và
dài bao lâu mình muốn - và với các lậu hoặc được đoạn trừ, vị Tỷ-kheo
chứng và an trú trong tám giải thoát và tuệ giải thoát, không còn lậu hoặc
ngay trong thời hiện tại, tự mình thấu đạt và chứng ngộ. Này Ananda,
không còn có một Cậu giải thoát nào khác cao hơn và thù thắng hơn Câu
giải thoát này.
Thế Tôn thuyết giảng như vậy. Tôn
giả Ananda hoan hỷ tín thọ lời dạy của Thế Tôn.
-