- Nơi miền bắc Ấn Độ xưa
- Trong vương quốc nọ có vua trị vì
- Giúp vua là vị quan kia
- Có tài định giá những gì bán buôn
- Đưa ra giá xứng hợp luôn
- Thật thà, chính xác, chuyên môn, lành nghề.
- Riêng nhà vua lại thường chê
- Vì tiền lời chẳng mang về đầy tay
- Khi quan định giá kiểu này
- Vua không được lợi, muốn thay quan rồi,
- Khi mua muốn trả ít thôi
- Đến khi bán lại muốn lời thật cao.
- Một hôm may mắn làm sao
- Có chàng trẻ tuổi lọt vào mắt vua
- Nhìn chàng vua thấy rất ưa
- Nghĩ thầm: "Chọn hắn rất ư hợp tình
- Làm quan định giá triều đình
- Chắc là hợp ý với mình lắm đây!"
- Thế là vua cách chức ngay
- Ông quan già cả bị thay tức thì
- Nhà vua chỉ định chàng kia
- Làm quan định giá, đưa về hoàng cung.
- Anh chàng trẻ nghĩ trong lòng:
- "Ta nên tìm cách chiều ông vua này
- Mua vào định giá thấp thay,
- Bán ra thời định giá này thật cao!"
- Thật khôi hài biết là bao
- Ông quan định giá cả sao lạ kỳ
- Chẳng cần đếm xỉa chút gì
- Thực ra giá trị hàng kia thế nào!
- Tiền lời như nước tuôn vào
- Tham lam vua nọ biết bao hài lòng
- Trong khi các kẻ quanh ông
- Từ quan cho tới dân không vui gì
- Mỗi khi họ có hàng chi
- Nghe chàng định giá tức thì buồn thay.
- *
- Thế rồi cho đến một ngày
- Có ông buôn ngựa tới đây bán hàng
- Năm trăm ngựa, cả một đoàn
- Một bầy đủ giống sẵn sàng bán đi.
- Vua mời ông lái buôn kia
- Vào hoàng cung để dễ bề bán buôn
- Cho mời chàng trẻ tuổi luôn
- Vào theo định giá những con ngựa này.
- Anh chàng vội nghĩ ngợi ngay
- Làm sao cho vị vua đây hài lòng
- Nên chàng nói chẳng ngại ngùng
- "Năm trăm con ngựa hợp chung lại rồi
- Giá bằng một chén gạo thôi!"
- Vua nghe thỏa mãn, tức thời chuẩn y
- Lệnh mang một chén gạo kia
- Trả cho ông lái, còn chi chần chừ
- Lệnh mang đám ngựa vừa mua
- Vào trong chuồng ngựa của vua ngay liền.
- Tất nhiên ông lái buồn phiền
- Nhưng ngay lúc đó lặng yên, cam đành,
- Sau này ông được nghe danh
- Về quan định giá chân thành trước đây
- Công bằng liêm khiết xưa nay
- Nên ông tìm gặp quan này luôn thôi
- Và ông kể hết đầu đuôi
- Việc mua bán ngựa vừa rồi trong cung
- Muốn quan cho ý kiến chung
- Để rồi đòi hỏi vua cùng phải theo.
- *
- Quan bèn nói khó chi nhiều
- Hãy làm theo đúng những điều sau đây
- Thời vua phải biết đến ngay
- Bao nhiêu giá trị của bầy ngựa kia:
- "Quay tìm chàng trẻ tuổi đi
- Biếu chàng một món quà chi đắt tiền
- Rồi nhờ chàng chịu cảm phiền
- Vào cung định giá gạo thêm một lần
- Trước nhà vua và quần thần
- Nếu chàng đồng ý muôn phần tốt thay
- Chúng ta chuẩn bị vào ngay
- Gặp vua giải quyết chuyện này dễ thôi!"
- Ông buôn ngựa y theo lời
- Tìm chàng tuổi trẻ, đến chơi, tặng quà
- Món quà giá trị, xa hoa
- Khiến chàng bất chợt thật là mừng vui
- Chàng bèn nghĩ cách chiều người
- Chiều người buôn ngựa lời ôi dễ dàng.
- Ông buôn ngựa nói với chàng
- "Khi anh định giá cho đoàn ngựa tôi
- Trước đây, tôi thoả mãn rồi
- Nay về chén gạo tôi thời nhờ anh
- Làm sao định giá khôn lanh
- Và rồi thuyết phục vua đành phải nghe"
- Chàng trai trẻ nói: "Khó gì
- Dù vua có mặt, sá chi chuyện này!"
- Anh chàng nghĩ thật thơ ngây
- Nghĩ rằng ông lái buôn đây hài lòng
- Bán đi đoàn ngựa thật đông
- Nhận về chén gạo là xong chuyện rồi.
- Chàng xin ngày gặp vua thôi
- Vì ông buôn ngựa sắp rời nơi đây.
- *
- Ông buôn ngựa quay lại ngay
- Trình quan định giá trước đây sự tình
- Cả hai cùng đến triều đình
- Gặp vua chờ đợi tình hình diễn ra.
- Hôm nay phòng họp hoàng gia
- Tụ về đông đủ vua và các quan
- Ông buôn ngựa tới thưa rằng:
- "Bữa này tôi đã sẵn sàng về thôi
- Biết là bầy ngựa của tôi
- Giá bằng một chén gạo nơi chốn này,
- Trước khi đi, thật quý thay
- Nếu ngài chỉ dạy cho hay một lời:
- ‘Tại nơi vương quốc của ngài
- Gạo kia một chén giá thời là bao?’"
- Nhìn chàng "tuổi trẻ tài cao"
- Là người định giá từ lâu trung thành
- Nhà vua bèn hỏi: "Này khanh
- Gạo trong vương quốc của mình giá sao?"
- Vẻ ngông nghênh, dáng tự hào
- Sau khi quà đã nhận vào đầy tay
- Muốn làm vui nhà buôn này
- Anh chàng bèn đáp vẻ đầy nghiêm trang:
- "Xin tâu bệ hạ hay rằng
- Gạo kia một chén giá ngang kinh thành
- Thành Ba La Nại của mình
- Bao gồm thêm cả cung đình hoàng gia
- Thêm vùng phụ cận gần xa
- Nói chung giá trị thật là lớn lao
- Sánh ngang vương quốc kém đâu
- Nước Ba La Nại trước sau giá bằng!"
- Khi nghe vừa dứt lời chàng
- Tức thời toàn thể các quan triều đình
- Cùng người có mặt chung quanh
- Khắp trong phòng họp phá nhanh ra cười
- Sau khi bình tĩnh lại rồi
- Họ cùng lên tiếng: "Chúng tôi biết là
- Từ lâu vương quốc chúng ta
- Coi là vô giá vậy mà giờ đây
- Lâu đài cung điện đẹp xây
- Cùng toàn thể đất nước này cộng chung
- Giá sao nghe thật lạ lùng
- Chỉ bằng một chén gạo không hơn gì
- Anh chàng định giá ngồi kia
- Được vua lựa chọn thật kỳ cục thay
- Anh ta chỉ giỏi nịnh hay
- Làm cho bệ hạ lâu nay hài lòng
- Có đâu chính xác mà mong
- Khả năng định giá hắn không biết gì!"
- Triều đình vang tiếng cười chê
- Nhà vua nghe vậy mặt thì đỏ gay
- Trong lòng thấy xấu hổ ngay
- Vì tham lam khiến lâu nay mê mờ.
- Vua mời quan định giá xưa
- Đặt vào chức vụ cũng như thuở nào
- Quan già lương thiện lắm sao
- Đưa ra giá cả biết bao công bằng
- Ngựa kia định giá đàng hoàng
- Nhà vua xét lại vội vàng chuẩn y.
- Từ bài học đó trở đi
- Nhà vua sáng suốt trị vì quốc gia
- Công minh, chính trực, thật thà
- Nơi nơi thịnh vượng, nhà nhà ấm êm.
- (phỏng dịch theo bản văn xuôi
- THE PRICE MAKER
- của Ven. Kurunegoda Piyatissa & Tod Anderson)