- Những Hạt Ngọc Trí
Tuệ Phật Giáo
- Gems of
Buddhist Wisdom
Buddhist
Missionary Society, Malaysia, 1983, 1996
13
MỤC ÐÍCH CỦA CUỘC ÐỜI
Tiến Sĩ K. Sri Dhammananda
Mục đích của cuộc đời là gì? Ðó là một câu hỏi
thông thường luôn luôn được người ta hỏi. Không dễ dàng gì có câu trả
lời thỏa dáng cho câu hỏi có vẻ như tầm thường nhưng phức tạp này.
Mặc dù một số người đã đưa ra một số trả lời theo cách nghĩ của
họ, nhưng dường như câu trả lời không mấy thỏa mãn người trí thức.
Lý do là họ không học hỏi để nhìn đời một cách khách quan và hiểu
viễn ảnh thích đáng của cuộc đời. Họ đã tạo ra những tưởng tượng
về cuộc đời theo sự hiểu biết hạn hẹp của họ. Ðồng thời chúng
ta biết nhiều đạo sư, triết lý vĩ đại, thi sĩ nổi tiếng, và những
nhà tư tưởng lớn, cũng không thỏa mãn về bản chất đời sống. Một số
nói đời đầy khổ đau; bất trắc và bất toại nguyện. Một số nói:
"Hay biết mấy nếu tôi không được sinh ra". Một số khác hỏi:
"Tại sao chúng ta sinh ra cõi đời này để khổ đau mà không được gì?"
Theo như lời họ nói, chúng ta hiểu họ
là những người biết cách nhìn đời một cách khách quan, đời thật đúng
là thế. Nhưng người bình thường luôn luôn nhìn đời một cách hời hợt
không phải đời đúng là vậy. "Ðời không phải là cái ta nghĩ về
đời mà là cái chúng ta nghĩ trở thành đời" Ðó là lời của một
nhà tư tưởng vĩ đại khác.
Một số người nói không có mục đích
đặc biệt trong đời sống, nhưng đời có thể sử dụng vào bất cứ mục
đích gì. Có một điều gì trong câu nói này cho chúng ta suy nghĩ khôn
ngoan; muốn sử dụng đời cho mục đích đem lợi ích cho chúng ta và cho
nhân loại thay vì làm phí phạm nó một cách khờ dại. Theo đường lối này,
mục đích của cuộc đời có thể nói tùy thuộc vào đường lối ta điều
khiển và sử dụng nó. Nếu ta sử dụng nó sai lầm vì vi phạm các đức
tính thiện của con người, lạm dụng phẩm giá con người, và phạm phải
các hành động sai trái chịu thua các nhược điểm cùa chúng ta, chúng ta
không thể hoàn tất được điều đáng giá và cao quý về mục đích cuộc
đời. Nhưng nếu chúng ta hành động khôn ngoan và chu đáo bằng cách gìn
giữ những nguyên tắc luân lý và đạo đức phổ thông, thực hành kiên
nhẫn, khoan dung, tình cảm, nhũn nhặn và tử tế, tạo hiểu biết và phục
vụ không vị kỷ, rèn luyện tâm trí để đạt trí tuệ, chúng ta có thể
đạt điều cao quý và lợi ích cho tất cả vì mục đích cuộc đời. Những
ai trau dồi những đức hạnh như vậy sẽ chứng nghiệm hòa bình, hạnh
phúc, an ổn, thỏa mãn và tĩnh lặng. Ðời sẽ thật đáng giá - Phải là
một niềm vui được sống trên đời!
Bản Chất Của Ðời Sống
"Ðời tự nó phí phạm trong khi
chúng ta sửa soạn vào đời" một nhà trí giả nói vậy. "Bệnh tật,
già nua, và khổ sở là giá ta trả để giữ thân xác như một cái
nhà", một nhà trí giả khác nói như vậy. "Chúng ta phải trả nợ
cái sợ hãi và lo âu để sống như một con người." Ðó là một câu
khác do một nhà tôn giáo nói. Khi ta xét tất cả những quan điểm này,
chúng ta tìm thấy bản chất của cuộc đời và phán đoán liệu có một mục
đích nào trong cuộc đời không.
Nếu chúng ta chỉ thỏa mãn giác quan
là mục đích của cuộc đời, chúng ta phải chuẩn bị đối đầu với những
khó khăn phát sanh từ cái mà không ai vui hưởng dục lạc mà không đương
đầu với khó khăn.
Mặc dù các khoa học gia đã khám phá
ra nhiều thứ tuyệt vời trong vũ trụ, nhưng chính họ cũng không biết mục
đích của cuộc đời.
Về cách cư xử của con người, một
học giả viết: "Con người không phải là cái nó là, là cái không phải
nó". Theo ông, con người không xử thế đúng như một "con người"
thực sự. Theo Phật Giáo, con người không phải là một thực thể làm sẵn
mà là một biểu cảm tồn tại theo nghĩa đen từng khoảnh khắc một trên
cơ sở năng lượng. Một nhà học giả khác nói: "Không thể chữa khỏi
sanh và tử, hãy vui hưởng giữa khoảng cách sanh và chết"
Chúng ta không thể hiểu được bản
chất thực sự của đời sống do vô minh và tham ái mạnh mẽ. Ðó là lý
do tại sao chúng ta phải đau khổ nơi đây. Ðó là lý do tại sao khó khăn
cho chúng ta xem có một mục đích rõ ràng trong đời sống hay không trên thế
giới này và trong hình thái này.
Ðời sống được mô tả như một sự
kết hợp của tâm và vật. Kết quả của sự kết hợp này, một chúng
sanh hiện hữu và nó tiếp tục thay đổi cho đến khi tan rã. Tuy nhiên, khởi
đi từ năng lượng tinh thần rồi lại kết hợp với các thành phần hay vật
chất tái xuất hiện dưới nhiều hình thức và bầu trời khác nhau theo đời
sống phù hợp với bản chất của tiền kiếp. Sự tiếp tục của dòng suối
đời cứ thế tiếp tục mãi mãi bao lâu mà nghiệp lực và tham sống vẫn
còn.
Năm Uẩn
Theo Pháp, đời sồng gồm năm uẩn.
Chúng là Sắc, Thọ, Tưởng Hành, và Thức. Bốn thành phần là chất đặc
(đất), chất lỏng (nước), hơi nóng (lửa), và chuyển động (gió) gồm
trong sắc (vật chất). Sắc cùng bốn yếu tố tinh thần nói trên là thọ,
tưởng hành, thức cùng nhau kết hợp thành đời sống. Bản chất thực sự
của năm uẩn này được giải thích trong giáo lý của Ðức Phật như sau:
Sắc tương đồng với một đống bọt biển, thọ như bọt nước, tưởng
mô tả như ảo ảnh, hành như cây chuối và thức như một ảo tưởng. Với
cách lý giải đời sống như thế, khó có thể xác quyết sự thực hay mục
đích của đời sống như đã được tạo nên.
Sự phân tích đời sống là một
thách thức to lớn đối với nhiều triết gia và niềm tin tôn giáo thời
đại. Không có thứ gì là đời sống vĩnh viễn hiện hữu mà không có
thay đổi và tan rã. Xác thân chẳng là gì cả, chỉ là một tổng hợp trừu
tượng cho một hỗn hợp luôn luôn thay đổi của thành phần hóa chất cấu
tạo. Con người bắt đầu nhìn thấy đời mình như một giọt nước trên
một dòng sông đang chảy và vui mừng đóng góp phần mình vào dòng sông đời
vĩ đại.
Một Thế Giới Của Sóng
Phân tách khoa học về vũ trụ cho thấy
thế giới không là gì cả mà là một sự tiếp tục vận hành không ngưng
nghỉ. Tiến Sĩ Einstein nói "Tất cả vật chất được tạo thành bởi
sóng và chúng ta sống trong một thế giới sóng"
"Chúng ta là một phần của những
sóng như thế
Nếu một người có thể nhận thức được:
Tình trạng xác thân của mình,
cảm nghĩ của mình,
tình trạng của tâm và
tình trạng của các đối tượng tinh thần,
sự nhận thức như trên sẽ dẫn người đó khám phá ra vấn đề liệu có
hay không mục đích của cuộc đời".
Bạn Hãy Tự Thay Ðổi
Bạn có thể kiện toàn bằng cách
thay đổi thế giới không? Không bao giờ. Bạn chỉ có thể cảm thấy cái
cao ngạo của bạn và xoa dịu tính ích kỷ của bạn. Bạn sẽ bị ràng buộc
bởi bánh xe luân hồi. Nhưng bằng cách bạn tự thay đổi, bằng cách nhận
thức được bản chất của cái ta nhờ tự buông bỏ, tự kỷ, tự nỗ lực
bạn có thể thành người hoàn toàn. Bằng việc thành công toàn hảo như vậy,
bạn đền đáp nhân loại bằng sự phục vụ cao cả nhất. Tấm gương của
bạn sẽ truyền cảm hứng cho người khác và họ cũng sẽ theo bạn và
hoàn thành mục tiêu cuộc đời.
Con người ngày nay là kết quả của
cả triệu tư tưởng và hành dộng trong quá khứ. Con người không phải
được làm sẵn; họ bắt đầu và tiếp tục bắt đầu. Tính nết của
con người được xác định bởi sự suy tư của chính mình. Con người không
hoàn hảo do bản chất, con người phải tự rèn luyện để trở nên hoàn
hảo.
Ðời sống không phải chỉ thuộc về
loài người thôi. Nhiều dạng thức sống khác hiện hưũ trong vũ trụ. Tuy
nhiên loài người biết suy nghĩ nhiều hơn và có khả năng lý luận. Trong
phương diện ấy, con người cao hơn chúng sinh khác vì có trí thông minh để
xây dựng cuộc đời, để thoát khỏi đau khổ trần thế. Cho nên nếu mục
đích cuộc đời là chỉ để quét sạch đau khổ, con người có thể đạt
cứu cánh ấy do nỗ lực của chính mình. Nhưng đời sẽ là sự thất bại
nếu không được sử dụng thích đáng.
Ðức Phật nhấn mạnh đến phẩm giá
con người và giảng dạy về giá trị con người. Ngài vẽ một bức tranh
toàn hảo về con người, phấn đấu và tranh đấu hết đời này đến đời
khác trong việc tìm cầu toàn hảo.
Ðời sống là một kinh nghiệm độc
đáo. Không thể lấy gì để so sánh được, không thể đo lường giá trị
của nó đối với những thứ khác, và tiền bạc không thể mua được nó.
Nhiều người chưa biết phải làm gì với 'hạt ngọc vô giá này'. Nơi đây
đời sống không có nghĩa chỉ là xác thân vật chất hay giác quan mà là
trí thông minh con người.
Bốn Hạng Người
Ðức Phật phân chia tất cả nhân loại
thành bốn nhóm:
* Những người làm việc vì lợi ích
của chính mình, mà không vì lợi ích của người;
* Những người làm việc vì lợi ích của người mà không vì lợi ích của
mình;
* Những người không làm việc vì lợi ích của mình và cũng chẳng làm việc
vì lợi ích của người;
* Và những người làm việc vì lợi ích của mình và cũng làm việc vì lợi
ích của người.
Ai là người chỉ làm việc vì lợi
ích của mình mà không làm việc vì lợi ích của người? Ðó là người
chỉ phấn đấu loại bỏ tham, sân si cho chính mình, mà không khuyến khích
người khác loại bỏ tham sân si và cũng không làm gì phúc lợi cho người
khác.
Ai là người chỉ làm việc vì lợi
ích cho người mà không làm việc vì lợi ích của mình? Ðó là người
khuyến khích người khác loại bỏ nhược điểm con người và phục vụ
cho họ nhưng không tự tranh đấu để loại bỏ nhược điểm của chính
mình.
Ai là người không làm việc vì lợi
ích của chính mình và cũng chẳng làm việc vì lợi ích của người? Ðó
là người không tranh đấu để loại bỏ nhược điểm của chính mình và
cũng chẳng khuyến khích người khác bỏ các nhược điểm và cũng không
phục vụ người .
Ai là người làm việc vì lợi ích của
chính mình và làm việc vì lợi ích của người? Ðó là người tranh đấu
để loại bỏ tư tưởng tội lỗi trong tâm của mình, đồng thời giúp người
khác làm điều thiện.
Ðời Là Khổ Ðau
Nếu chúng ta suy ngẫm sâu xa, chúng ta
phải đồng ý với khái niệm đời là khổ đau. Chúng ta đau khổ cả thể
chất lẫn tinh thần ở bất cứ lúc nào. Ta có thể tìm được người nào
trên thế giới này thoát khỏi được cái đau đớn thể chất và tinh thần
không? Quả là khó khăn. Cả đến những người đạt tới bậc thánh cũng
không thoát khỏi cái đau đớn thể xác chừng nào mà họ còn mang xác
thân vật chất.
Nếu có ai hỏi: "Ðiều gì bất
trắc nhất trên thế giới này?" - Câu trả lời đúng phải là:
"Ðời là điều bất trắc nhất". Tất cả mọi thứ ta làm trên
cõi đời này là để thoát khỏi khổ đau và cái chết. Nếu chúng ta
buông lung chỉ một giây, cũng thừa đủ để chúng ta mất nó. Hầu hết tất
cả những thói quen hàng ngày như làm việc, ăn, uống, dùng thuốc men, ngủ
và đi lại là những phương cách và phương tiện áp dụng bởi chúng ta để
tránh khổ đau và cái chết. Mặc dù thỉnh thoảng chúng ta kinh qua một
vài lạc thú trần tục thỏa mãn ham thích của mình nhưng ngay sau đó
chính lạc thú ấy có thể biến thành khổ đau. Cho nên kho tàng hòa bình
và hạnh phúc cao quý không cần thiết phải ở trong tay người giàu có mà
nơi con người từ bỏ trần tục.
Tất cả mọi thứ trong đời sống của
chúng ta đều phải thay đổi và bất toại nguyện. Do đó Ðức Phật đã
giải thích chừng nào mà ta còn tham dục lạc trần thế hay ham muốn sống
thì chúng ta không thể tránh khỏi khổ đau thể chất và tinh thần. Ham muốn
rất quan trọng cho cuộc sống. Khi cuộc sống hiện hữu, khổ đau không
tránh được.
Nhiều người tìm kiếm một đời sống
bất diệt, nhưng trớ trêu thay những người đi tìm cái bất tử này lại
thấy rằng đời đáng chán đến nỗi họ không biết làm gì để qua ngày!
Theo Ðức Phật, cái tham về bất tử này là một trong những nguyên nhân của
tư tưởng ích kỷ và sợ chết.
"Thật dễ dàng ta vui vẻ
Khi đời trôi chảy như bài ca
Nhưng người thật xứng đáng
là người có thể mỉm cười
dù đời đi vào vô vọng".
Cái hạnh phúc bé nhỏ này được bảo
đảm giữa nhiều bất mãn, không thành công và thất bại. Con người không
tìm thấy ý nghĩa của cuộc đời nếu không có xáo trộn, khó khăn, tai
ương, thất vọng, sợ hãi, bất an, thua lỗ, bất hạnh, trách cứ, bệnh tật,
già yếu, và cả ngàn tình trạng khác không thích thú. Ngày dêm, con người
phấn đấu để thoát khỏi những tình thế bất hạnh này. Nhưng càng
tranh đấu để thoát khỏi tình trạng bất hạnh này theo đường lối trần
tục, thì con người lại tự mình càng vương mắc vào nhiều khó khăn khác.
Khi tìm cách thoát ra khỏi một khó khăn dù hữu ý hay vô tình con người
cũng tự mình tạo ra những khó khăn khác. Chấm dứt những khó khăn ấy
ở đâu? Muốn tồn tại, chúng ta phải chấp nhận những khó khăn và khổ
đau như vậy không phàn nàn vì không có sự lựa chọn nào khác. Khổ đau
lúc nào cũng ở đấy! Không có cách nào có thể tránh được khổ đau và
bất hạnh. Khổ đau theo Ðức Phật, là một căn bệnh chỉ có thể hoàn
toàn khỏi được khi đạt được toàn hảo.
Lão Tử, một đạo sư nổi tiếng
Trung Hoa nói: "Ta đau khổ vì ta có thân xác. Nếu ta không có thân thể
chất này, làm sao ta có thể đau khổ được?"
Khi bạn nhìn con người đau khổ như
thế nào trên thế giới này, bạn có thể nhìn thấy tình trạng thực sự
của đời sống trần thế. Tại sao ta phải chịu đau kh? như vậy? Ai là
người chịu trách nhiệm về những đau khổ ấy? Theo Ðức Phật, mỗi người
chúng ta chịu trách nhiệm về khổ đau của chính mình. Con người đau khổ
ngày nay vì quá tham sống. Ðó là nguyên nhân chính của khổ đau. Phải mất
hơn 2500 năm, các triết gia và các nhà tâm lý học mới hiểu được điều
mà Ðức Phật nói là đúng. Một thi nhân nói:
"Con thiêu thân bay vào lửa,
không biết mình sẽ chết.
Con cá nhỏ cắn lưỡi câu,
không biết mình bị nguy hiểm.
Nhưng dù biết rõ hiểm nguy
của những lạc thú tội lỗi trần tục,
ta vẫn bám chặt vào chúng,
Quả thật ta khờ dại đến chừng nào!"
Bản Chất Phù Du Của Cuộc Ðời
Phật Giáo nhấn mạnh đời người rất
ngắn ngủi và ta nên lưu tâm, tích cực hoạt động và lưu ý để được
giải thoát.
"Con người chẳng bao giờ có thể
hiểu rằng chúng ta ở cõi đời này chỉ trong một thời gian ngắn. Nhưng
dù có được chân lý ấy vẫn đau khổ với tất cả những xung đột và
cãi cọ để rồi chấm dứt."
Thi sĩ Davis nhìn cuộc đời phù du ra
sao như dưới đây:
"Ðời là gì, sao quá cẩn trọng,
Không có thì giờ để đứng và ngắm xem?
Không có thì giờ để dừng dưới cành cây
Ðể chỉ nhìn con cừu và con bò cái.
Không có thì giờ nhìn cánh rừng khi ta đi qua
Nơi những con sóc dấu những hạt trong cỏ.
Không có thì giờ, nhìn ánh sáng tỏ ban ngày
Dòng suối tinh tú tràn đầy bầu trời ban đêm.
Không có thì giờ để thoáng nhìn cái đẹp,
Ngằm đôi chân nàng, xem chúng nhảy múa
Không có thì giờ chờ đợi nụ cười nở trên môi, khóe mắt long lanh.
Cuộc đời khốn khổ như thế, nếu hết sức cẩn trọng,
Chúng ta không thi giờ để đứng và ngắm xem"
Chiến Trận
Toàn thể vũ trụ là một chiến trường
rộng lớn. Cuộc sống chẳng là gì cả mà là một cuộc tranh đấu vô
ích, nguyên tố chống nguyên tố, năng lượng chống năng lượng, nam giới
chống nam giới, nữ giới chống nữ giới, người chống thú vật, thú vật
chống người, người chống thiên nhiên, thiên nhiên chống người, và
chính trong phạm vi của hệ thống vật chất là một chiến trường to lớn.
Chính tâm con người là một chiến trường lớn nhất.
Con người không thanh thản với chính
mình không thể hòa bình với thế giới, chiến tranh bên ngoài cứ tiếp diễn
để che đậy sự thực chính từ nơi cá nhân, chiến tranh thực sự ở
bên trong. Lời cầu nguyện quan trọng nhất của nhân loại ngày nay là hòa
bình, nhưng không có hòa bình trên thế giới tan nát vì chiến tranh này cho
đến khi nào những mâu thuẫn của con người với chính mình chấm dứt.
Dưới mắt Ðức Phật chúng sanh run rẩy
như con cá trên giòng sông sắp cạn, bị kìm kẹp trong tham ái, vùng vẫy hết
chỗ này chỗ kia để thoát, giống như con thỏ rừng bị mắc bẫy hay như
mũi tên lạc bắn trong đêm tối. Ngài nhìn thấy sự tranh giành lẫn nhau,
cái vô nghĩa của hàng loạt cướp bóc trong đó kẻ này ăn kẻ khác, chỉ
để rồi bị ăn bởi người khác. Chiến tranh gây ra do tâm con người và
cũng chính tâm con người này có thể tạo hòa bình và công lý nếu con người
sử dụng tâm không thiên lệch.
Lịch sử thế giới cho chúng ta biết
kỳ thị chủng tộc, màu da, tôn giáo cuồng tín, và tham quyền thế chính
trị, và của cải đã tạo thêm nhiều thống khổ và tai hại lớn lao
trong thế giới này và đã tiêu diệt một phần lớn nhân loại trong một
đường lối độc ác. Những sự việc này không bao giờ đóng góp gì cho
việc phát triển thế giới. Con người khát vọng quyền uy và của cải, bị
đầu độc bởi ganh ghét bao giờ cũng tạo khó khăn, thường cố biện
minh hành động độc ác của họ bằng cách nói một cách vô nghĩa dưới
danh hiệu hoà bình và công lý. Chúng ta đang sống trong một thế giới đoàn
kết về vật chất nhưng chia rẽ về tinh thần và đồng thời tinh thần
đoàn kết nhưng vật chất chia rẽ.
"Chúng ta sống. làm việc và mơ mộng,
Mỗi người đều có một ý đồ nho nhỏ,
Ðôi khi chúng ta cười;
Ðôi khi chúng ta khóc.
Và cứ thế ngày tháng trôi qua"
Thái Quá
Chúng ta làm cực nhọc, đầu tắt mặt
tối để duy trì thân xác. Chúng ta phạm tội không kể xiết để thỏa mãn
nhu cầu và tham ái của xác thân. Chúng ta muốn nổi tiếng và danh vang để
thỏa mãn lòng vị kỷ cố hữu trong chúng ta. Chúng ta làm một nghìn lẻ một
những sự việc để nâng cao cái gọi là uy tín, và rồi khi chết đến, với
cái mục rữa của thân xác trong mồ, hay xác thiêu chúng ta ra đi - xác
thân không còn nữa.
Trong cuộc đời chúng ta tạo nhiều
điều quan trọng quá mức trên xác thân. Cũng như chúng ta đã làm điều
đó cho cái chết. Thi sĩ Khantipalo mô tả cái ồn ào thái quá tạo ra bởi
chúng ta như sau:
"Quá nhiều ồn ào
Quá nhiều người
Quá nhiều thì giờ
Quá nhiều khó khăn
Quá nhiều nước mắt
Quá nhiều tiền bạc
Tất cả thứ đó để làm gì?
Cho xác thân bé nhỏ!
Một viên tròn chất đạm
Phân hủy nhanh chóng.
Cái thân nhỏ bé
Tan rã nhanh chóng.
Không còn gì nữa
Cha mẹ thân yêu
Hay bất cứ người thân nào khác.
Mặc dù như vậy
Chúng ta phải có
An ủi và quan tài
Ðám ma và mộ chí
Tụ tập và tang tóc
Nghi thức và nghi lễ
Chôn hay thiêu
Ướp xác để giữ hoài
Tất cả những thứ ấy cho
Xác thân bé nhỏ phồng lên.
Các con hãy nhớ,
Các cháu hãy nhớ
Và sau chúng
Người chết bị lãng quên,
Ðá và xương còn lại.
Vậy điều này không phải
Là một sốù nhiều vô nghĩa sao?
Giá Trị Tinh Thần
Julian Huxley nói: Ðời phải dẫn đến
chỗ thực hiện những khả năng không kể siết về thể chất, tinh thần,
tâm linh vân vân...mà con người có thể làm được. Nhân loại có khả năng
làm nhiều việc vĩ đại hơn, và cao quí hơn.
Bạn sinh ra trong cõi đời này để làm
việc thiện và không để thì giờ trôi qua vô ích. Nếu bạn biếng nhác,
bạn là gánh nặng cho thế giới này. Bạn phải luôn luôn nghĩ đến việc
nâng cao lòng tốt và trí huệ. Bạn sẽ lạm dụng cái đặc ân trở thành
một con người nếu bạn không chứng tỏ bạn xứng đáng với nguyên nhân
mà vì nó bạn được hưởng vị trí này. Phí phạm cuộc sống con người
trong nuối tiếc dĩ vãng, trong biếng nhác và không lưu tâm chứng tỏ sự
không phù hợp của bạn trên thế giới này. Cây văn minh mọc rễ từ những
giá trị tinh thần mà đa số chúng ta không hiểu. Không có những rễ ấy,
lá sẽ rụng và để lại một thân cây chết.
"Nếu tất cả núi là sách, và nếu
tất cả hồ là mực, và nếu tất cả cây cối là bút viết, vẫn không
đủ để miêu tả sự thống khổ trong đời này"(Jacob Boehme)
Cho nên tại sao những đạo sư giác
ngộ như Ðúc Phật sau khi thấy đời đúng theo viễn cảnh của nó, không
một động cơ vị kỷ hay ích kỷ nào, đã giải thích rằng không có mục
đích thực sự của đời sống, nếu chúng ta cứ để đời sống chạy vòng
vòng theo chu trình sinh tử trong khi đau khổ về thể chất và tinh thần. Nhưng
chúng ta có thể sử dụng hữu hiệu đời sống này cho mục đích tốt đẹp
hơn bằng cách phục vụ người khác, trau dồi luân lý, rèn luyện tâm
trí,và sống như một người có văn hóa trong hòa bình, hòa hợp với phần
còn lại của thế giới. Theo Ðức Phật, con người không phải là bù
nhìn vô trách nhiệm. Con người là quả cao nhất của cây tiến hóa. Tuy
nhiên triết lý cổ xưa trình bày mục đích của đời sống như sau:
"Dẫn từ tăm tối đến ánh sáng, từ không chân lý đến chân lý, và
từ tử đến bất tử". Những lời nói đơn giản nhưng có ý nghĩa này
cho chúng ta vấn đề đáng suy nghĩ.
Tử và Bất Tử
Tất cả những câu con người hỏi về
đời sống đều liên quan đến sự thực của cái chết; con người khác
biệt tất những sinh vật khác, vì con người biết được cái chết của
mình nhưng lại không bao giờ chịu hòa giải với sự chia sẻ với số phận
tự nhiên của tất cả những sinh vật sống. Nếu chỉ con người mới có
thể hiểu được đời sống ngắn ngủi và cái chết không tránh được,
con người có thể giải quyết nhiều vấn đề liên quan đến đời sống.
Trong cuộc cầm cự chống lại cái chết, con người tuy đã thành công kéo
dài đời sống nhưng cũng chỉ giống như đứa trẻ chơi trò xây cất lâu
đài bằng cát trên bờ biển để rồi đợt sóng nối tiếp phá vỡ đi.
Con người thường làm cho cái chết trở thành đối tượng trung tâm của
tôn giáo, cầu khẩn phước báu thiên đường để đạt đời sống bất
diệt.
Chết xẩy ra với tất cả chúng sinh,
nhưng chỉ có con người trước sự đe dọa không ngưng của cái chết, tạo
ra ý chí để chịu đựng. Ngoài việc ham thích được trường cửu và bất
tử trong tất cả các dạng thức có thể tưởng tượng được, con người
tạo ra tôn giáo, đến lượt nó, cố gắng đưa ra một sự kết thúc cuộc
đời có ý nghĩa hơn.
Mặc dù có nhiều tín đồ của nhiều
tín ngưỡng tin tưởng có sự hiện hữu của thiên dường trường cửu,
nơi đây đời sống là một hạnh phúc bất diệt, chúng ta vẫn chưa nghe
thấy những tín đồ thuần thành của một tôn giáo nào say mê từ bỏ cuộc
sống trần thế và những thứ mà họ là sở hữu chủ để rồi được về
thiên đàng ngày nay. Tương tự như vậy, ngay cả người Phật Tử cũng thích
bám víu vào đời sống trần thế quí giá của họ chừng nào họ tồn tại,
mặc dù họ biết rằng đời sống trên thế giới này chẳng là gì cả
mà chỉ là khổ đau, và hạnh phúc tối thượng là Niết Bàn. Có bao nhiêu
người đạt được Niết Bàn bằng bỏ tham ái?
Ngày nay cái khó khăn nhất mà các quốc
gia phải đương đầu là vấn đề bùng nổ dân số. Ðường lối và biện
pháp phải được tìm ra để kiềm chế vết sưng không ngưng này của
dòng đời. Hàng triêu người cần thực phẩm, chỗ ở, tiện nghi và an
ninh. Với những người ấy câu hỏi không phải là "Mục đích của cuộc
đời là gì?" mà là "Phải làm gì với đời sống?". Câu trả
lời đơn giản là ta nên sử dụng một cách hữu hiệu nhất đời sống và
tìm ra cái gì là hạnh phúc mà ta có thể đạt được bằng phương thức
thực tiễn và chính đáng hơn là lo lắng quá đáng về lý thuyết trừu tượng
về mục đích bí ẩn của cuộc đời. Tuy nhiên, tôn giáo bước vào để
an ủi con người hay thức tỉnh con người về sự thật đời sống không
thê lương và vô vọng như nó được nhìn từ cơ sở xác thân vật chất
không thôi. Có hy vọng cho một đời sống tốt đẹp hơn.
Tất cả những tiến bộ trên thế giới
này được tạo ra bởi con người là do sự thật là con người nhận thức
được con người phải chết và muốn để ảnh hưởng lại sau khi ra đi.
Nếu con người đạt được bất tử và những ngày trên trái đất là vô
tận thì con người sẽ có xu hướng thoải mái và mất tất cả sự khích
lệ và sáng tạo để tiến bộ, con người sẽ không còn ham thích trong việc
tạo thế giới này thành một nơi tốt đẹp hơn. Nếu không có chết, đời
sống sẽ đình trệ, buồn tẻ, gánh nặng không tả xiết và chán nản. Nếu
con người có tuệ giác biết được thời gian bao lâu nữa sẽ chết, con
ngưới ấy sẽ hành động khác hẳn hành động mà người ấy đang làm hiện
nay.
"Xác Thân Trở Thành Tro Bụi,
Nhưng Ảnh Hưởng Vẫn Còn" - (Ðức Phật)
Dù rằng cha ông chúng ta đã chết và
ra đi, chúng ta vẫn cảm thấy họ vẫn hiện hữu với chúng ta không vật
chất nhưng qua ảnh hưởng tạo ra từ thế hệ này đến thế hệ kia - ảnh
hưởng của họ vẫn còn. Bằng từ õ "tổ tiên", chúng ta không chỉ
liên tưởng đến tổ tiên mà đến tất cả những ai đã đóng góp vào
phúc lợi và hạnh phúc của người khác. Trong ý nghĩa này, chúng ta có thể
nói những anh hùng, nhà hiền triết, và các thi nhân của ngày xưa đã
không còn, nhưng vẫn hiện hữu giữa chúng ta qua ảnh hưởng của họ. Vì
chúng ta tự liên hệ đến những liệt sĩ, và những nhà tư tưởng, chúng
ta chia sẻ những tư tưởng khôn ngoan nhất, lý tưởng cao quý và cả đến
âm nhạc tuyệt diệu của hàng thế kỷ qua.
Kêu gọi con tim của con người cho một
mục đích là xác nhận không rõ ràng bản chất của đời sống. Khi con
người cảm thấy bản chất cao quý hay tuyệt trần của mình, người đó
không còn khóc than gì về mục đích cuộc đời vì đã nhận thức được
chính mình là mục đích.
Người biết suy nghĩ nhận định rằng
dòng lịch sử loài người được quyết định không phải gì xẩy ra trên
trời mà là do cái diễn ra trong tâm con người.
Ðức Phật nói không có một siêu
nhân nào có thể cao hơn con người toàn thiện.
Con người có thể và phải tự nâng
chính mình lên trên giới hạn cá nhân của mình, theo bước chân của Ðức
Phật.
Sử Dụng Hữu Hiệu Nhất Ðời Sống
Ðiểm quan trọng nhất về đời sống
là chúng ta có nó cho nên ta phải sử dụng nó một cách hữu hiệu nhất.
Ðó thật sự là giá trị lớn nhất của đời sống, cơ hội sử dụng hữu
hiệu nhất nó. Nhiều người sống một cuộc đời hẹp hòi, giới hạn,
buồn tẻ và thất vọng vì họ không cố gắng sử dụng hữu hiệu nhất
đời sống. Nhưng điều này có thể làm được bằng cách có được lý tưởng
và tuân theo nó. Lý tưởng của chúng ta phải thế nào? Chúng dùng để
trau dồi đức tính con người dẫn đến sống một cuộc đời hạnh phúc
và an lạc. Lối sống này được xem như một cuộc sống đạo hạnh, cao
thượng, chính đáng học thức được kính trọng bởi mọi người. Không
làm cho người khác hạnh phúc, một người không thể sống hạnh phúc. Con
người phải cố gắng hết sức mình đồng thời khi gặp đối nghịch,
hay được tưởng thưởng bởi phần nào thành công, phải tự hỏi
"Tôi đã làm hết mình chưa", và cả đến khi thua, phải nhớ lại
con đường giải thoát không chỉ nằm trong chiến thắng mà là trong việc
chấp nhận cuộc chiến.
"Cái cây mang nhiều trái
Con sông làm đất phì nhiêu
Dòng sữa tốt của con bò
Công việc cực nhọc liên tục của người thiện;
Của cải này đáng giá, công việc này đã làm,
Cho lợi ích người khác, không phải cho riêng mình.
Học thuyết hiện đại về phục vụ
xã hội cần thiết đến thế, có thể nói là nền móng đạo đức của tất
cả những tôn giáo vĩ đại.
Niết Bàn
Nếu ai dạy: Niết Bàn là sẽ phải
ngưng
Hãy nói với họ: nói dối
Nếu ai dạy: Niết Bàn là sẽ phải sống
Hãy nói với họ: sai lầm"
--(Sir Edwin Arnold trong Thi Phẩm Ánh Sáng Á Châu)
Ðịnh nghĩa đã nói ở trên đây về
về đời sống thừa đủ cho người nào hiểu quan niệm đạt Niết Bàn, nơi
đau đớn về thể chất và tinh thần không còn nữa, vì Niết Bàn nói lên
sự chấm dứt khổ đau. Mục đích của toàn bộ cuộc đời là ngăn chặn,
giảm bớt khổ đau và tìm hạnh phúc. Nếu thực sự chúng ta muốn có hạnh
phúc trường cửu - hạnh phúc ta chứng nghiệm trong tâm hoàn toàn thoát khỏi
những phiền toái, chúng ta phải học cách đạt được nó. Bằng cách kiếm
nhiều của cải, quyền uy, và những điều kiện trần thế nhiều hơn, chúng
ta không bao giờ có thể đạt thỏa mãn thực sự, mãn ý, tâm an lạc và hạnh
phúc không thay đổi - được gọi là "làm dịu giác quan và làm nguội
những ô trược đang cháy trong tâm."
Phải nhớ rằng không ai bắt chúng ta
phải làm một hành động đặc biệt nào đó. Không ai phạt hay thưởng chúng
ta. Chúng ta có hoàn toàn tự do ý chí và chọn lựa. Nếu bạn nghĩ rằng bạn
có thể chịu được tất cả những đau đớn và khổ đau vật chất và
tinh thần, bạn có thể vẫn còn ở trong vòng sanh tử và tiếp tục gào
khóc, rên siết, đau khổ, bị nguyền rủa, càu nhàu, tranh đấu, lo âu, chiến
đấu để tồn tại, làm việc như nô lệ đêm ngày, đương đầu với khó
khăn và chướng ngại to lớn. Thực ra trong suốt cuộc đời, chúng ta đã
bỏ thì giờ, năng lực và tâm trí vào chiến trường - tranh đấu để tồn
tại, tranh đấu để có quyền thế, lợi lạc, tên tuổi, lạc thú và
tranh đấu để thoát những sự việc nguy hiểm. Ðôi khi chúng ta đạt được
một chút lạc thú xen vào giữa. Lạc thú nào thì cũng chấm dứt với khổ
đau.
Hãy nhìn vào thế giới, chúng ta có
thể thấy con người đánh nhau như thế nào, giết chóc, thiêu đốt, ném
bom, bắt cóc, cướp máy bay, và đánh phá lẫn nhau. Tiêu diệt người đồng
chủng trở nên một trò chơi giải trí hay để vui đùa. Toàn thế giới như
một nhà điên. Con người đã quên đi tính nết tốt con người và để
tư tưởng, lời nói, và hành vi tội lỗi ngự trị con người. Rõ ràng
không có chỗ trong tâm con người để trau dồi tư tưởng và hành vi thiện.
Làm sao ta có thể tìm được hòa bình và hạnh phúc trên chiến trường mà
người ta chiến đấu không ngừng để thắng hay để thoát hiểm?"
Thái độ vô nhân đạo của con người đã gây nên hàng ngàn tang tóc
không kể xiết.
Nếu bạn có thể hiểu được cái
mong manh của đời sống và cái nguy hiểm của thế giới, thì bạn có thể
hiểu được ý nghĩa của việc đạt Niết Bàn. Bạn sẽ không còn chậm
trễ trong cố gắng tìm cầu trạng thái hạnh phúc này. Ngày nay bạn chiến
đấu để thoát khỏi khổ đau bằng phương cách trần thế. Nhưng đó là
trận thua. Sẽ chỉ có thất bại. Tuy nhiên nếu bạn cố gắng quét sạch
khổ đau bằng cách phát triển khía cạnh tinh thần trong đời bạn, bạn có
thể tìm thấy an lạc thực sự. Ðó là Niết Bàn.
Lạc Thú Trần Tục
Chúng ta biết có nhiều người trong
thế giới này, cả đến người Phật Tử, không chuẩn bị tu tập để đạt
Niết Bàn. Vì lý do đó, một số đã mô tả Niết Bàn như thiên đàng, nơi
con người có thể vui hưởng lạc thú vô tận. Sự mô tả này lôi cuốn
những người kém hiểu biết về đời sống và sự việc trần thế và những
ai đắm mình vào tham ái, luyến chấp trong đời sống và lạc thú trần tục.
Họ không hiểu rằng quan niệm về Niết Bàn như vậy chỉ là mộng. Tuy
nhiên người trần tục luôn nghĩ và cầu nguyện loại Niết Bàn ấy. Mặt
khác có những người nghĩ rằng tốt hơn là cứ ở trên thế giới này mặc
dù đủ loại khổ đau để vui hưởng đời sống. Họ không hiểu rằng do
tham dục và luyến chấp phát triển nơi họ, họ không thể cảm thấy hạnh
phúc tối thượng của Niết Bàn. Những điều trần tục khác mà họ coi
là hạnh phúc không thể giải thoát họ khỏi cái đau khổ vật chất và
tinh thần.
Theo Ðức Phật, vì vô minh mà con người
tham cuộc sống trong vòng luân hồi sinh tử - trong khi đau khổ và mải mê
chạy theo ảo tưởng trong sự tìm cầu điều nhằm thỏa mãn giác quan. Họ
phải nên học cách làm dịu giác quan thay vì xoa dịu chúng bằng nuông chiều
phù du.
Hệ Thống Thế Giới Vô Tận
Một số người nghĩ rằng nếu tất
cả chúng ta đều đạt Niết Bàn thì thế giới này sẽ là môt nơi trống
rỗng và sẽ không có ai làm việc cho sự tiến bộ của thế giới. Ðó
là ý kiến nông cạn xuất hiện trong tâm của những người thiếú hiểu
biết kiến thức thực sự về cuộc sống.
Họ phải hiểu rằng thế giới này
không bao giờ trống rỗng vì chỉ có một số ít người trí có thể đạt
được Niết Bàn. Trong chừng mực mà hệ thống thế giới còn liên quan đến
thì không có giới hạn nào đối với chúng cả. Không có sự việc như bắt
đầu hay chấm dứt hệ thống thế giới hay vũ trụ. Các hệ thống trần
thế bao giờ cũng hiện ra và mất đi. Khi một hệ thống thế giới này mất
đi, nhiều hệ thống khác vẫn còn lại. Trong khi đó những hệ thống thế
giới rải rác tái xuất hiện do sự phối hợp của các phân tử và năng
lượng. Chúng sanh xuất phát từ những hệ thống thế giới khác xuất hiện
do sự phối hợp của các thành phần này, vật chất, năng lượng và
khuynh hướng tinh thần. Ta không nên nghĩ rằng chỉ có một số chúng sinh
giới hạn đi loanh quanh trong vũ trụ này. Chúng sanh là vô giới hạn và
vô cùng tận.
Tiến Bộ và Ô Nhiễm
Thực ra chúng ta có làm việc cho sự
tiến bộ của thế giới này không? Chúng ta nghĩ rằng chúng ta làm việc
cho sự tiến bộ của thế giới này, nhưng thực ra chúng ta hiện nay làm tổn
thương thế giới này. Chúng ta khám phá ra nhiều máy móc cải tiến để
phá hoại thế giới. Thiên nhiên đã sản xuất quá nhiều thứ. Ðể đạt
mục đích, chúng ta đã làm hại thế giới bằng đào bới, chặt phá, san
lấp và phá hoại cái đẹp tự nhiên của trái đất. Chúng ta đã ô nhiễm
bầu không khí, sông ngòi và biển cả. Chúng ta đã phá hoại đời sống cây
cối và đời sống những con vật đáng thương. Chúng ta không bao giờ nghĩ
rằng ở nơi đời sống của mỗi cây có giá trị thực phẩm hay giá trị
dược tính. Mỗi chúng sanh phải đóng góp phần của mình trong việc bảo
trì môi sinh. Chúng ta không nên cho rằng chỉ có con người mới có đặc
quyền đặc lợi của các cư dân có quyền sống trên trái đất này. Mỗi
và bất cứ chúng sanh nào đều có quyền bình đẳng sống nơi đây. Nhưng
chúng ta đã tước đi quyền lợi của các chúng sanh khác. Không những thế,
ngay trong cộng đồng nhân loại, chủng tộc này cố gắng phá hoại chủng
tộc khác, cản trở sự tiến bộ và không để cho chủng tộc khác được
sống trong hòa bình. Họ tuyên bố chiến tranh và chém giết lẫn nhau dưới
danh nghĩa ái quốc.
Chừng nào mà con người còn có tâm
ô nhiễm thì không thể có hòa bình trên thế giới này. Do sự tồn tại của
những chúng sanh như vậy nên trên trái đất này trở thành một nơi rối
loạn. Ngày nay chúng ta thấy sự chém giết khắp nơi trên thế giới. Người
này mưu toan lừa đảo người kia. Tư tưởng ích kỷ chiếm ưu th? trong tâm
họ. Người này không thể tin nổi người kia. Họ nhìn người khác với
nghi kÿ trong tim họ. Người này không thể hiểu được tính chất thực sự
hay động cơ của người khác. Mặc dù con người có thể tránh thoát con vật,
nhưng rất khó khăn tránh thoát nổi chính con người.
Con Người Chịu Trách Nhiệm
Con người luôn luôn nói về sự bất
ổn của tình hình thế giới. Ai là người chịu trách nhiệm về tình trạng
bất hạnh này? Có ai khác hơn là con người được gọi là người tài
trí? Làm sao ta có thể mong mỏi một thế giới tốt đẹp hơn và hòa bình
nếu con người cư xử xấu xa hơn con vật? Sao ta có thể vui hưởng cuộc
đời trong cái thế giới không thể tin tưởng được này? Các nhà khoa học
theo đuổi cuộc chinh phục thiên nhiên vì mục đích vật chất. Triết học
Ðông phương mong muốn sống hòa hợp với thiên nhiên vì tâm an lạc và
thành tựu tinh thần. Bạn không thể thay đổi điều kiện trần thế theo
lời mong ước của bạn nhưng bạn có thể thay đổi tâm bạn để phát
triển sự mãn nguyện nhằm tìm thấy hạnh phúc. Một người chỉ chú trọng
tìm cầu thỏa mãn trần tục, sẽ không bao giờ đạt được kiến thức
cao hơn, vì kiến thức này không thể tìm thấy mà không có việc tìm kiếm
tích cực. Chủ nghĩa duy vật hạ con người xuống hàng súc vật trong khi
tôn giáo nâng con người lên hàng thần thánh hay cao quý. Trong chế độ nặng
về vật chất, con người trở thành nô lệ cho giác quan. Tự nhiên đa số
người không thích nhìn thấy sự thực của đời sống. Họ muốn ru ngủ
chính họ vào sự yên ổn của giấc mộng huyền ảo, vào tưởng tượng và
lấy bóng làm thật. Thái độ của Ðức Phật về quyền uy trần thế và
lạc thú tình dục như sau: "Tốt hơn cả quyền tối cao tuyệt đối trên
trái đất này, tốt hơn về thiên đàng, tốt hơn cả đến quyền lực trên
tất cả những thế giới, đó là thành quả của người đạt thắng lợi:
giai đoạn đầu của sự toàn hảo". Bằng cách bỏ cả cuộc đời vào
tiến bộ vật chất trần thế hầu thỏa mãn tham dục không thể cho con người
nhìn thấy cứu cánh của cái bất toại nguyện trong đời sống. Theo Ðức
Phật, thế giới này đặt nền tảng trên mâu thuẫn, bất đồng hay bất
toại nguyện. Bằng cách nhận thức được bản chất thực sự của hoàn
cảnh trần thế, Ðức Phật cũng nói Ngài không tán dương thế giới vì
nó bất toại nguyện và vô thường. Ngài nói phương cách đi tới lợi lạc
trên trần thế là một việc và phương cách đi tới mục tiêu cuối cùng
- Niết Bàn- là một việc khác.
Con Người và Mật Ngọt
Dưới đây là một câu chuyện ngụ
ngôn để chúng ta suy ngẫm về bản chất của đời sống và lạc thú trần
tục. Một người đi lạc vào rừng dậm toàn là gai góc và đá lởm chởm.
Người ấy chạm trán một con voi to lớn bắt đầu đuổi hắn. Hắn bắt
đầu chạy để thoát mạng. Khi đang chạy hắn nhìn thấy một cái giếng,
hắn nghĩ đây là nơi tốt để hắn có thể tránh thoát con voi. Nhưng bất
hạnh thay, dưới đáy giếng lại có một con rắn độc.
Tuy nhiên trong lúc vô kế khả thi hắn
liều mình bám vào một cây leo thòng lòng xuống giếng. Trong khi hắn bám
vào cây leo này, hắn nhìn thấy một con chuột trắng và một con chuột
đen đang cắn cây leo mà hắn đang níu vào. Hắn cũng thấy một tổ ong bên
cạnh lâu lâu lại rỏ một giọt mật.
Trong khi đương đầu với cái chết
trong ba đường nguy hiểm, hắn vẫn còn tham nếm giọt mật rớt xuống từ
tổ ong. Nhìn thấy tình cảnh lâm ly của của con người khốn khổ này, một
người hào hiệp đi qua, tình nguyện dang tay cứu vớt đời hắn. Nhưng con
người tham lam và khờ dại này từ chối vì vị ngọt của mật ong mà hắn
đang vui hưởng. Vị ngọt của mật ong đã đầu độc hắn khiến hắn quên
đi cái nguy hiểm mà hắn đang phải đương đầu.
Nơi đây trong câu truyện ngụ ngôn
này, con đường gai góc trong rừng tương ứng với luân hồi - bánh xe sinh
tử luân hồi. Con đường gai góc luân hồi là một con đường bất ổn và
khó khăn. Không dễ dàng gì cho một người tiếp tục đời mình qua cái rừng
gai góc khó khăn của luân hồi. Con voi tượng trưng cho cái chết. Cái chết
luôn luôn theo ta, làm cho chúng ta bất hạnh phúc, tuổi già của chúng ta cũng
tạo bất hạnh phúc và bất an trong tâm ta. Cây leo tượng trưng cho sanh. Giống
như cây leo, cây leo càng lớn càng quấn vào cây khác, cũng như vậy do
sanh, dòng đời chảy trôi tích lũy, nắm giữ, bám víu vào nhiều thứ
trên thế giới. Hai con chuột tượng trưng cho ngày và đêm. Ngay từ ngày
sanh ra trong thế giới này, ngày đêm trôi qua cắt bớt và thâu ngắn dòng
đời. Những giọt mật là những lạc thú phù du trần thế quyến rũ con
người ở lại trong thế giới vô thường và bất trắc này. Người thiện
đến dang tay ra giúp đỡ chỉ cho hắn con đường chính đáng để thoát khỏi
tình trạng nguy hiểm là Ðức Phật.
Một người nghĩ rằng sẽ là tốt hơn
để sống trên cõi đời nhằm hưởng thụ không cần cố gắng đạt Niết
Bàn, giống như người từ chối thoát ra khỏi tình trạng nguy khốn trong
đời sống chỉ để nếm một chút mật ngọt. Mục đích của cuộc đời
là để đạt giải thoát khỏi gánh nặng vật chất và tinh thần.
Mục lục | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15
16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31