QUAN ĐIỂM VỀ ĂN CHAY CỦA ĐẠO
PHẬT
Biên Soạn: Tâm
Diệu - Sửa Chữa Bản In: Liên Hương Và Tâm Linh
Hoa Sen Xuất Bản 10.400 cuốn tại
Hoa Kỳ và 2.000 cuốn tại Việt Nam
GIỚI KHÔNG SÁT SANH
Gạt bỏ những lối nghiên cứu lịch
sử của các học giả về khía cạnh chính thống hay không chính thống của
văn tự chữ nghĩa, chúng ta hãy tìm hiểu quan điểm thực của người Phật
Giáo về vấn đề không ăn thịt cá này qua giới luật, đặc biệt là giới
cấm sát sinh.
Như trên đã nói, ăn chay là chính
sách dinh dưỡng nhằm bảo tồn sức khỏe, thức ăn chỉ là những chất
dinh dưỡng, là những thuốc bổ để nuôi cơ thể, đồng thời ăn chay
cũng là chính sách thực hành giáo pháp, thực hành giới luật cấm sát
sinh và do đó tâm từ bi được phát triển.
Như vậy ăn chay có liên hệ mật
thiết với giới cấm sát sinh và vì thế khi nói đến ăn chay mà không
nói đến giới cấm này là một việc thiếu sót hay cố tình tách rời hai
vấn đề như là khác nhau!
Theo Trường Bộ Kinh và Trường A Hàm,
thì Giới là một trong tam học của đạo Phật: Giới Học, Định Học và
Tuệ Học và là bước đầu tiên của tiến trình năm bước dẫn đến giải
thoát: Giới, Định, Tuệ, Giải Thoát và Giải Thoát Tri Kiến.
Giới là bước đi căn bản, do giới
mà có thiền định và do thiền định mà phát sinh trí tuệ. Nếu bước
đi đầu không vững vàng hay sai trái thì không thể nào đi được các bước
kế tiếp.
Trong suốt bốn mươi chín năm hoằng
pháp, Đức Phật đã để lại không biết bao nhiêu là kinh điển, nhưng không
ngoài ba điều, mà hai điều đầu tiên thu nhiếp tất cả về giới luật:
không làm các điều ác, làm các việc lành và giữ tâm ý thanh tịnh
(chư ác mạc tác, chúng thiện phụng hành, tự tịnh kỳ ý).
Phật tử tại gia giữ 5 giới:
không sát sinh, không trộm cắp, không tà dâm, không nói dối, không uống rượu.
Nếu giữ thêm 3 giới nữa là không nằm giường cao, không ướp hoa, xoa phấn,
và không ăn trái giờ, được gọi là bát quan trai giới. Nếu là xuất
gia, Sa di và Sa di ni giữ 10 giới, Tỳ kheo giữ 250 giới, Tỳ kheo ni giữ
348 giới, Bồ Tát giới, xuất gia hay tại gia giữ 10 giới trọng và 48 giới
khinh.
Căn cứ theo từng giới cấm một,
cũng như toàn thể giới bổn, thì năm giới căn bản áp dụng chung cho cả
hai hàng xuất gia và tại gia, áp dụng cho tất cả mọi người muốn được
sống an lạc hạnh phúc cho mình và cho chúng sinh ở hiện tại cũng như
tương lai.
Trên ý nghĩa cơ bản, giới được
đặt trên nền tảng từ bi thương sót đến tất cả muôn loài chúng sinh,
là không làm các điều ác và làm các việc tốt lành hay nói một cách
khác, không làm những gì có hại cho mình, cho chúng sinh, hoặc hại cả
hai, và tích cực làm những gì về cả ba phương diện thân, khẩu và ý
mà có lợi cho mình và cho chúng sinh.
Giới không sát sinh là giới thứ
nhất, không phải là những điều răn dạy hay cấm đoán trong nền tảng
luân lý thông thường mà được đặt trên cơ sở bình đẳng Phật tánh nơi
mỗi chúng sinh, nơi lòng từ bi của con người và nơi định luật nhân quả
của vũ trụ vạn vật.
Kinh Đại Bát Niết Bàn dạy: Tất
cả chúng sinh đều có Phật tánh, nhưng vì bị vô lượng phiền não che phủ
nên chúng sinh chẳng nhận thấy được. [9]
Đối tượng chúng sinh trong
giới cấm thứ nhất của đạo Phật là hữu tình chúng sinh, tức là những
chúng sinh có hệ thần kinh, có tình cảm, biết cảm giác, biết đau đớn
và vui sướng.. Chúng sinh ấy bao gồm từ người cho tới các loài động vật
trên bộ, trên không và dưới nước, từ những con vật lớn như voi tượng,
như cá ông cho đến các con vật nhỏ bé như kiến, như sâu trùng.
Do nghĩa trên mỗi cá thể chúng
sinh đều đồng có Phật tánh, đều có khả năng thành Phật nên có đặc
tính bình đẳng, do đó người Phật tử chúng ta không những không dám
sát hại chúng sinh mà còn phải tôn trọng và bảo vệ chúng sinh.
Bản chất của chúng sinh, dù loài
nào, cũng đều ham sống sợ chết. Giết hại chúng sinh tức là gây cho
chúng sinh một sự đau đớn về thân thể và một sự tuyệt vọng khi
lòng ham sống bị đe dọa và xâm phạm. Hơn nữa, cái chết của một
chúng sinh luôn luôn đồng nghĩa với sự chia lìa thân quyến. Khi một
chúng sinh bị đe dọa đến mạng sống, chúng cũng có những phản ứng tự
vệ, ít nhất là phát ra những nỗi oán hờn thù hận đến những ai định
tâm sát hại chúng. Tại sao chúng ta làm đau đớn hay hủy mạng sống của
chúng trong khi chúng ta muốn sống và không muốn ai hành hạ chúng ta?
Không sát sinh tức là không tước
đoạt sự sống, hay tôn trọng sự sống chính là nền tảng căn bản của
nếp sống an lạc cho cá nhân và hoà bình cho xã hội. Sát sanh là nguyên
nhân của chiến tranh tàn phá. Con người giết thú vật một cách si mê ngu
muội, đâu biết rằng niềm oán hận không thể nào xóa bỏ cứ chồng chất
theo năm tháng khó mà cản ngăn nỗi thù sâu oán trả.
Đạo Phật chủ trương cấm sát
sinh, thể hiện qua việc ăn chay, như là một chính sách dinh dưỡng tốt và
cần thiết cho sự hành trì Phật pháp của mỗi cá nhân, ổn định cho gia
đình, xã hội, và tận diệt nguồn gốc của chiến tranh.
Căn cứ vào đời sống gương mẫu
của Phật, chúng ta hiểu rằng khi đặt ra giới cấm này, Phật không chỉ
giới hạn vào việc tôn trọng và bảo vệ sự sống của con người, mà
còn là tôn trọng và bảo vệ sự sống của tất cả mọi sinh vật. Ngay cả
đến cỏ cây hoa lá, dù không phải là hữu tình chúng sinh, không có tình
cảm khổ vui, Ngài cũng dạy rằng nên tôn trọng. Đó là thói quen tốt của
người Phật tử, không bao giờ sử dụng bạo lực. Chúng ta hãy xem quan
điểm của Hòa Thượng Thích Minh Châu, nguyên Viện Trưởng Viện Đại Học
Vạn Hạnh:
"Trong vũ trụ bao la, hành
tinh chúng ta cực kỳ nhỏ bé, sự sống mong manh, trước đe dọa của một
thảm họa hạch nhân. Do vậy chúng ta sống trên hành tinh này, phải tôn trọng
và bảo vệ hành tinh chúng ta, tôn trọng và bảo vệ sự sống còn của
con người, tôn trọng và bảo vệ sự sống của sinh vật, tôn trọng và bảo
vệ sự sống của cỏ cây hoa lá. Sự sống tự nó là thiêng liêng, đòi hỏi
chúng ta phải tôn trọng và bảo vệ, dầu là sự sống động vật hay thực
vật. Hủy hoại đời sống người khác, các loài hữu tình khác để duy
trì đời sống của mình, không những trái với đạo lý con người, mà
còn nghịch lại với luật thiên nhiên.
Tôn trọng và bảo vệ đời sống
của con người, của mọi loài, là động lực hay nhất và thiết thực nhất
để bảo vệ và tôn trọng đời sống của chính bản thân mình.
Bảo vệ sự sống ở nơi đây còn
có nghĩa bảo vệ môi trường sống, bảo vệ sự dinh dưỡng trong lành của
đất, nước, cỏ cây hoa lá, bảo vệ sự trong sạch của bầu khí quyển
khỏi bị ô nhim, để nuôi dưỡng sự sống con người. Chỉ bằng cách bảo
vệ hữu hiệu môi trường sống mới có khả năng bảo đảm sự sống của
muôn loài và sự sống còn của chúng ta.
Nguyên lý này đặt trên nền móng,
trên lời khuyên của Đức Phật, chớ có sát sinh, chớ có khuyến khích
sát sanh, chớ có chấp nhận sát sanh, chớ có làm hại các sinh vật nhỏ
bé trong nước, thậm chí chớ có đạp trên cỏ xanh. Đối với Đức Phật,
từ bỏ sát sanh có nghĩa là bố thí không sợ hãi, bố thí không hận
thù, bố thí không làm hại cho vô lượng chúng sanh. Đây là bố thí đệ
nhất, bố thí tối thượng, bố thí vượt ngoài thời gian, bố thí được
tồn tại lâu dài.
Ỏ đây lời dạy của Đức Phật
về lòng từ, về tôn trọng sự sống, về không sát sanh sẽ đi rất xa
trong sự nghiệp thay đổi tâm trí của nhân loại. Chúng ta phải tu tập
lòng từ (metta) để nhiếp phục lòng sân và bất mãn. Chúng ta cần phải
tu tập lòng bi (karunà) để gìn giữ không làm hại một ai, một sinh vật
nào. Chúng ta cần phải tu tập lòng hỷ (mudita) để hoan hỷ trước sự thành
công của người khác. Chúng ta phải tu tập lòng xả (upekkhà) để diệt nỗi
căm thù và oán hận." [10]
Không những giới không sát sanh được
đặt trên căn bản bình đẳng và chúng sinh đồng thể đại bi mà còn
được đặt trên căn bản là tất cả chúng sinh hữu tình đều đã từng
là bà con quyến thuộc của nhau, là cha mẹ, anh chị em, chồng vợ, con cái
của nhau trong muôn vàn kiếp trước, hiện tại hay tương lai trong vòng
luân hồi nhân quả trùng trùng.
Đức Phật đã thấy tất cả
chúng sinh hữu tình đều trải qua những vòng sinh tử luân hồi và thấy
rõ những mối liên hệ với nhau qua nhiều dạng thể khác nhau. Bây giờ một
số chúng sinh đang sống dưới hình thức những con vật thấp kém nhưng
trước đây họ có thể đã mang dạng thể con người. Có thể chúng đã
có lúc cùng một loại với chúng ta. Vì lòng từ bi vô bờ bến Ngài không
muốn chúng ta ăn thịt lẫn nhau nên Ngài đã ban hành giới cấm đầu tiên
là giới không sát sanh.
Ngài nói: "Tất cả chúng
sinh vì tâm tưởng khác nhau, do vậy có sự xoay vần trong các thú."[11] Ngài nói rõ thêm "Hữu tình
luân hồi thọ sanh trong sáu đường như bánh xe quay không có đầu mối
trước sau, hoặc làm cha mẹ, hoặc làm con cái, đời đời kiếp kiếp mang
ân lẫn nhau. Với kẻ nam, người nữ thấy đồng như cha mẹ, do vì chẳng
chứng Thánh trí nên không làm sao biết được. Hết thảy người nam là
cha ta, hết thảy người nữ là mẹ ta, tại sao chưa báo đền cái ân đời
trước, mà trở lại sanh ý nghĩ xấu để thành oán hận." [12]
Nói về giới không sát sanh này,
Ngài Trần Thái Tông, vị vua khai sáng ra triều đại nhà Trần, cũng đã viết
trong Khóa Hư Lục như sau: "Phàm các loài sinh từ trứng, thai, ẩm,
hóa, tính vẫn đồng, thấy nghe hiểu biết đâu khác. Chỉ do tạo nghiệp
kết oán, nên thọ tên khác hiệu khác. Ngày trước vốn loài người, nay
sanh đàn giống khác nhau. Hoặc là bạn bè, hoặc là anh em. Thay đổi áo
xiêm đai mũ, biến làm mai vẩy cánh lông. Vợ quên chồng, chồng quên vợ,
con trái cha, cha trái con. Đã thấy đổi đầu khác mặt, lôi về mổ bụng
chặt chân. Luống lo tham sống sợ chết, lại không một lời kêu đau khổ.
Ngươi giết nó, nó giết ngươi, hắn ăn mày, mày ăn lại hắn, hằng không
ngày dứt, mãi tạo oan trái. Kiếp kiếp trả nhau, đời đời thù nhau.
Người quay đầu liền đến quê
nhà, kẻ phóng tâm hằng chìm địa ngục. Sách Nho dạy: "Thi ân bố đức".
Kinh Đạo dạy: "Ái vật háo sanh". Phật chỉ cấm sát là giữ giới,
ngươi phải để ý tuân hành chớ phạm". [13]
Nói một cách khác, giới không sát
sanh được đặt trên định luật nhân quả, của tác động và phản động,
đây là định luật thiên nhiên. Nhân là nguyên nhân gây nên và quả là kết
quả. Như trồng hạt lúa thì có cây lúa, trồng cam thì có cây cam. Định
luật nhân quả chi phối tất cả chúng sinh hữu tình lẫn vô tình. Tất cả
hành động của chúng ta bao gồm thân làm, miệng nói và tâm ý mà đạo Phật
gọi là ba nghiệp thân khẩu ý. Nghiệp là hành động sẽ đưa đến kết
quả tốt hay xấu. Do đó nếu chúng ta làm những điều ác dữ thì chúng
ta sẽ bị quả xấu mà thường hay gọi là nghiệp báo.
Những tai họa, tật nguyền hay dạng
thể của chúng sanh khác nhau đều có nguyên nhân nếu không kiếp này thì
kiếp trước hay những kiếp trước nữa chúng ta đã tạo nghiệp. Do sức
mạnh của nghiệp, nghiệp lực thúc đẩy những hành động thiện hay bất
thiện đã tồn trữ nhiều đời nhiều kiếp trong quá khứ hiện hành dưới
dạng thể khác.
Như Ngài Trần Thái Tông nhắc nhở
người cư sĩ tại gia trong bài văn giới sát sanh trên;
"ngày nay chúng ta là anh em, bạn bè, có người làm thiện, có người làm
ác. Sau kiếp này, khi sanh trở lại, chúng ta hoặc làm người hay làm súc
sanh, hay các loài khác hoàn toàn không biết nhau nên mổ bụng chặt chân
không chút xót thương. Rồi thù oán nhau mãi không có ngày thôi dứt nên
oan trái chập trùng. Giết nhau để được ăn ngon mặc đẹp, kiếp sau nó
cũng giết lại mình để trả thù và được ăn ngon mặc đẹp".
Nói tóm lại, sát sanh nghĩa là giết
hại sinh vật, cưỡng đoạt sự sống nối tiếp, đi ngược lại ước muốn
của chúng sinh. Nếu có ý dẫn đến thực hiện thì tất cả hành động sát
sanh, bất luận loại nào, tuy có nặng nhẹ khác nhau, cũng đều phạm tội
sát sanh.
Đó là quan điểm của Phật Giáo
Đại Thừa về giới không sát sanh và vấn đế ăn chay. Thật ra người Phật
Giáo Đại Thừa không cho rằng quan điểm nêu trên là của họ mà là quan
điểm chung của Phật Giáo. Điều này không sai vì như trên chúng tôi đã
trích dẫn những lời giảng của Hòa Thượng Thích Minh Châu, một vị cao
tăng thuộc Phật Giáo Nguyên Thủy. Tâm tư của ngài là tâm tư của những
người con Phật không mang cặp kính mầu. Lòng từ bi của ngài cũng giống
như của tất cả mọi người, không thêm không bớt, chỉ khác chăng là
làn mây ô nhiễm mỏng dày của mỗi người che phủ.
Trong phần kế tiếp chúng tôi trích dẫn những lời
dạy của Đức Phật trong các kinh điển Đại Thừa như Kinh Lăng Gìa, Kinh
Đại Bát Niết Bàn, Kinh Lăng Nghiêm nói về vấn đề cấm không ăn thịt
của Đức Phật.