- Kinh Tương Ưng Bộ
- HT. Thích Minh Châu dịch
- Phần 12
- Tập II : Thiên Nhân
Duyên
- Chương Một :
Tương Ưng Nhân Duyên
I. Phẩm Phật Đà.
I. Thuyết Pháp -- (Tạp
12.16, Đại 2,85a) (S.ii,1)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn ở Sàvatthi
(Xá-vệ), tại Jetavana (Thắng Lâm), trong vườn ông Anàthapindika (Cấp Cô Độc).
2) Rồi Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo:
"Này các Tỷ-kheo". "Thưa vâng, bạch Thế Tôn". Các Tỷ-kheo
ấy vâng đáp Thế Tôn.
Thế Tôn nói:
-- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ thuyết
cho các Ông về lý Duyên khởi. Hãy lắng nghe và khéo suy nghiệm, Ta sẽ giảng.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
3) Thế Tôn nói như sau:
-- Này các Tỷ-kheo, thế nào là lý
Duyên khởi? Này các Tỷ-kheo, vô minh duyên hành; hành duyên thức; thức
duyên sanh sắc; danh sắc duyên sáu xứ; sáu xứ duyên xúc; xúc duyên thọ;
thọ duyên ái; ái duyên thủ; thủ duyên hữu; hữu duyên sanh; sanh duyên
già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não được khởi lên. Như vậy toàn bộ khổ
uẩn này tập khởi. Này các Tỷ-kheo, như vậy gọi là tập khởi.
4) Nhưng do ly tham, đoạn diệt vô
minh một cách hoàn toàn nên hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt. Do thức
diệt nên danh sắc diệt. Do danh sắc diệt nên sáu xứ diệt. Do sáu xứ diệt
nên xúc diệt. Do xúc diệt nên thọ diệt. Dọ thọ diệt nên ái diệt. Do
ái diệt nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh
diệt. Do sanh diệt nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não diệt. Như vậy là
toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt. Này các Tỷ-kheo, như vậy gọi là đoạn
diệt.
5) Thế Tôn nói như vậy. Các Tỷ-kheo
ấy hoan hỷ tín thọ lời Thế Tôn dạy.
II. Phân Biệt -- (Tạp
12.16, Đại 2,85a) (S.ii,2)
1) Trú ở Sàvatthi (Xá-vệ).
2) -- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ thuyết
và phân tích cho các Ông về lý Duyên khởi. Hãy lắng nghe và khéo suy nghiệm,
Ta sẽ giảng.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
3) Thế Tôn nói như sau:
-- Này các Tỷ-kheo, thế nào là lý
Duyên khởi? Này các Tỷ-kheo, vô minh duyên hành; hành duyên thức; thức
duyên sanh sắc; danh sắc duyên sáu xứ; sáu xứ duyên xúc; xúc duyên thọ;
thọ duyên ái; ái duyên thủ; thủ duyên hữu; hữu duyên sanh; sanh duyên
già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não được khởi lên. Như vậy là toàn bộ
khổ uẩn này tập khởi.
4) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
già chết? Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, bị già, yếu, suy nhược,
răng rụng, tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ tàn lụi, các căn chín muồi. Đây
gọi là già. Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, sự từ bỏ, hủy hoại,
tiêu mất, tử vong, các uẩn hư hoại, thân thể vứt bỏ. Đây gọi là chết.
Như vậy đây là già, đây là chết. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là già chết.
5) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
sanh? Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại chúng
sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác bị sanh, xuất sanh, giáng sanh,
đản sanh, sự xuất hiện các uẩn, sự thành tựu các xứ. Này các Tỷ-kheo,
đây gọi là sanh.
6) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
hữu? Này các Tỷ-kheo, có ba hữu này: Dục hữu, Sắc hữu, Vô sắc hữu.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là hữu.
7) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
thủ? Này các Tỷ-kheo, có bốn thủ này: dục thủ, kiến thủ, giới cấm
thủ, ngã luận thủ. Này các Tỷ- kheo, đây gọi là thủ.
8) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
ái? Này các Tỷ-kheo, có sáu ái thân này: sắc ái, thanh ái, hương ái, vị
ái, xúc ái, pháp ái. Này các Tỷ- kheo, đây gọi là ái.
9) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
thọ? Này các Tỷ-kheo, có sáu thọ thân này: thọ do nhãn xúc sanh; thọ do
nhĩ xúc sanh; thọ do tỷ xúc sanh; thọ do thiệt xúc sanh; thọ do thân xúc
sanh; thọ do ý xúc sanh. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là thọ.
10) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là xúc? Này các Tỷ-kheo, có sáu xúc thân này: nhãn xúc, nhĩ xúc, tỷ xúc,
thiệt xúc, thân xúc, ý xúc. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là xúc.
11) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là sáu xứ? Nhãn xứ, nhĩ xứ, tỷ xứ, thiệt xứ, thân xứ, ý xứ. Này
các Tỷ-kheo, đây gọi là sáu xứ.
12) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là danh sắc? Thọ, tưởng, tư, xúc, tác ý; đây gọi là danh. Bốn đại chủng
và sắc do bốn đại chủng tạo ra; đây gọi là sắc. Như vậy đây là
danh, đây là sắc. Đây gọi là danh sắc.
13) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là thức? Này các Tỷ-kheo, có sáu thức thân này: nhãn thức, nhĩ thức, tỷ
thức, thiệt thức, thân thức, ý thức. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là thức.
14) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là hành? Này các Tỷ-kheo, có ba hành này: thân hành, khẩu hành, ý hành.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là hành.
15) Này các Tỷ-kheo, thế nào là
vô minh? Này các Tỷ-kheo, không rõ biết Khổ, không rõ biết Khổ tập,
không rõ biết Khổ diệt, không rõ biết Con đường đưa đến Khổ diệt.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là vô minh.
16) Như vậy này các Tỷ-kheo, vô
minh duyên hành; hành duyên thức; thức duyên danh sắc; danh sắc duyên sáu xứ;
sáu xứ duyên xúc; xúc duyên thọ; thọ duyên ái; ái duyên thủ; thủ duyên
hữu; hữu duyên sanh; sanh duyên già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não được
khởi lên. Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi. Nhưng do sự ly
tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn, nên hành diệt. Do hành diệt
nên thức diệt. Do thức diệt nên danh sắc diệt. Do danh sắc diệt nên
sáu xứ diệt. Do sáu xứ diệt nên xúc diệt. Do xúc diệt nên thọ diệt.
Do thọ diệt nên ái diệt. Do ái diệt nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu
diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do sanh diệt nên già chết, sầu, bi, khổ,
ưu, não đều diệt. Như vậy là ly tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn
toàn của toàn bộ khổ uẩn này.
III. Con Đường... (S.ii,4)
1). .. Trú ở Sàvatthi... (như trên).
2) -- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ thuyết
giảng cho các Ông về tà đạo và chánh đạo. Hãy lắng nghe và khéo suy
nghiệm, Ta sẽ giảng.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
Thế Tôn nói như sau:
3) -- Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là tà đạo? Này các Tỷ-kheo, vô minh duyên hành; hành duyên thức... (như
trên)... như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi. Này các Tỷ-kheo, đây
gọi là tà đạo.
4) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
chánh đạo? Do ly tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn nên hành diệt.
Do hành diệt nên thức diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này đoạn diệt. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là chánh đạo.
IV. Vipassii (Tỳ-bà-thi) (Tạp
15.2-3, Đại 2,101a) (S.ii,5)
1) Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, Thế Tôn
Vipassii bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, trước khi Ngài giác ngộ, chưa chứng
Chánh Đẳng Giác, còn là Bồ-tát, đã khởi lên tư tưởng sau đây:
"Thật sự thế giới này đang lâm nguy, bị sanh, bị già, bị chết,
đoạn diệt và tái sanh; và từ nơi đau khổ này, không biết xuất ly,
thoát khỏi già và chết; từ nơi đau khổ này, không biết khi nào biết đến
xuất ly, thoát khỏi già và chết".
3) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, già, chết có mặt? Do
duyên gì, già, chết (sanh khởi)?". Sau khi như lý tư duy, này các Tỷ-kheo,
Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do sanh có mặt,
già chết có mặt. Do duyên sanh, già chết (sanh khởi)".
4) Rồi Bồ-tát Vipassii lại suy nghĩ
như sau: "Do cái gì có mặt, sanh có mặt? Do duyên gì, sanh sanh khởi?".
Sau khi như lý tư duy, này các Tỷ- kheo, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát
sinh minh kiến như sau: "Do hữu có mặt nên sanh có mặt. Do duyên hữu,
sanh (sanh khởi)".
5) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, hữu có mặt? Do duyên
gì, hữu (sanh khởi)?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư duy, Bồ-tát
Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do thủ có mặt, nên
hữu có mặt. Do duyên thủ, hữu sanh khởi".
6) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, thủ có mặt? Do duyên
gì, thủ sanh khởi?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư duy, Bồ-tát
Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do ái có mặt nên thủ
có mặt. Do duyên ái, thủ sanh khởi".
7) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, ái có mặt? Do duyên
gì, ái sanh khởi?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư duy, Bồ-tát
Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do thọ có mặt nên
ái có mặt. Do duyên thọ, nên ái sanh khởi".
8) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, thọ có mặt? Do duyên
gì, thọ sanh khởi?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư duy, Bồ-tát
Vipassii nhờ trí tuệ phát sinh minh kiến như sau: "Do xúc có mặt nên thọ
có mặt. Do duyên xúc, thọ sanh khởi".
9) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, xúc có mặt? Do duyên
gì, xúc sanh khởi?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư duy, Bồ-tát
Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do sáu xứ có mặt
nên xúc có mặt. Do duyên sáu xứ, xúc sanh khởi".
10) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, sáu xứ có mặt? Do
duyên gì, sáu xứ sanh khởi?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do danh sắc
có mặt nên sáu xứ có mặt. Do duyên danh sắc, sáu xứ sanh khởi".
11) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, danh sắc có mặt? Do
duyên gì, danh sắc sanh khởi?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do thức
có mặt nên danh sắc có mặt. Do duyên thức, danh sắc sanh khởi".
12) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, thức có mặt? Do
duyên gì, thức sanh khởi?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do hành
có mặt nên thức có mặt. Do duyên hành, thức sanh khởi".
13) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, hành có mặt? Do duyên
gì, hành sanh khởi?" Rồi này các Tỷ- kheo, sau khi như lý tư duy, Bồ-tát
Vipassii nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do vô minh có mặt
nên hành có mặt. Do duyên vô minh, hành sanh khởi".
14) Như vậy, vô minh duyên hành;
hành duyên thức; thức duyên danh sắc; danh sắc duyên sáu xứ; sáu xứ
duyên xúc; xúc duyên thọ; thọ duyên ái; ái duyên thủ; thủ duyên hữu; hữu
duyên sanh; sanh duyên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não được sanh khởi.
Như vậy là sự tập hợp của toàn bộ khổ uẩn này.
15) "Tập khởi, tập khởi",
này các Tỷ-kheo, đối với các pháp từ trước chưa từng được nghe, với
Bồ-tát Vipassii, nhãn khởi lên, trí khởi lên, tuệ khởi lên, minh khởi
lên, quang khởi lên.
16) Và này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên già, chết
không có mặt? Do cái gì diệt, già, chết diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo,
sau khi như lý tư duy, Bồ tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như
sau: "Do sanh không có mặt nên già chết không có mặt. Do sanh diệt nên
già chết diệt".
17) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên sanh không có mặt?
Do cái gì diệt nên sanh diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassì nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau: "Do hữu
không có mặt nên sanh không có mặt. Do hữu diệt nên sanh diệt".
18) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassì lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên hữu không có mặt?
Do cái gì diệt nên hữu diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau: "Do thủ
không có mặt nên hữu không có mặt. Do thủ diệt nên hữu diệt".
19) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên thủ không có mặt?
Do cái gì diệt nên thủ diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau: "Do ái
không có mặt nên thủ không có mặt. Do ái diệt nên thủ diệt".
20) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên ái không có mặt?
Do cái gì diệt nên ái diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau: "Do thọ
không có mặt nên ái không có mặt. Do thọ diệt nên ái diệt".
21) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên thọ không có mặt?
Do cái gì diệt nên thọ diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau: "Do xúc
không có mặt nên thọ không có mặt. Do xúc diệt nên thọ diệt".
22) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên xúc không có mặt?
Do cái gì diệt nên xúc diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau: "Do sáu xứ
không có mặt nên xúc không có mặt. Do sáu xứ diệt, nên xúc diệt".
23) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt nên sáu xứ không
có mặt? Do cái gì diệt nên sáu xứ diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau
khi như lý tư duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như
sau: "Do danh sắc không có mặt nên sáu xứ không có mặt. Do danh sắc
diệt nên sáu xứ diệt".
24) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì không có mặt nên danh sắc
không có mặt? Do cái gì diệt nên danh sắc diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo,
sau khi như lý tư duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như
sau: "Do thức không có mặt nên danh sắc không có mặt. Do thức diệt
nên danh sắc diệt".
25) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì không có mặt nên thức không
có mặt? Do cái gì diệt nên thức diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi
như lý tư duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau:
"Do hành không có mặt nên thức không có mặt. Do hành diệt nên thức
diệt".
26) Rồi này các Tỷ-kheo, Bồ-tát
Vipassii lại suy nghĩ như sau: "Do cái gì không có mặt nên hành không
có mặt? Do cái gì diệt nên hành diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi
như lý tư duy, Bồ-tát Vipassii nhờ trí tuệ, phát sanh minh kiến như sau:
"Do vô minh không có mặt nên hành không có mặt. Do vô minh diệt nên
hành diệt".
27) Như vậy, do vô minh diệt nên
hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt. Do thức diệt nên danh sắc diệt.
Do danh sắc diệt nên sáu xứ diệt. Do sáu xứ diệt nên xúc diệt. Do xúc
diệt nên thọ diệt. Do thọ diệt nên ái diệt. Do ái diệt nên thủ diệt.
Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do sanh diệt nên
già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não, diệt. Như vậy là sự đoạn diệt của
toàn bộ khổ uẩn này.
28) "Đoạn diệt, đoạn diệt",
này các Tỷ-kheo, trong các pháp từ trước chưa từng được nghe, đối với
Bồ-tát Vipassii, nhãn khởi nên, trí khởi lên, tuệ khởi lên, minh khởi
lên, quang khởi lên.
V. Sikhii (Thi-khí)(S.ii,9)
-- Này các Tỷ-kheo, với Thế Tôn
Sikhii, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác... (như trên)...
V. Vessabhu (Tỳ-xá-phù)
(S.ii,9)
-- Rồi này các Tỷ-kheo, với Thế
Tôn Vessabhu, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác... (như trên)...
VII. Kakusandha (Câu-lưu-tôn)
(S.ii,9)
-- Rồi này các Tỷ-kheo, với Thế
Tôn Kakusandha, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác... (như trên)...
VIII. Konàgamana (Câu-na-hàm).
(S.ii,9)
-- Rồi này các Tỷ-kheo, với Thế
Tôn Konàgamana, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác... (như trên)...
IX. Kassapa (Ca-diếp) (S.ii,9)
-- Rồi này các Tỷ-kheo, với Thế
Tôn Kassapa, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác... (như trên)...
X. Mahà Saky Amuni Gotama : Đại Thích-ca-mâu-ni
Cù-đàm. (S.ii,10)
1) Tại Sàvatthi.
2) -- Thuở xưa, này các Tỷ-kheo, trước
khi Ta giác ngộ, chưa chứng Chánh Đẳng Giác, còn là Bồ-tát, tư tưởng
sau đây được khởi lên: "Thật sự thế giới này bị hãm trong khổ
não, bị sanh, bị già, bị chết, bị đoạn diệt và bị tái sanh; và từ
nơi đau khổ này, không biết sự xuất ly, thoát khỏi già chết; từ nơi
đau khổ này, không biết khi nào được biết đến sự xuất ly già chết".
3) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại suy
nghĩ như sau: "Cái gì có mặt, già, chết có mặt? Do duyên gì, già chết
sanh khởi?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư duy, nhờ trí tuệ,
Ta phát sinh minh kiến như sau: "Do sanh có mặt nên già chết có mặt. Do
duyên sanh nên già chết sanh khởi".
4 - 13) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: "Cái gì có mặt, sanh mới có mặt...hữu... thủ...ái...thọ...xúc...sáu
xứ...danh sắc...thức... hành... do duyên gì hành sanh khởi?"
Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý
tư duy về vấn đề này, nhờ trí tuệ, Ta phát sanh minh kiến như sau:
"Do vô minh có mặt nên hành có mặt. Do duyên vô minh nên hành sanh khởi".
14) Như vậy vô minh duyên hành,
hành duyên thức...(như trên)...hữu duyên sanh, sanh duyên già chết, sầu,
bi, khổ, ưu, não sanh khởi. Như vậy là sự tập khởi của toàn bộ khổ
uẩn này.
15) "Tập khởi, tập khởi",
này các Tỷ-kheo, đối với các pháp từ trước chưa từng được nghe, chính
nơi Ta, nhãn khởi lên, trí khởi lên, tuệ khởi lên, minh khởi lên, quang
khởi lên.
16) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: "Cái gì không có mặt, già chết không có mặt? Do cái
gì diệt, nên già chết diệt?" Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý tư
duy về vấn đề này, nhờ trí tuệ, Ta phát sanh minh kiến như sau: "Do
sanh có mặt nên già chết có mặt. Do sanh diệt nên già chết diệt".
17) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: "Cái gì có mặt, sanh không có mặt. ..hữu. ..thủ.
..ái. ..thọ. ..xúc. ..sáu xứ...danh sắc. ..thức. ..hành... Do cái gì diệt,
hành diệt?"
Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi như lý
tư duy về vấn đề này, nhờ trí tuệ, Ta phát sanh minh kiến như sau:
"Do vô minh có mặt nên hành có mặt. Do duyên vô minh nên hành sanh khởi"
27) Như vậy, vô minh diệt hành diệt;
hành diệt, thức diệt...như vậy là sự đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn
này.
28) "Đoạn diệt, đoạn diệt",
này các Tỷ-kheo, đối với các pháp từ trước chưa từng được nghe, chính
nơi Ta nhãn khởi lên, trí khởi lên, tuệ khởi lên, minh khởi lên, quang khởi
lên.
II. Phẩm Đồ Ăn
XI. Các Loại Đồ Ăn (Tạp 15,9
Thực Đại 2, 101c) (S.ii,11)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế tôn ở Sàvatthi
(Xá-vệ) tại Jetavana (Thắng Lâm) trong vườn ông Anàthapindika (Cấp Cô Độc
)
2) -- Này các Tỷ-kheo, có bốn loại
đồ ăn này khiến cho các loại sanh vật hay các loại chúng sanh được tồn
tại hay khiến cho các loại sắp sanh thành được thọ sanh. Thế nào là bốn?
Một là đoàn thực hoặc thô hoặc tế, hai là xúc thực, ba là tư niệm thực,
bốn là thức thực. Này các Tỷ-kheo, bốn loại đồ ăn này khiến cho các
loại sanh vật hay khiến cho các loại chúng sanh được tồn tại hay khiến
cho các loại sắp sanh thành được thọ sanh.
3) Và này các Tỷ-kheo, bốn loại
đồ ăn này do cái gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do
cái gì làm cho hiện hữu? Bốn loại đồ ăn này do ái làm nhân, do ái tập
khởi, do ái tác sanh, do ái làm hiện hữu.
4) Ái này, này các Tỷ-kheo, do cái
gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm cho hiện
hữu? Ái do thọ làm nhân, do thọ tập khởi, do thọ tác sanh, do thọ làm
cho hiện hữu.
5) Thọ này, này các Tỷ-kheo, do
cái gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm cho
hiện hữu? Thọ do xúc làm nhân, do xúc tập khởi, do xúc tác sanh, do xúc
làm cho hiện hữu.
6) Xúc này, này các Tỷ-kheo, do cái
gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm cho hiện
hữu? Xúc do sáu xứ làm nhân, do sáu xứ tập khởi, do sáu xứ tác sanh, do
sáu xứ làm cho hiện hữu.
7) Sáu xứ này, này các Tỷ-kheo, do
cái gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm cho
hiện hữu? Sáu xứ do danh sắc làm nhân, do danh sắc tập khởi, do danh sắc
tác sanh, do danh sắc làm cho hiện hữu.
8) Danh sắc này, này các Tỷ-kheo,
do cái gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm
cho hiện hữu? Danh sắc do thức làm nhân, do thức tập khởi, do thức tác
sanh, do thức làm cho hiện hữu.
9) Thức này, này các Tỷ-kheo, do
cái gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm cho
hiện hữu? Thức do hành làm nhân, do hành tập khởi, do hành tác sanh, do
hành làm cho hiện hữu.
10) Những hành này, này các Tỷ-kheo,
do cái gì làm nhân, do cái gì tập khởi, do cái gì tác sanh, do cái gì làm
cho hiện hữu?Các hành này do vô minh làm nhân, do vô minh tập khởi, do vô
minh tác sanh, do vô minh làm cho hiện hữu.
11) Như vậy, này các Tỷ-kheo, vô
minh duyên hành, hành duyên thức...(như trên )...như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này tập khởi.
12) Nhưng do sự ly tham, đoạn diệt
vô minh một cách hoàn toàn, các hành diệt. Do các hành diệt nên thức diệt...(như
trên)...như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
XII. Moliya Phagguna (Tạp 15,10. Đại
2,102) (S.ii,12).
1)...Trú Tại Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, có bốn loại
đồ ăn này khiến cho các loại sanh vật hay các loại chúng sanh được tồn
tại hay khiến cho các loại sắp sanh thành được thọ sanh. Thế nào là bốn?
Một là đoàn thực hoặc thô hoặc tế, hai là xúc thực, ba là tư niệm thực,
bốn là thức thực. Này các Tỷ-kheo, bốn loại đồ ăn này khiến cho các
loại sanh vật hay khiến cho các loại chúng sanh được tồn tại hay khiến
cho các loại sắp sanh thành được thọ sanh.
3) Khi được nói vậy, Tôn giả
Moliya-Phagguna bạch Thế Tôn :
-- Bạch Thế Tôn, ai ăn thức thực?
Thế Tôn đáp :
-- Câu hỏi ấy không thích hợp. Ta
không nói: "Có ai ăn". Nếu Ta nói : "Có kẻ ăn", thời câu
hỏi: "Có ai ăn" là câu hỏi thích hợp. Nhưng Ta không nói như vậy.
Và vì Ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi Ta: "Bạch Thế Tôn, thức
thực là cho ai?", thời câu hỏi ấy thích hợp. Ở đây, câu trả lời
thích hợp là như sau: "Thức thực là duyên cho sự sanh thành, cho sự
tái sanh trong tương lai. Khi cái ấy hiện hữu, có mặt thời sáu xứ có mặt.
Do duyên sáu xứ, xúc có mặt".
4) -- Bạch Thế Tôn, ai cảm xúc ?
Thế Tôn đáp :
-- Câu hỏi ấy không thích hợp. Ta
không nói: "Có kẻ cảm xúc". Nếu Ta nói : "Có kẻ cảm
xúc", thời câu hỏi : "Ai cảm xúc" là câu hỏi thích hợp. Nhưng
Ta không nói như vậy. Và vì Ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi Ta:
"Bạch Thế Tôn, do duyên gì, xúc sanh khởi?", thời câu hỏi ấy
thích hợp. Ở đây câu trả lời thích hợp là như sau: "Do duyên sáu xứ,
xúc sanh khởi. Do duyên xúc, thọ sanh khởi".
5) -- Bạch Thế Tôn, ai cảm thọ?
Thế Tôn đáp :
-- Câu hỏi ấy không thích hợp. Ta
không nói: "Có người cảm thọ". Nếu ta có nói : "Có người
cảm thọ", thời câu hỏi : "Ai cảm thọ?" là câu hỏi thích hợp.
Nhưng Ta không nói như vậy. Và vì Ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi
Ta: "Bạch Thế Tôn, do duyên gì, thọ sanh khởi?", thời câu hỏi
ấy thích hợp. Ở đây câu trả lời thích hợp là như sau: "Do duyên
xúc, thọ sanh khởi. Do duyên thọ, ái sanh khởi".
6) -- Bạch Thế Tôn, ai khát ái ?
Thế Tôn đáp :
-- Câu hỏi ấy không thích hợp. Ta
không nói: "Có kẻ khát ái". Nếu Ta nói : "Có kẻ khát
ái", thời câu hỏi : "Ai khát ái" là câu hỏi thích hợp. Nhưng
Ta không nói như vậy. Và vì Ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi Ta:
"Bạch Thế Tôn, do duyên gì, ái sanh khởi", thời câu hỏi ấy
thích hợp. Ở đây, câu trả lời thích hợp là như sau: "Do duyên thọ,
ái sanh khởi. Do duyên ái, thủ sanh khởi".
7) --Bạch Thế Tôn, ai chấp thủ ?
Thế Tôn đáp :
-- Câu hỏi ấy không thích hợp. Ta
không nói: "Có kẻ chấp thủ". Nếu Ta nói : "Có kẻ chấp thủ",
thời câu hỏi : "Ai chấp thủ" là câu hỏi thích hợp. Nhưng Ta không
nói như vậy. Và vì Ta không nói như vậy, nếu có ai hỏi Ta: "Bạch Thế
Tôn, do duyên gì, thủ sanh khởi", thời câu hỏi ấy thích hợp. Ở đây,
câu trả lời thích hợp là như sau: "Do duyên ái, thủ sanh khởi. Do
duyên thủ, hữu sanh khởi". Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
8) Nhưng này Phagguna, do ly tham, đoạn
diệt một cách hoàn toàn sáu xúc xứ nên xúc diệt. Do xúc diệt, nên thọ
diệt. Do thọ diệt nên ái diệt. Do ái diệt nên thủ diệt. Do thủ diệt
nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do sanh diệt nên già chết, sầu,
bi, khổ, ưu, não diệt. Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
XIII. Sa Môn, Bà La Môn (Tạp
14.10-11. Đại 2,99a) (S.ii,14)
1) Trú ở Sàvatthi...
2) -- Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn
hay Bà-la-môn nào không biết rõ già, chết, không biết rõ già, chết tập
khởi, không biết rõ già, chết đoạn diệt, không biết rõ con đường
đưa đến già, chết đoạn diệt; không biết rõ sanh... hữu... thủ...
ái... thọ... xúc... sáu xứ... danh sắc... thức... không biết rõ các hành,
không biết rõ các hành tập khởi, không biết rõ các hành đoạn diệt, không
biết rõ con đường đưa đến các hành đoạn diệt; các vị Sa-môn hay
Bà-la-môn ấy không được chấp nhận là Sa-môn giữa các Sa-môn, hay là
Bà-la-môn giữa các Bà-la-môn. Và những bậc Tôn giả ấy, ngay trong đời
sống hiện tại cũng không có thể với thắng trí tự mình chứng ngộ, chứng
đạt và an trú mục đích Sa-môn hạnh và mục đích Bà-la-môn hạnh.
3) Và này các Tỷ-kheo, những
Sa-môn hay là Bà-la-môn nào biết rõ già chết, biết rõ già chết tập khởi,
biết rõ già chết đoạn diệt, biết rõ con đường đưa đến già chết
đoạn diệt... biết rõ sanh... hữu... thủ... ái... thọ... xúc... sáu xứ...
danh sắc... thức... biết rõ các hành, biết rõ các hành tập khởi, biết
rõ các hành đoạn diệt, biết rõ con đường đưa đến các hành đoạn diệt;
các Sa-môn hay Bà-la-môn ấy được chấp nhận là Sa-môn giữa các Sa-môn,
hay là Bà-la-môn giữa các Bà-la-môn. Và những bậc Tôn giả ấy, ngay trong
đời sống hiện tại có thể với thắng trí tự mình giác ngộ, chứng đạt
và an trú mục đích Sa-môn và mục đích Bà-la-môn hạnh.
XIV. Sa Môn, Bà La Môn (S.ii,15)
1). .. Trú ở Sàvatthi...
2) -- Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn
hay là Bà-la-môn nào không biết rõ những pháp này, không biết rõ những
pháp này tập khởi, không biết rõ những pháp này đoạn diệt, không biết
rõ con đường đưa đến những pháp này đoạn diệt.
3) Những pháp gì họ không được
biết rõ? Những pháp gì họ không được biết rõ tập khởi? Những pháp
gì họ không được biết rõ đoạn diệt? Những pháp gì họ không được
biết rõ con đường đưa đến đoạn diệt?
4) Họ không biết rõ già chết. Họ
không biết rõ già chết tập khởi. Họ không biết rõ già chết đoạn diệt.
Họ không biết rõ con đường đưa đến già chết đoạn diệt. Họ không
biết rõ sanh... hữu... thủ... ái... thọ... xúc... sáu xứ... danh sắc... thức...
Họ không biết rõ các hành. Không biết rõ các pháp này. Họ không biết
rõ những pháp này tập khởi. Họ không biết rõ pháp này đoạn diệt. Họ
không biết rõ con đường đưa đến những pháp này đoạn diệt.
5) Này các Tỷ-kheo, các Sa-môn hay
Bà-la-môn ấy không được chấp nhận là Sa-môn giữa các hàng Sa-môn, hay
Bà-la-môn giữa các hàng Bà-la-môn. Những bậc Tôn giả ấy, ngay trong đời
sống hiện tại, cũng không có thể với thắng trí tự mình chứng ngộ,
chứng đạt và an trú mục đích Sa-môn hạnh và mục đích Bà-la-môn hạnh.
6) Và này các Tỷ-kheo, những
Sa-môn hay Bà-la-môn nào biết rõ được những pháp này, biết rõ được
những pháp này tập khởi, biết rõ được những pháp này đoạn diệt, biết
rõ được con đường đưa đến những pháp này đoạn diệt.
7) Họ biết rõ pháp gì? Họ biết
rõ những pháp gì tập khởi? Họ biết rõ những pháp gì đoạn diệt? Họ
biết rõ con đường đưa đến những pháp gì đoạn diệt?
8) Họ biết rõ già chết. Họ biết
rõ già chết tập khởi. Họ biết rõ già chết đoạn diệt. Họ biết rõ
con đường đưa đến già chết đoạn diệt... sanh... hữu... thủ... ái...
thọ... xúc... sáu xứ... danh sắc... thức... Họ biết rõ các hành. Họ biết
rõ các hành tập khởi. Họ biết rõ các hành đoạn diệt. Họ biết rõ
con đường đưa đến các hành đoạn diệt. Họ biết rõ những pháp này.
Họ biết rõ những pháp này tập khởi. Họ biết rõ những pháp này đoạn
diệt. Họ biết rõ con đường đưa đến của những pháp này đoạn diệt.
9) Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn
hay Bà-la-môn ấy được chấp nhận là Sa-môn giữa các hàng Sa-môn, hay là
Bà-la-môn giữa các hàng Bà-la-môn. Và những bậc Tôn giả ấy, ngay trong
đời sống hiện tại, với thắng trí, tự mình chứng ngộ, chứng đạt và
an trú mục đích Sa-môn hạnh và mục đích Bà-la-môn hạnh.
XV. Kaccàyanagotta: (Ca-chiên-diên
Thị) (Tạp 12.19 Đại 2,85c) (S.ii,16)
1) Trú ở Sàvatthi (Xá-vệ)...
2) Rồi Tôn giả Kaccàyanagotta đi đến
Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Kaccàyanagotta bạch Thế Tôn:
-- "Chánh kiến, chánh kiến",
bạch Thế Tôn được nói đến như vậy. Bạch Thế Tôn, cho đến như thế
nào là chánh kiến?
4) -- Này Kaccàyana, thế giới này
phần lớn y chỉ vào hai cực đoan này: có và không có.
5) Này Kaccàyana, ai với chánh trí
tuệ thấy như chơn thế giới tập khởi, vị ấy không chấp nhận thế giới
là không có. Này Kaccàyana, ai với chánh trí tuệ thấy như chơn thế giới
đoạn diệt, vị ấy không chấp nhận thế giới là có.
6) Này Kaccàyana, chấp thủ phương
tiện và bị thiên kiến trói buộc, phần lớn thế giới này là vậy. Và
ai với tâm không trú trước, chấp thủ phương tiện ấy, không chấp thủ
thiên chấp tùy miên ấy, không có chấp trước, không trú trước, vị ấy
không có nghĩ: "Đây là tự ngã của tôi". Khi khổ sanh thời xem
là sanh, khi khổ diệt thời xem là diệt; vị ấy không có nghi ngờ, không
có phân vân, không duyên vào ai khác, trí ở đây là của vị ấy. Cho đến
như vậy, này Kaccàyana là chánh tri kiến.
7) "Tất cả là có", này
Kaccàyana, là một cực đoan. "Tất cả là không có" là cực đoan
thứ hai.
Xa lìa hai cực đoan ấy, này
Kaccàyana, Như Lai thuyết pháp theo trung đạo.
8) Vô minh duyên hành. Hành duyên thức...
(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi. Nhưng do ly
tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn, nên các hành diệt. Do các
hành diệt nên thức diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này đoạn diệt.
XVI. Vị Thuyết Pháp (Tạp
14.23-4. Thuyết Pháp, Đại 2,100c) (S.ii,18)
1) Tại Sàvatthi.
2) Rồi một Tỷ-kheo đi đến Thế
Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, Tỷ-kheo
ấy bạch Thế Tôn:
-- "Thuyết pháp, thuyết
pháp", bạch Thế Tôn, như vậy được nói đến.
4) -- Nếu Tỷ-kheo thuyết pháp về
yếm ly, ly tham, đoạn diệt già và chết, như vậy là đủ để được gọi
là Tỷ-kheo thuyết pháp.
5) Nếu Tỷ-kheo thực hành về yếm
ly, ly tham, đoạn diệt già chết, như vậy là đủ để được gọi là Tỷ-kheo
thực hành các pháp và tùy pháp.
6) Nếu Tỷ-kheo giải thoát, không
còn chấp thủ mọi yếm ly, ly tham, đoạn diệt già chết, như vậy là đủ
để được gọi là Tỷ-kheo đã đạt được Niết-bàn ngay trong đời sống
hiện tại.
7) Nếu Tỷ-kheo thuyết pháp về sự
yếm ly, ly tham, đoạn diệt sanh... hữu... thủ... ái... thọ... xúc... sáu xứ...
danh sắc... thức... hành... (như trên)... Nếu Tỷ-kheo thuyết pháp về yếm
ly, ly tham, đoạn diệt vô minh, như vậy là đủ để được gọi là Tỷ-kheo
thuyết pháp.
8) Nếu Tỷ-kheo thực hành về yếm
ly, ly tham, đoạn diệt vô minh, như vậy là đủ để được gọi là Tỷ-kheo
thực hành các pháp và tùy pháp.
9) Nếu Tỷ-kheo giải thoát, không
còn chấp thủ mọi yếm ly, ly tham, đoạn diệt vô minh, như vậy là đủ
để được gọi là Tỷ-kheo đã đạt được Niết-bàn ngay trong đời sống
hiện tại.
XVII. Loã ThểŠ(Tạp 12.20, Đại
2,86a Đại 14,768) (S.ii,18)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn trú ở Ràjagaha
(Vương Xá), Veluvana (Trúc Lâm), tại chỗ nuôi dưỡng các con sóc.
2) Rồi Thế Tôn vào buổi sáng đắp
y, cầm y bát, đi vào Ràjagaha để khất thực.
3) Lõa thể Kassapa thấy Thế Tôn từ
xa đi đến. Sau khi thấy, lõa thể Kassapa đi đến Thế Tôn; sau khi đến, nói
lên những lời chào đón hỏi thăm; sau khi nói lên những lời chào đón hỏi
thăm thân hữu, liền đứng một bên.
4) Đứng một bên, lõa thể Kassapa
bạch Thế Tôn:
-- Chúng tôi muốn hỏi Tôn giả
Gotama về một vấn đề. Nếu Tôn giả Gotama cho phép, chúng tôi sẽ hỏi
câu hỏi.
-- Này Kassapa, nay không phải thời
để hỏi. Chúng ta đã vào trong làng.
5) Lần thứ hai, lõa thể Kassapa bạch
Thế Tôn:
-- Chúng tôi muốn hỏi Tôn giả
Gotama về một vấn đề. Nếu Tôn giả Gotama cho phép, chúng tôi sẽ hỏi
câu hỏi.
-- Này Kassapa, nay không phải thời
để hỏi. Chúng ta đã vào trong làng.
6) Lần thứ ba, lõa thể Kassapa...
(như trên)... Chúng ta đã vào trong làng.
Khi được nói vậy, lõa thể
Kassapa bạch Thế Tôn:
-- Nhưng không phải chúng tôi muốn
hỏi Tôn giả Gotama nhiều chuyện.
-- Vậy hãy hỏi đi, này Kassapa, như
Ông muốn.
7) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
khổ do tự mình làm ra?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Kassapa.
8) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
khổ do người khác làm ra?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Kassapa.
9) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
khổ do mình làm ra và do người khác làm ra?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Kassapa.
10) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
khổ không do tự mình làm ra, không do người khác làm ra, khổ do tự nhiên
sanh?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Kassapa.
11) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
khổ không có?
-- Này Kassapa, không phải khổ
không có. Khổ có, này Kassapa.
12) -- Như vậy, Tôn giả Gotama
không biết, không thấy khổ.
-- Này Kassapa, không phải Ta không
biết, không thấy khổ. Này Kassapa, Ta biết khổ, này Kassapa, Ta thấy khổ.
13) -- Được hỏi: "Tôn giả
Gotama, khổ có phải tự mình làm ra", Ngài trả lời: "Không phải
vậy, này Kassapa". Được hỏi: "Tôn giả Gotama, khổ có phải do người
khác làm ra?", Ngài trả lời: "Không phải vậy, này Kassapa".
Được hỏi: "Tôn giả Gotama, khổ có phải do tự mình làm ra và do người
khác làm ra?", Ngài trả lời: "Không phải vậy, này Kassapa".
Được hỏi: "Tôn giả Gotama, có phải khổ không do tự mình làm ra và
không do người khác làm ra, khổ do tự nhiên sanh?", Ngài trả lời:
"Không phải vậy, này Kassapa". Được hỏi: "Tôn giả Gotama,
có phải khổ không có?", Ngài trả lời: "Không phải khổ không
có. Khổ có, này Kassapa". Được hỏi: "Như vậy Tôn giả Gotama,
không biết, không thấy khổ?", Ngài trả lời: "Này Kassapa, không
phải Ta không biết, không thấy khổ. Này Kassapa, Ta biết khổ, này Kassapa,
Ta thấy khổ". Bạch Thế Tôn, Thế Tôn hãy nói lên cho con về khổ, bạch
Thế Tôn, Thế Tôn hãy thuyết cho con về khổ.
14) -- Một người làm và chính người
làm ấy cảm thọ (kết quả). Này Kassapa, như Ông gọi ban đầu "khổ
do tự mình làm ra", như vậy có nghĩa là thường kiến.
Một người khác làm và một người
khác cảm thọ. Này Kassapa, như vậy đối với người bị cảm thọ, được
xảy ra như: "Khổ do người khác làm ra", như vậy có nghĩa là đoạn
kiến.
15) Này Kassapa, từ bỏ hai cực
đoan ấy, Như Lai thuyết pháp theo con đường trung đạo. Vô minh duyên
hành, hành duyên thức... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi. Nhưng
do ly tham và đoạn diệt hoàn toàn vô minh, các hành diệt. Do các hành diệt
nên thức diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn
diệt.
16) Khi được nghe nói vậy, lõa thể
Kassapa bạch Thế Tôn:
-- Thật vi diệu thay, bạch Thế
Tôn! Thật vi diệu thay, bạch Thế Tôn! Bạch Thế Tôn, như người dựng đứng
lại những gì bị quăng ngã xuống, phơi bày ra những gì bị che kín, chỉ
đường cho kẻ lạc hướng, đem đèn sáng vào trong bóng tối để những
ai có mắt có thể thấy sắc. Cũng vậy, Chánh pháp đã được Thế Tôn
dùng nhiều phương tiện trình bày, giải thích. Và nay con xin quy y Thế
Tôn, quy y Pháp, quy y chúng Tỷ-kheo. Bạch Thế Tôn, con xin xuất gia với Thế
Tôn, con xin thọ đại giới.
17) -- Này Kassapa, ai trước kia là
ngoại đạo nay muốn xuất gia, muốn thọ đại giới trong Pháp và Luật
này, phải sống bốn tháng biệt trú; sau khi sống bốn tháng biệt trú, nếu
chúng Tăng đồng ý sẽ cho xuất gia, cho thọ đại giới để thành vị Tỷ-kheo.
Nhưng Ta nhận thấy cá tánh con người sai biệt nhau.
18) -- Bạch Thế Tôn, nếu những người
xưa kia là ngoại đạo nay muốn xuất gia, muốn thọ đại giới trong Pháp
và Luật này, phải sống bốn tháng biệt trú; sau khi sống bốn tháng biệt
trú, chúng Tăng nếu đồng ý sẽ cho xuất gia, cho thọ đại giới, thời
con sẽ xin sống biệt trú bốn năm, sau khi sống biệt trú bốn năm nếu chúng
Tăng đồng ý, mong chúng Tăng cho con xuất gia, cho con thọ đại giới để
thành vị Tỷ-kheo.
19) Và lõa thể Kassapa được xuất
gia với Thế Tôn và được thọ đại giới.
20) Thọ đại giới không bao lâu,
Tôn giả Kassapa ở một mình, an tịnh, không phóng dật, sống nhiệt tâm,
tinh cần. Và không bao lâu vị này chứng được mục đích tối cao mà con
cháu các lương gia đã xuất gia, từ bỏ gia đình, sống không gia đình hướng
đến; đó là vô thượng cứu cánh Phạm hạnh ngay trong đời sống hiện tại,
tự mình với thắng trí, chứng ngộ, chứng đạt và an trú. Vị này chứng
tri: "Sanh đã tận. Phạm hạnh đã thành, những gì nên làm đã làm,
không còn trở lại trạng thái này nữa".
21) Và Tôn giả Kassapa trở thành một
vị A-la-hán nữa.
XVIII. Timbaruka (Tạp 12.21 Đại
2, 86b) (S.ii,22)
1) Trú ở Sàvatthi...
2) Rồi du sĩ Timbaruka đi đến Thế
Tôn; sau khi đến, nói lên những lời chào đón hỏi thăm thân hữu, liền
ngồi xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, du sĩ
Timbaruka bạch Thế Tôn:
-- Thưa Tôn giả Gotama, có phải lạc
khổ tự mình làm ra?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Timbaruka.
4) -- Thưa Tôn giả Gotama, vậy có
phải lạc khổ do người khác làm ra?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Timbaruka.
5) -- Thưa Tôn giả Gotama, vậy có
phải lạc khổ do tự mình làm ra và do người khác làm ra?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Timbaruka.
6) -- Thưa Tôn giả Gotama, lạc khổ
không do tự mình làm ra, không do người khác làm ra; vậy có phải lạc khổ
do tự nhiên sanh?
Thế Tôn đáp:
-- Không phải vậy, này Timbaruka.
7) -- Thưa Tôn giả Gotama, vậy có
phải không có lạc khổ?
8) -- Này Timbaruka, không phải không
có lạc khổ. Này Timbaruka, có lạc khổ.
-- Nếu vậy, Tôn giả Gotama không
biết, không thấy lạc khổ.
9) -- Này Timbaruka, không phải Ta
không biết, không thấy lạc khổ. Này Timbaruka, Ta biết lạc khổ. Này
Timbaruka, Ta thấy lạc khổ.
10) -- Được hỏi: "Thưa Tôn giả
Gotama, có phải lạc khổ do tự mình làm ra?", Ngài trả lời:
"Không phải vậy, này Timbaruka". Được hỏi: " Thưa Tôn giả
Gotama, có phải lạc khổ do người khác làm ra?", Ngài trả lời:
"Không phải vậy, này Timbaruka". Được hỏi: "Thưa Tôn giả
Gotama, có phải lạc khổ do tự mình làm ra và do người khác làm ra?",
Ngài đáp: "Không phải vậy, này Timbaruka". Được hỏi: "Thưa
Tôn giả Gotama, không phải do tự mình làm ra, không do người khác làm ra,
có phải lạc khổ do tự nhiên sanh?", Ngài đáp: "Không phải vậy,
này Timbaruka". Được hỏi: "Thưa Tôn giả Gotama, có phải lạc khổ
không có?", Ngài đáp: "Này Timbaruka, không phải không có lạc khổ,
này Timbaruka, có lạc khổ". Được hỏi: "Như vậy Tôn giả Gotama
không biết, không thấy lạc khổ?", Ngài đáp: "Này Timbaruka, không
phải Ta không biết, không thấy lạc khổ. Này Timbaruka, Ta biết lạc khổ.
Này Timbaruka, Ta thấy lạc khổ". Vậy Tôn giả Gotama hãy nói lên cho
con về lạc khổ. Vậy Tôn giả Gotama hãy thuyết cho con về lạc khổ.
11) -- Sự cảm thọ và người cảm
thọ là cùng một người. Này Timbaruka, như Ông nói ban đầu: "Lạc khổ
do tự mình làm ra", Ta nói không phải vậy.
12) Cảm thọ và người cảm thọ là
khác nhau, này Timbaruka, như vậy đối với người bị cảm thọ, "lạc
khổ do người khác làm ra", Ta nói không phải vậy.
13) Này Timbaruka, từ bỏ hai cực
đoan ấy, Như Lai thuyết pháp theo con đường trung đạo.
Vô minh duyên hành, hành duyên thức...
(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi. Do ly tham, đoạn
diệt hoàn toàn vô minh, nên các hành diệt. Do các hành diệt nên thức diệt...
(như trên)... như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
14) Khi được nói vậy, du sĩ
Timbaruka bạch Thế Tôn:
-- Thật vi diệu thay, bạch Thế
Tôn... (như trên)... Và nay con xin quy y Thế Tôn, quy y Pháp, quy y chúng Tỷ-kheo
Tăng. Xin Tôn giả Gotama nhận con làm đệ tử cư sĩ, từ nay cho đến mạng
chung, con trọn đời quy ngưỡng.
XIX. Bậc Hiền So Sánh Với Kẻ Ngu (Tạp
12.12, Đại 2, 83c) (S.ii,23)
1). .. Trú Tại Sàvatthi.
2) -- Đối với kẻ ngu, này các Tỷ-kheo,
bị vô minh che đậy, bị tham ái hệ phược, thân này được khởi lên như
sau: Chỉ có thân này và danh sắc ở ngoài. Như vậy là bộ hai này. Duyên
bộ hai này có xúc, có sáu xứ. Do cảm xúc bởi chúng, hoặc một trong hai,
người ngu cảm thọ lạc khổ.
3) Đối với bậc Hiền, này các Tỷ-kheo,
bị vô minh che đậy, bị phạm ái hệ phược, thân này được khởi lên
như sau: Chỉ có thân này và danh sắc ở ngoài. Như vậy là bộ hai này.
Duyên bộ hai này có xúc, có sáu xứ. Do cảm xúc bởi chúng, hoặc một
trong hai, người Hiền cảm thọ lạc khổ.
4) Ở đây, này các Tỷ-kheo, có gì
phân biệt, có gì sai khác, có gì dị biệt giữa bậc Hiền và kẻ ngu?
5) -- Bạch Thế Tôn, đối với chúng
con, các pháp lấy Thế Tôn làm căn bản, lấy Thế Tôn làm lãnh đạo, lấy
Thế Tôn làm chỗ y chỉ. Bạch Thế Tôn, lành thay, nếu Thế Tôn nói lên
cho chúng con ý nghĩa lời nói này. Sau khi nghe Thế Tôn giảng, các Tỷ-kheo
sẽ thọ trì.
6) -- Vậy này các Tỷ-kheo, hãy nghe
và khéo suy nghiệm, Ta sẽ nói.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các vị Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
7) Thế Tôn nói như sau:
-- Này các Tỷ-kheo, bị vô minh che
đậy và bị tham ái hệ phược, thân này của người ngu được sanh khởi.
Vô minh ấy, người ngu không đoạn tận. Tham ái ấy, người ngu không tận
trừ. Vì sao? Này các Tỷ-kheo, người ngu sống Phạm hạnh không phải vì
chơn chánh đoạn trừ khổ đau. Do vậy người ngu, khi thân hoại mạng
chung, đi đến một thân khác. Do đi đến một thân khác, người ấy không
giải thoát khỏi sanh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói rằng:
"Người ấy không thoát khỏi đau khổ".
8) Và này các Tỷ-kheo, bị vô minh
che đậy, bị tham ái hệ phược, thân người Hiền trí được sanh khởi.
Vô minh ấy, người Hiền trí đoạn tận. Tham ái ấy, người Hiền trí tận
trừ. Vì sao? Này các Tỷ-kheo, người Hiền trí sống Phạm hạnh, vì chơn
chánh đoạn trừ khổ đau. Do vậy, người Hiền trí, khi thân hoại mạng
chung, không đi đến một thân khác. Do không đi đến một thân khác, vị
ấy giải thoát khỏi sanh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói rằng:
"Vị ấy thoát khỏi đau khổ".
9) Này các Tỷ-kheo, đây là sự
phân biệt, đây là sự sai khác, đây là sự dị biệt giữa bậc Hiền
trí và người ngu.
XX. Duyên (Tạp 12.14, Đại 2,
84b) (S.ii,25)
1) Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ giảng
cho các Ông lý duyên khởi và các pháp duyên sanh. Hãy lắng nghe và khéo suy
nghiệm, Ta sẽ giảng.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các vị Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
Thế Tôn nói như sau:
3) -- Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là lý duyên khởi? Do duyên sanh, này các Tỷ-kheo, già, chết khởi lên. Dầu
các Như Lai có xuất hiện hay không xuất hiện, an trú là giới tánh ấy,
pháp trú tánh ấy, pháp quyết định tánh ấy, y duyên tánh ấy. Như Lai hoàn
toàn chứng ngộ, hoàn toàn chứng đạt định lý ấy. Sau khi hoàn toàn chứng
ngộ, hoàn toàn chứng đạt, Như Lai tuyên bố, tuyên thuyết, tường thuyết,
khai hiển, khai thị, phân biệt, minh hiển, minh thị.
4) Do duyên sanh, này các Tỷ-kheo,
nên có già, chết. Do duyên hữu, này các Tỷ-kheo, nên có sanh. Do duyên thủ,
này các Tỷ-kheo, nên có hữu. Do duyên ái, này các Tỷ-kheo, nên có thủ.
Do duyên thọ, này các Tỷ-kheo, nên có ái. Do duyên xúc, này các Tỷ-kheo,
nên có thọ. Do duyên sáu xứ, này các Tỷ-kheo, nên có xúc. Do duyên danh sắc,
này các Tỷ-kheo, nên có sáu xứ. Do duyên thức, này các Tỷ-kheo, nên có
danh sắc. Do duyên các hành, này các Tỷ-kheo, nên có thức. Do duyên vô
minh, này các Tỷ-kheo, nên có hành. Dầu cho Như Lai có xuất hiện hay không
xuất hiện, an trú là giới tánh ấy, pháp trú tánh ấy, pháp quyết định
tánh ấy, y duyên tánh ấy. Như Lai hoàn toàn chứng ngộ, hoàn toàn chứng
đạt tánh ấy. Sau khi hoàn toàn chứng ngộ, hoàn toàn chứng đạt, Như Lai
tuyên bố, tuyên thuyết, tường thuyết, khai hiển khai thị, phân biệt,
minh hiển, minh thị.
5) Do duyên vô minh, này các Tỷ-kheo,
có các hành. Như vậy, này các Tỷ-kheo, ở đây là như tánh, bất hư vọng
tánh, bất dị như tánh, y duyên tánh ấy. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là
lý duyên khởi.
6) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
duyên sanh pháp? Già, chết, này các Tỷ-kheo, là vô thường, hữu vi, duyên
sanh, biến hoại tánh, biến diệt tánh, ly tham tánh, đoạn diệt tánh.
7) Sanh, này các Tỷ-kheo, là vô thường,
hữu vi, duyên sanh, biến hoại tánh, biến diệt tánh, ly tham tánh, đoạn diệt
tánh.
8) Hữu, này các Tỷ-kheo, là vô thường,
hữu vi, duyên sanh, biến hoại tánh, biến diệt tánh, ly tham tánh, đoạn diệt
tánh.
9) -- 16) Thủ, này các Tỷ-kheo...
ái, này các Tỷ-kheo... Thọ, này các Tỷ-kheo... Xúc, này các Tỷ-kheo...
Sáu xứ, này các Tỷ-kheo... Danh sắc, này các Tỷ-kheo... Thức, này các Tỷ-kheo...
Các hành, này các Tỷ-kheo...
17) Vô minh, này các Tỷ-kheo, là vô
thường hữu vi, duyên sanh, biến hoại tánh, biến diệt tánh, ly tham tánh,
đoạn diệt tánh. Những pháp này, này các Tỷ-kheo, được gọi là duyên
sanh pháp.
18) Do vì, này các Tỷ-kheo, vị
Thánh đệ tử khéo thấy như chơn với chánh trí tuệ lý duyên khởi này
và các pháp duyên sanh này, nên chắc chắn vị ấy không chạy theo quá khứ
(với những câu hỏi): "Ta có mặt trong quá khứ? Ta không có mặt
không quá khứ? Ta là gì trong quá khứ? Ta có mặt như thế nào trong quá khứ?
Hay trước ta đã là gì, và nay trong quá khứ ta là gì?"
19) Hay không chạy theo tương lai (với
những câu hỏi): "Ta có mặt trong tương lai? Ta không có mặt trong tương
lai? Ta sẽ làm gì trong tương lai? Ta có mặt như thế nào trong tương lai?
Hay trước ta là gì, và nay trong tương lai ta sẽ là gì?"
20) Hay nay các vị ấy sẽ khởi
lên những nghi ngờ về tự mình trong hiện tại như sau: "Ta hiện có mặt?
Ta hiện không có mặt? Ta hiện là gì? Ta hiện có mặt như thế nào?"
Sự kiện như vậy không xảy ra.
21) Vì sao? Vì rằng vị Thánh đệ
tử, này các Tỷ-kheo, đã khéo thấy như chơn với chánh trí tuệ, định lý
duyên khởi này với các pháp duyên sanh này.
III. Phẩm Mười Lực
I. Mười Lực (Tăng 46,3, Đại
2,776a) (S.ii,27)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, Như Lai đầy
đủ mười lực, đầy đủ bốn vô sở úy, tự nhận vị trí Ngưu vương,
rống tiếng rống con sư tử giữa hội chúng, chuyển Pháp luân và nói rằng:
"Đây là sắc, đây là sắc tập khởi, đây là sắc đoạn diệt. Đây
là thọ, đây là thọ tập khởi, đây là thọ đoạn diệt. Đây là tưởng,
đây là tưởng tập khởi, đây là tưởng đoạn diệt. Đây là hành, đây
là hành tập khởi, đây là hành đoạn diệt. Đây là thức, đây là thức
tập khởi, đây là thức đoạn diệt".
Như vậy do cái này có mặt, cái
kia có mặt. Do cái này sanh, cái kia sanh. Do cái này không có mặt, cái kia
không có mặt. Do cái này diệt, cái kia diệt.
3) Nghĩa là vô minh duyên hành, hành
duyên thức... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
4) Do ly tham, đoạn diệt hoàn toàn
vô minh nên hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt... (như trên)... Như vậy
là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
II. Mừoi Lực (Tạp 14.6 Thập Lực,
Đại 2,98a) (S.ii,28)
1). .. Trú Tại Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, Như Lai đầy
đủ mười lực, bốn vô sở úy... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ
uẩn này đoạn diệt.
3-4). ..
5) Như vậy, này các Tỷ-kheo, Pháp
được Ta khéo thuyết, hiển thị, khai thị, hiển lộ, các buộc ràng được
cắt đoạn.
6) Như vậy, này các Tỷ-kheo, với
Pháp được Ta khéo thuyết, hiển thị, khai thị, hiển lộ, các buộc ràng
được cắt đoạn, thật là đủ cho Thiện nam tử do lòng tin xuất gia có
thể bắt đầu tinh tấn (hành trì và nguyện). Như vậy, này các Tỷ-kheo,
với Pháp được Ta khéo thuyết, hiển thị, hiển lộ các buộc ràng được
cắt đoạn. Chắc chắn dầu chỉ còn lại da, gân và xương trên thân, dầu
thịt, máu trở thành khô cạn, mong rằng tinh tấn lực, sẽ được kiên
trì để chứng đắc những gì chưa chứng đắc, nhờ trượng phu lực, nhờ
trượng phu tinh tấn, nhờ trượng phu cần dõng.
7) Khổ thay, này các Tỷ-kheo, là người
sống biếng nhác, dính đầy các pháp ác, bất thiện và mục đích lớn bị
suy giảm! An lạc thay, này các Tỷ-kheo, là người sống tinh cần, tinh tấn,
viễn ly các ác, bất thiện pháp, và mục đích lớn được viên mãn!
8) Này các Tỷ-kheo, không phải với
cái hạ liệt có thể đạt được cái cao thượng. Này các Tỷ-kheo, phải
với cái cao thượng mới đạt được cái cao thượng. Đáng được tán
thán, này các Tỷ-kheo, là Phạm hạnh này với sự có mặt của bậc Đạo
Sư. Do vậy, này các Tỷ-kheo, hãy tinh tấn lên để chứng đạt những gì
chưa chứng đạt, để chứng đắc những gì chưa chứng đắc, để chứng
ngộ những gì chưa chứng ngộ.
9) Có vậy, sự xuất gia này của
chúng ta sẽ không phải trống không, có kết quả, có thành tích (Sa
udrayà). Và những vật dụng chúng ta thọ dụng như y phục, đồ ăn khất
thực, sàng tọa, thuốc trị bệnh, dầu cho những thứ này là khiêm tốn
(vokàrà), đối với chúng ta sẽ có quả lớn, có lợi ích lớn.
10) Như vậy, này các Tỷ-kheo, các
Ông cần phải học tập. Này các Tỷ-kheo, thấy được tự lợi là vừa
đủ để tinh tấn không phóng dật. Hay này các Tỷ-kheo, khi thấy lợi tha
là vừa đủ để tinh tấn, không phóng dật. Hay này các Tỷ-kheo, thấy lợi
cả hai, là vừa đủ để tinh tấn, không phóng dật.
III. Duyên(S.ii,29)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, đối với
người biết, này các Tỷ-kheo, đối với người thấy, Ta nói các lậu hoặc
được đoạn diệt, không phải đối với người không biết, không phải
đối với người không thấy.
3) Và này các Tỷ-kheo, như thế nào
đối với người biết, đối với người thấy, các lậu hoặc được đoạn
diệt? Đây là sắc, đây là sắc tập khởi, đây là sắc đoạn diệt. Đây
là thọ... Đây là tưởng... Đây là hành... Đây là thức, đây là thức tập
khởi, đây là thức đoạn diệt. Như vậy, này các Tỷ-kheo, đối với
người biết, như vậy đối với người thấy, các lậu hoặc được đoạn
diệt.
4) Này các Tỷ-kheo, trong đoạn diệt
ấy, trí về đoạn diệt, Ta nói rằng trí ấy có duyên, không phải không
có duyên.
5) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
trí về đoạn diệt là gì? Giải thoát là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo,
Ta nói rằng giải thoát có duyên, không phải không có duyên.
6) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
giải thoát là gì? Ly tham là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng
ly tham có duyên, không phải không có duyên.
7) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
ly tham là gì? Yếm ly là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng yếm
ly có duyên, không phải không có duyên.
8) Và này các Tỷ-kheo, duyên của yếm
ly là gì? Tri kiến như chân là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng
tri kiến như chân có duyên, không phải không có duyên.
9) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
tri kiến như chân là gì? Định là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói
rằng định có duyên, không phải không có duyên.
10) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
định là gì? Lạc là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng lạc có
duyên, không phải không có duyên.
11) Này các Tỷ-kheo, duyên của lạc
là gì? Khinh an là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng khinh an có
duyên, không phải không có duyên.
12) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
khinh an là gì? Hỷ là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng hỷ có
duyên, không phải không có duyên.
13) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
hỷ là gì? Hân hoan là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng hân
hoan có duyên, không phải không có duyên.
14) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
hân hoan là gì? Lòng tin là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng
lòng tin có duyên, không phải không có duyên.
15) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
lòng tin là gì? Khổ là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng khổ
có duyên, không phải không có duyên.
16) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
khổ là gì? Sanh là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng sanh có
duyên, không phải không có duyên.
17) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
sanh là gì? Hữu là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng hữu có
duyên, không phải không có duyên.
18) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
hữu là gì? Thủ là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng thủ có
duyên, không phải không có duyên.
19) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
thủ là gì? Ái là câu trả lời. Này các Tỷ-kheo, Ta nói rằng ái có
duyên, không phải không có duyên.
20-25) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
ái là gì? Thọ là câu trả lời... (như trên)...
- Xúc là câu trả lời...
- Sáu xứ là câu trả lời...
- Danh sắc là câu trả lời...
- Thức là câu trả lời...
Hành là câu trả lời. Này các
Tỷ-kheo, Ta nói rằng hành có duyên, không phải không có duyên.
26) Và này các Tỷ-kheo, duyên của
hành là gì? Vô minh là câu trả lời.
Như vậy, này các Tỷ-kheo, vô minh
duyên hành; hành duyên thức; thức duyên danh sắc; danh sắc duyên sáu xứ;
sáu xứ duyên xúc; xúc duyên thọ; thọ duyên ái; ái duyên thủ; thủ duyên
hữu; hữu duyên sanh; sanh duyên khổ; khổ duyên tín; tín duyên hân hoan;
hân hoan duyên hỷ; hỷ duyên khinh an; khinh an duyên lạc; lạc duyên định;
định duyên tri kiến như chân; tri kiến như chân duyên yếm ly; yếm ly
duyên ly tham; ly tham duyên giải thoát; giải thoát duyên trí về đoạn diệt.
27) Ví như, này các Tỷ-kheo, trên
đỉnh núi trời mưa nặng hột và nước chảy theo triền thấp, tràn đầy
hang núi, khe núi, thung lũng. Khi các hang núi, khe núi, thung lũng được tràn
đầy, thời ao nhỏ được tràn đầy; ao nhỏ được tràn đầy thời ao lớn
được tràn đầy; ao lớn tràn đầy thời sông nhỏ được tràn đầy; sông
nhỏ được tràn đầy thời sông lớn được tràn đầy; sông lớn được
tràn đầy thời biển lớn, đại dương được tràn đầy.
28) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, vô
minh duyên hành; hành duyên thức; thức duyên danh sắc; danh sắc duyên sáu xứ;
sáu xứ duyên xúc; xúc duyên thọ; thọ duyên ái; ái duyên thủ; thủ duyên
hữu; hữu duyên sanh; sanh duyên khổ; khổ duyên tín; tín duyên hân hoan;
hân hoan duyên hỷ; hỷ duyên khinh an; khinh an duyên lạc; lạc duyên định;
định duyên tri kiến như chân; tri kiến như chân duyên yếm ly; yếm ly
duyên ly tham; ly tham duyên giải thoát; giải thoát duyên trí về đoạn diệt.
IV. Ngoại Đạo (S.ii,32)
1)... Trú ở Ràjagaha (Vương Xá), tại
Veluvana (Trúc Lâm).
2) Tôn giả Sàriputta vào buổi sáng
đắp y, cầm y bát, đi vào Vương Xá để khất thực.
3) Rồi Tôn giả Sàriputta suy nghĩ:
"Thật là quá sớm để vào Vương Xá khất thực. Ta hãy đi đến vườn
của các du sĩ ngoại đạo".
4) Rồi Tôn giả Sàriputta đi đến
vườn của các du sĩ ngoại đạo; sau khi đến, nói lên với những du sĩ
ngoại đạo ấy những lời chào đón hỏi thăm. Sau khi nói lên những lời
chào đón hỏi thăm thân hữu, Tôn giả liền ngồi xuống một bên.
Các du sĩ ngoại đạo ấy nói với
Tôn giả Sàriputta đang ngồi xuống một bên:
5) -- Này Hiền giả Sàriputta, có một
số Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm. Này Hiền giả Sàriputta, có một số Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về
nghiệp, tuyên bố khổ do người khác làm. Này Hiền giả Sàriputta, có một
số Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm và do người khác làm. Này Hiền giả Sàriputta, có một số Sa-môn,
Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ không do tự mình làm,
không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh.
6) Ở đây, này Hiền giả
Sàriputta, Sa-môn Gotama thuyết như thế nào, tuyên bố như thế nào? Và
chúng tôi trả lời như thế nào để đáp đúng lời Sa-môn Gotama tuyên bố;
chúng tôi không xuyên tạc Sa-môn Gotama không đúng sự thực. Pháp chúng
tôi trả lời là thuận pháp; và không một vị đồng pháp nào có muốn cật
vấn cũng không tìm được lý do để chỉ trích.
7) Chư Hiền giả, Thế Tôn đã nói
khổ do duyên mà sanh. Do duyên gì? Do duyên xúc. Nói như vậy là đáp đúng
lời Thế Tôn tuyên bố, không xuyên tạc Thế Tôn không đúng sự thật,
pháp được trả lời là thuận pháp, và không một vị đồng pháp nào có
muốn cật vấn cũng không tìm được lý do để chỉ trích.
8) Ở đây, này chư Hiền, những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm; khổ ấy chính do duyên xúc. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về
nghiệp, tuyên bố khổ do người khác làm; khổ ấy chính do duyên xúc. Những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm và do người khác làm; khổ ấy chính do duyên xúc... Những Sa-môn,
Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ không do tự mình
làm, không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh; khổ ấy chính do
duyên xúc.
9) Ở đây, này chư Hiền, những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm. Họ chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện
như vậy không xảy ra. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp,
tuyên bố khổ do người khác làm. Họ chắc chắn có thể tự cảm thọ
không cần đến xúc; sự kiện như vậy không xảy ra. Và những Sa-môn,
Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình làm và do
người khác làm. Họ chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc;
sự kiện như vậy không xảy ra. Và những Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương
về nghiệp, tuyên bố khổ không do tự mình làm và không do người khác
làm, khổ do tự nhiên sanh. Họ chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần
đến xúc; sự kiện như vậy không xảy ra.
10) Tôn giả Ananda nghe câu chuyện
giữa Tôn giả Sàriputta với các du sĩ ngoại đạo ấy.
11) Rồi Tôn giả Ananda, đi khất thực
ở Vương Xá xong, sau buổi ăn, trên con đường khất thực trở về, đi đến
Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên. Ngồi
xuống một bên, Tôn giả Ananda đem tất cả câu chuyện xảy ra giữa Tôn
giả Sàriputta và các du sĩ ngoại đạo trình bày lên Thế Tôn.
12) -- Lành thay, lành thay, này
Ananda! Sàriputta trả lời như vậy là trả lời một cách chơn chánh. Này
Ananda, Ta nói rằng khổ do duyên mà sanh. Do duyên gì? Do duyên xúc. Nói như
vậy là đáp đúng lời Ta tuyên bố, không xuyên tạc Ta không đúng sự thật,
và không một vị đồng pháp nào có muốn cật nạn, cũng không tìm được
lý do để chỉ trích.
13) Ở đây, này Ananda, những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm, khổ ấy chính do duyên xúc. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào... (như trên)...
Những Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ không
do tự mình làm, và không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh; khổ
ấy chính do duyên xúc.
14) Ở đây, nàyAnanda, những
Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình làm, họ
chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc, sự kiện như vậy
không xảy ra. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào... (như trên)... Những Sa-môn,
Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ không do tự mình
làm, không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh, họ chắc chắn có thể
tự cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện như vậy không xảy ra.
15) Này Ananda, một thời Ta trú ở
Vương Xá, tại Trúc Lâm, chỗ nuôi dưỡng các con sóc.
16) Rồi này Ananda, vào buổi sáng
Ta đắp y, cầm y bát đi vào Vương Xá để khất thực.
17) Rồi này Ananda, Ta suy nghĩ như
sau: "Thật là quá sớm đi vào Vương Xá để khất thực. Vậy Ta hãy
đi đến khu vườn các du sĩ ngoại đạo".
18) Rồi này Ananda, Ta đi đến khu
vườn các du sĩ ngoại đạo; sau khi đến Ta nói lên với những du sĩ ngoại
đạo ấy những lời chào đón hỏi thăm. Sau khi nói lên những lời chào
đón hỏi thăm thân hữu, Ta ngồi xuống một bên.
Các du sĩ ngoại đạo ấy nói với
Ta đang ngồi một bên:
19) "-- Này Hiền giả Gotama, có
một số Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự
mình làm. Này Hiền giả Gotama, lại có một số Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương
về nghiệp, tuyên bố khổ do người khác làm. Này Hiền giả Gotama, lại
có một số Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự
mình làm và do người khác làm. Nay Hiền giả Gotama, lại có một số
Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ không do tự mình
làm và không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh.
20) Ở đây, Tôn giả Gotama thuyết
như thế nào? Chúng tôi trả lời như thế nào để đáp đúng lời Tôn giả
Gotama tuyên bố; chúng tôi không xuyên tạc Tôn giả Gotama không đúng sự
thật; pháp chúng tôi trả lời là thuận pháp và không một vị đồng pháp
nào muốn cật vấn cũng không tìm được lý do để chỉ trích?"
21) Khi được nói vậy, này Ananda,
Ta nói với các du sĩ ngoại đạo ấy:
"-- Này chư Hiền, Ta đã nói khổ
do duyên mà sanh. Do duyên gì? Do duyên xúc. Nói như vậy là đáp đúng lời
Ta tuyên bố, không xuyên tạc Ta không đúng sự thật; pháp được trả lời
là thuận pháp; và không một vị đồng pháp nào có muốn cật vấn cũng
không tìm được lý do để chỉ trích".
22) Ở đây, chư Hiền giả, có những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ do tự mình
làm; khổ ấy chính do duyên xúc. Có những Sa-môn, Bà-la-môn nào... (như trên)...
Có những Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ
không do tự mình làm và không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh; khổ
ấy chính do duyên xúc.
23) Ở đây, chư Hiền giả, những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp tuyên bố khổ do tự mình
làm; họ chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc, sự kiện
như vậy không xảy ra. Những Sa-môn, Bà-la-môn... (như trên)... Những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp tuyên bố khổ không do tự
mình làm, không do người khác làm ra, khổ do tự nhiên sanh. Họ chắc chắn
có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện như vậy không xảy
ra.
24) -- Thật vi diệu thay, bạch Thế
Tôn! Thật hy hữu thay, bạch Thế Tôn! Làm sao tất cả nghĩa được nói chỉ
trong một câu. Bạch Thế Tôn, nếu nghĩa này được nói rộng ra, nghĩa này
sẽ sâu thẳm và có vẻ được xem là sâu thẳm.
25) -- Vậy này Ananda, Ông hãy trình
bày nghĩa ấy ở đây.
26) -- Bạch Thế Tôn, nếu họ hỏi
con: "Này Hiền giả Ananda, già, chết lấy gì làm nhân, lấy gì tập khởi,
lấy gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?" Được hỏi vậy, Bạch Thế
Tôn, con sẽ trả lời như sau: "Già, chết, thưa các Tôn giả, lấy sanh
làm nhân, lấy sanh tập khởi, lấy sanh tác sanh, lấy sanh làm hiện hữu".
Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn, con trả lời như vậy.
27) Bạch Thế Tôn, nếu họ hỏi
con: "Này Hiền giả Ananda, sanh lấy gì làm nhân, lấy gì tập khởi, lấy
gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?". Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn,
con sẽ trả lời: "Sanh, thưa các Tôn giả, lấy hữu làm nhân, lấy hữu
tập khởi, lấy hữu tác sanh, lấy hữu làm hiện hữu". Được hỏi vậy,
Bạch Thế Tôn, con trả lời như vậy.
28) Bạch Thế Tôn, nếu họ hỏi
con: "Này Hiền giả Ananda, hữu lấy gì làm nhân, lấy gì tập khởi, lấy
gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?". Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn,
con sẽ trả lời như sau: "Hữu, thưa các Tôn giả, lấy thủ làm nhân,
lấy thủ tập khởi, lấy thủ tác sanh, lấy thủ làm hiện hữu". Được
hỏi vậy, Bạch Thế Tôn, con trả lời như vậy.
29-31) Bạch Thế Tôn, nếu họ hỏi
con: "Này Hiền giả Ananda, thủ lấy gì làm nhân... ái lấy gì làm
nhân... thọ lấy gì làm nhân... (như trên)..". Bạch Thế Tôn, nếu họ
hỏi con: "Này Hiền giả Ananda, xúc lấy gì làm nhân, lấy gì làm tập
khởi, lấy gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?". Được hỏi vậy, bạch
Thế Tôn, con sẽ trả lời như sau: "Xúc, thưa các Hiền giả, lấy sáu
xứ làm nhân, lấy sáu xứ tập khởi, lấy sáu xứ tác sanh, lấy sáu xứ
làm hiện hữu. Thưa các Hiền giả, do sự ly tham, đoạn diệt hoàn toàn
các xúc xứ, xúc được đoạn diệt. Do xúc diệt, thọ diệt; do thọ diệt,
ái diệt; do ái diệt, thủ diệt; do thủ diệt, hữu diệt; do hữu diệt,
sanh diệt; do sanh diệt, già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não diệt. Như vậy là
sự đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này". Được hỏi vậy, Bạch
Thế Tôn, con trả lời như vậy.
V Bhuumija (Tạp 14.1 Phù di, Đại
2.95b) (S.ii,37)
1)...Trú ở Sàvatthi.
2) Rồi Tôn giả Bhuumija, vào buổi
chiều, từ chỗ độc cư Thiền tịnh đứng đậy, đi đến Tôn giả
Sàriputta; sau khi đến nói lên với Tôn giả Sàriputta những lời chào đón
hỏi thăm; sau khi nói lên những lời chào đón hỏi thăm thân hữu, liền
ngồi xuống một bên. Ngồi xuống một bên, Tôn giả Bhuumija thưa Tôn giả
Sàriputta:
3) -- Hiền giả Sàruputta, có những
Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ lạc do tự mình
làm. Hiền giả Sàruputta, lại có những Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về
nghiệp, tuyên bố khổ lạc do người khác làm. Hiền giả Sariputta, lại
có những Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ lạc do
tự mình làm và do người khác làm. Hiền giả Sàriputta, lại có những
Sa-môn, Bà-la-môn chủ trương về nghiệp, tuyên bố khổ lạc không do tự
mình làm, không do người khác làm, khổ lạc do tự nhiên sanh.
4) Ở đây, này Hiền giả
Sàriputta, Thế Tôn thuyết như thế nào, tuyên bố như thế nào? Và chúng
tôi trả lời như thế nào để đáp đúng lời Thế Tôn tuyên bố; chúng
tôi không xuyên tạc Thế Tôn không đúng sự thật; pháp chúng tôi trả lời
là thuận pháp; và không một vị đồng pháp nào có muốn cật vấn không
tìm được lý do để chỉ trích?
5) -- Này Hiền giả, Thế Tôn đã
nói lạc khổ do duyên mà sanh? Do duyên gì? Do duyên xúc. Nói như vậy là đáp
đúng lời Thế Tôn tuyên bố, không xuyên tạc Thế Tôn không đúng sự thật;
pháp được trả lời là thuận pháp, và không một vị đồng pháp nào có
muốn cật vấn cũng không tìm được lý do để chỉ trích.
6) Ở đây, này Hiền giả, các vị
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố lạc khổ do tự
mình làm; lạc khổ ấy chính do duyên xúc. Các vị Sa-môn, Bà-la-môn nào...
(như trên)... Các Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố
là lạc khổ không do tự mình làm, không do người khác làm, lạc khổ do tự
nhiên sanh; lạc khổ ấy chính do duyên xúc.
7) Ở đây, này Hiền giả, các
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố lạc khổ do tự
mình làm, họ chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự
kiện như vậy không xảy ra. Các Sa-môn, Bà-la-môn nào...(như trên)... Các
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố lạc khổ không do
tự mình làm, không do người khác làm, lạc khổ do tự nhiên sanh, họ chắc
chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện như vậy không
xảy ra.
8) Tôn giả Ananda được nghe chuyện
này giữa Tôn giả Sàriputta với Tôn giả Bhuumija.
9) Rồi Tôn giả Ananda đi đến Thế
Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Ananda đem tất cả câu chuyện xảy ra như thế nào giữa Tôn giả Sàriputta
với Tôn giả Bhuumija bạch lên Thế Tôn.
10) -- Lành thay, lành thay! Này
Ananda, Sàriputta trả lời như vậy là trả lời một cách chơn chánh. Này
Ananda, Ta nói rằng khổ là do duyên mà sanh. Do duyên gì? Do duyên xúc. Nói
như vậy là đáp đúng lời Ta tuyên bố, không xuyên tạc Ta không đúng sự
thật; pháp được trả lời là thuận pháp và không một vị đồng pháp
nào cật vấn Ta có thể tìm được lý do để chỉ trích.
11) Ở đây, này Ananda, những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố lạc khổ do tự
mình làm, lạc khổ ấy chính do duyên xúc. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào...
(như trên)... Những Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố
lạc khổ không do tự mình làm, không do người khác làm, khổ lạc do tự
nhiên sanh; khổ lạc ấy chính do duyên xúc.
12) Ở đây, này Ananda, những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố lạc khổ do tự
mình làm, họ chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự
kiện ấy không xảy ra. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào... (như trên)... Những
Sa-môn, Bà-la-môn nào chủ trương về nghiệp, tuyên bố lạc khổ không do
tự mình làm, không do người khác làm, lạc khổ do tự nhiên sanh, họ chắc
chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện ấy không xảy
ra.
13) Này Ananda, chỗ nào có thân, do
nhân thân tư niệm, thời nội thân khởi lên lạc khổ. Chỗ nào có lời
nói, này Ananda, do nhân khẩu tư niệm, thời nội thân khởi lên lạc khổ.
Chỗ nào có ý, này Ananda, do nhân ý tư niệm, thời nội thân khởi lên lạc
khổ.
14) Do duyên vô minh, hoặc tự chúng
ta, này Ananda, làm các thân hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ.
Hoặc những người khác, này Ananda, làm các thân hành; do duyên ấy, nội
thân khởi lên lạc khổ. Hoặc với ý thức rõ ràng, này Ananda, làm các
thân hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ. Hoặc không với ý
thức rõ ràng, này Ananda, làm các thân hành; do duyên ấy, nội thân khởi
lên lạc khổ.
15) Hoặc tự chúng ta, này Ananda,
làm các khẩu hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ. Hoặc những
người khác này Ananda làm các khẩu hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên
lạc khổ.
16) Hoặc với ý thức rõ ràng, này
Ananda... (như trên)... Hoặc không với ý thức rõ ràng, này Ananda, làm các
khẩu hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ.
17) Hoặc tự mình, này Ananda, làm
các ý hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ. Hoặc những người
khác, này Ananda, làm các ý hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ.
18) Hoặc với ý thức rõ ràng, này
Ananda... (như trên)... Hoặc không với ý thức rõ ràng, này Ananda làm các
ý hành; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ.
19) Này Ananda, trong sáu pháp này, đều
bị vô minh chi phối. Này Ananda, với ly tham, đoạn diệt hoàn toàn vô minh,
thân ấy không có; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ. Khẩu ấy
không có; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ. Ý ấy không có; do
duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ. Chúng không phải là đồng ruộng,
chúng không phải là căn cứ, chúng không phải là xứ, chúng không phải
là luận sự, ; do duyên ấy, nội thân khởi lên lạc khổ.
VI. Upavàna (Ưu-ba-ma-na)
(S.ii,41)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) Rồi Tôn giả Upavàna đi đến Thế
Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên. Ngồi xuống
một bên, Tôn giả Upavàna bạch Thế Tôn:
3) -- Bạch Thế Tôn, có những
Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ do tự mình làm. Bạch Thế Tôn lại có những
Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ do người khác làm. Bạch Thế Tôn, lại
có những Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ do tự mình làm và do người khác
làm. Bạch Thế Tôn, lại có những Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ không
do tự mình làm, không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh.
4) Ở đây, bạch Thế Tôn, Thế
Tôn thuyết như thế nào, tuyên bố như thế nào? Và chúng con trả lời như
thế nào để đáp đúng lời Thế Tôn tuyên bố; chúng con không xuyên tạc
Thế Tôn không đúng sự thực; pháp chúng con trả lời là thuận pháp và một
vị đồng pháp nào có muốn cật vấn cũng không tìm được lý do để chỉ
trích?.
5) -- Này Upavàna, Ta đã nói khổ do
duyên mà sanh. Do duyên gì? Do duyên xúc. Nói như vậy là đáp đúng lời Ta
tuyên bố, không xuyên tạc Ta không đúng sự thực; pháp được trả lời
là thuận pháp và một vị đồng pháp nào có muốn cật vấn cũng không
tìm được lý do để chỉ trích.
6) Ở đây, này Upavàna, những
Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ do tự mình làm ra; khổ ấy chính do duyên
xúc. Những Sa-môn, Bà-la-môn nào... (như trên)... Những Sa-môn, Bà-la-môn
tuyên bố khổ không do mình làm ra, không do người khác làm ra, khổ do tự
nhiên sanh; khổ ấy chính do duyên xúc.
7) Ở đây, này Upavàna, những
Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ do tự mình làm, họ chắc chắn có thể tự
cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện như vậy không xảy ra. Những
Sa-môn, Bà-la-môn... (như trên)... Những Sa-môn, Bà-la-môn tuyên bố khổ
không do tự mình làm, không do người khác làm, khổ do tự nhiên sanh. Họ
chắc chắn có thể tự cảm thọ không cần đến xúc; sự kiện như vậy
không xảy ra.
VII. Duyên (S.ii,42)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, vô minh duyên
hành, hành duyên thức... (như trên)... Như vậy là tập khởi của toàn bộ
khổ uẩn này.
3) Này các Tỷ-kheo, thế nào là
già, chết? Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, bị già yếu, suy nhược,
hủ bại, tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ đồi bại, các căn chín muồi; đây
gọi là già. Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, bị một diệt, hủy hoại,
tiêu mất, tử vong, các uẩn tàn lụn, thân thể hoại diệt, vứt bỏ; đây
gọi là chết. Như vậy, đây là già, đây là chết. Này các Tỷ-kheo, đây
gọi là già chết.
4) Do sanh khởi, già chết khởi. Do
sanh diệt, già chết diệt. Đây là Thánh đạo tám ngành đưa đến già chết
đoạn diệt tức là chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh ngữ, chánh nghiệp,
chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định.
5) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
sanh?...
6) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
hữu?...
7) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
thủ?...
8) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
ái?...
9) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
thọ?...
10) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là xúc?...
11) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là sáu xứ?...
12) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là danh sắc?...
13) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là thức?... (xem như trên, chương Một, phẩm Một, II. 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11,
12, 13)
14) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là hành? Này các Tỷ-kheo, có ba hành này: thân hành, khẩu hành, ý hành.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là hành.
Do vô minh khởi, hành khởi. Do vô
minh diệt, hành diệt. Đây là Thánh đạo tám ngành đưa đến sự đoạn
diệt các hành. Tức là chánh tri kiến... chánh định.
15) Này các Tỷ-kheo, do vị Thánh đệ
tử biết duyên như vậy, duyên tập khởi như vậy, duyên đoạn diệt như
vậy; biết rõ con đường đưa đến đoạn diệt như vậy, này các Tỷ-kheo,
vị Thánh đệ tử ấy được gọi là đạt tri kiến, đạt kiến, đã đạt
đến diệu pháp này, thấy được diệu pháp này, đã đầy đủ hữu học
trí, đã đầy đủ hữu học minh, đã nhập được pháp lưu, là bậc
Thánh minh đạt tuệ, đã đứng gõ vào cửa bất tử.
VIII. Vị Tỷ Kheo (Tạp 14.14,
Lão Tử, Đại 2,99c) (S.ii.43)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) Tại đây...
3) -- Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
hiểu rõ già chết, hiểu rõ già chết tập khởi, hiểu rõ già chết đoạn
diệt, hiểu rõ con đường đưa đến già chết đoạn diệt...(như trên)...
4)... Hiểu rõ sanh...
5)... Hiểu rõ hữu...
6)... Hiểu rõ thủ...
7)... Hiểu rõ ái...
8)... Hiểu rõ thọ...
9)... Hiểu rõ xúc...
10)... Hiểu rõ sáu xứ...
11)... Hiểu rõ danh sắc...
12)... Hiểu rõ thức...
13)... Hiểu rõ hành, hiểu rõ hành
tập khởi, hiểu rõ hành đoạn diệt.
14) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là già chết? Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, bị già yếu, suy nhược,
răng rụng, tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ đồi bại, các căn chín muồi; đây
gọi là già. Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, bị một diệt, hủy hoại,
tiêu mất, tử vong, các uẩn tàn lụn, thân thể hoại diệt, vứt bỏ; đây
gọi là chết. Như vậy đây là già, đây là chết. Này các Tỷ-kheo, đây
gọi là già chết.
15) Do sanh khởi, già chết khởi. Do
sanh diệt, già chết diệt. Đây là Thánh đạo tám ngành đưa đến già chết
đoạn diệt, tức là chánh tri kiến... chánh định.
16-24) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là sanh... (như trên)... Này các Tỷ-kheo, thế nào là hữu... Này các Tỷ-kheo,
thế nào là thủ... Này các Tỷ-kheo, thế nào là ái... là thọ... là
xúc... là sáu xứ... là danh sắc... là thức?...
25) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là hành? Có ba hành này, này các Tỷ-kheo: thân hành, khẩu hành, ý hành. Ba
hành này, này các Tỷ-kheo, được gọi là hành.
Do vô minh khởi nên hành khởi. Do
vô minh diệt nên hành diệt. Đây chính là Thánh đạo tám ngành đưa đến
hành đoạn diệt. Tức là chánh tri kiến...(như trên)...chánh định.
26) Này các Tỷ-kheo, do Tỷ-kheo biết
rõ già chết như vậy, biết rõ già chết tập khởi như vậy, biết rõ
già chết đoạn diệt như vậy, biết rõ con đường đưa đến già chết
đoạn diệt như vậy.
27-36) Do biết rõ sanh như vậy... hữu...
thủ...ái...thọ...xúc...sáu xứ...danh sắc... thức... Do biết rõ hành như
vậy, biết rõ hành tập khởi như vậy, biết rõ hành đoạn diệt như vậy,
do biết rõ con đường đưa đến hành đoạn diệt như vậy.
37) Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo như vậy
được gọi là đạt tri kiến, đạt kiến, đã đi đến diệu pháp này, thấy
được diệu pháp này, đã đầy đủ hữu học trí, đã đầy đủ hữu học
minh, đã nhập được pháp lưu, là bậc Thánh minh đạt tuệ, đã đứng gõ
vào cửa bất tử.
IX. Sa Môn, Bà La Môn (Tạp
14,12-3, Sa-môn, Bà-la-môn, Đại 2,99b)(S.ii,42)
1)...Trú ở Sàvatthi.
2-12) -- Ở đây, này các Tỷ-kheo,
những Sa-môn hay Bà-la-môn nào không hiểu rõ già chết, không hiểu rõ già
chết tập khởi, không hiểu rõ già chết đoạn diệt, không hiểu rõ con
đường đưa đến già chết đoạn diệt, không hiểu rõ sanh...(như trên)...
Hữu...thủ...ái...thọ...xúc...sáu xứ...danh sắc...thức... không hiểu rõ
hành, không hiểu rõ hành tập khởi, không hiểu rõ hành đoạn diệt, không
hiểu rõ con đường đưa đến hành đoạn diệt;
13) Những Sa-môn hay Bà-la-môn ấy
không được chấp nhận là Sa-môn giữa các hàng Sa-môn, hay Bà-la-môn giữa
các hàng Bà-la-môn. Và những Tôn giả ấy cũng không có thể ngay trong đời
sống hiện tại, tự mình chứng ngộ với thắng trí, chứng đạt và an
trú mục đích Sa-môn hạnh hay mục đích Bà-la-môn hạnh.
14-24) Và này các Tỷ-kheo, những
Sa-môn hay Bà-la-môn nào hiểu rõ già chết, hiểu rõ già chết tập khởi,
hiểu rõ già chết đoạn diệt, hiểu rõ con đường đưa đến già chết
đoạn diệt, hiểu rõ sanh... hữu... thủ... ái... thọ... xúc... sáu xứ...
danh sắc... thức... hiểu rõ hành, hiểu rõ hành tập khởi, hiểu rõ hành
đoạn diệt, hiểu rõ con đường đưa đến hành đoạn diệt;
25) Những Sa-môn hay Bà-la-môn ấy
được chấp nhận là Sa-môn giữa các hàng Sa-môn, hay Bà-la-môn giữa các
hàng Bà-la-môn. Và những Tôn giả ấy ngay trong đời sống hiện tại, tự
mình chứng ngộ với thắng trí, chứng đạt và an trú mục đích Sa-môn hạnh
hay mục đích Bà-la-môn hạnh.
X. Sa Môn , Bà La Môn (như trên)
(S.ii,46)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) Ở đây...
3) -- Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn
hay Bà-la-môn nào không biết già chết, không biết già chết tập khởi,
không biết già chết đoạn diệt, không biết con đường đưa đến già chết
đoạn diệt; họ chắc chắn vượt qua già chết và an trú; sự kiện như vậy
không xảy ra.
4-12) Không biết sanh... hữu... thủ...
ái... thọ... xúc... sáu xứ... danh sắc... thức...
13) Không biết hành, không biết
hành tập khởi, không biết hành đoạn diệt, không biết con đường đưa
đến hành đoạn diệt, họ chắc chắn vượt qua các hành và an trú; sự
kiện như vậy không xảy ra.
14) Và này các Tỷ-kheo, những
Sa-môn hay Bà-la-môn nào biết già chết, biết già chết tập khởi, biết
già chết đoạn diệt, biết con đường đưa đến già chết đoạn diệt;
họ chắc chắn vượt qua già chết và an trú, sự kiện như vậy có xảy
ra.
15-23) Biết sanh... hữu... thủ...
ái... thọ... xúc... sáu xứ... danh sắc... thức... biết hành, biết hành tập
khởi, biết hành đoạn diệt; họ chắc chắn vượt qua các hành và an
trú; sự kiện như vậy có xảy ra.
IV. Phẩm Kalara - Vị Sát Đế Lỵ
I. Sanh (Tạp 14.3 Tập sanh, Đại
2,95b) (S.ii.47)
1) Một thời Thế Tôn ở Sàvatthi.
I
2) Rồi Thế Tôn gọi Tôn giả
Sàriputta:
-- Này Sàriputta, trong kinh Paràyana,
đoạn các câu hỏi của Ajita, có bài:
- Thuần thục pháp hữu vi,
- Ở đây nhiều hữu học,
- Trí tuệ những vị ấy,
- Trong uy nghi của họ,
- Hãy đáp lời ta hỏi,
- Nói lên, này Thân hữu!
Này Sàriputta, lời nói tóm tắt
này, ý nghĩa cần phải được nhận hiểu một cách rộng rãi như thế nào?
Được nói vậy, Tôn giả Sàriputta
giữ im lặng.
3) Lần thứ hai, Thế Tôn gọi Tôn
giả Sàriputta... (như trên)... Lần thứ hai, Tôn giả Sàriputta giữ im lặng.
4) Lần thứ ba, Thế Tôn gọi Tôn
giả Sàriputta:
-- Này Sàriputta, trong kinh Karàyana,
đoạn các câu hỏi của Ajita, có bài:
- Thuần thục pháp hữu vi,
- Ở đây nhiều hữu học,
- Trí tuệ những vị ấy,
- Trong uy nghi của họ,
- Hãy đáp lời ta hỏi,
- Nói lên, này Thân hữu!
Này Sàriputta, lời nói tóm tắt
này, ý nghĩa cần phải được nhận hiểu một cách rộng rãi như thế nào?
Lần thứ ba, Tôn giả Sàriputta giữ
im lặng.
II
5) -- Này Sàriputta, Ông có thấy
cái này được sinh thành? Này Sàriputta, Ông có thấy cái này được sinh
thành?
6) -- Cái này được sinh thành. Bạch
Thế Tôn, vị ấy với chánh trí tuệ thấy như chơn cái này được sinh thành.
Sau khi thấy như chơn với chánh trí tuệ, lại thực hành sự yếm ly, ly
tham, đoạn diệt đối với cái được sinh thành, vị ấy thấy với chánh
trí tuệ, sự tục sanh do một loại đồ ăn. Sau khi thấy như chơn với chánh
trí tuệ sự tục sanh do một loại đồ ăn, vị ấy lại thực hành sự yếm
ly, ly tham, đoạn diệt sự tục sanh do một loại đồ ăn.
Do sự đoạn diệt của một loại
đồ ăn, cái được sinh thành ấy phải bị sự đoạn diệt, vị ấy thấy
như chơn với chánh trí tuệ. Do sự đoạn diệt một loại đồ ăn, cái
được sinh thành ấy phải bị đoạn diệt. Sau khi thấy như chơn với chánh
tri tuệ, vị ấy thực hành sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với sự
vật phải bị đoạn diệt. Như vậy, bạch Thế Tôn là bậc hữu học.
7) Và bạch Thế Tôn, như thế nào
là thuần thục pháp hữu vi? Bạch Thế Tôn, vị ấy thấy như chơn với chánh
trí tuệ cái này được sinh thành. "Cái này được sinh thành"; sau
khi thấy như chơn với chánh trí tuệ, do sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt
đối với cái được sinh thành, vị ấy được giải thoát không có chấp
thủ. Vị ấy thấy như chơn với chánh trí tuệ sự tục sanh do một loại
đồ ăn. Sau khi thấy như chơn với chánh trí tuệ sự tục sanh do một loại
đồ ăn, do sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với sự tục sanh do một
loại đồ ăn, vị ấy được giải thoát, không chấp thủ.
Do sự đoạn diệt của một loại
đồ ăn, cái được sinh thành ấy phải bị đoạn diệt, vị ấy thấy
như chơn với chánh trí tuệ. Do sự đoạn diệt một loại đồ ăn, cái
được sinh thành phải bị đoạn diệt; sau khi thấy như chơn với chánh
trí tuệ, do sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với sự vật phải bị
đoạn diệt, vị ấy được giải thoát, không có chấp thủ. Như vậy, bạch
Thế Tôn, là thuần thục pháp hữu vi.
8) Như vậy, bạch Thế Tôn, như đã
được nói trong kinh Paràyana, đoạn các câu hỏi của Ajita, có bài:
- Thuần thục pháp hữu vi,
- Ở đây nhiều hữu học,
- Trí tuệ những vị ấy,
- Trong uy nghi của họ,
- Hãy đáp lời ta hỏi,
- Nói lên, này Thân hữu!
Bạch Thế Tôn, lời nói tóm tắt
này, con hiểu ý nghĩa một cách rộng rãi như vậy.
III
9) -- Lành thay, lành thay! Cái này
được sinh thành, này Sàriputta, vị ấy thấy như chơn với chánh trí tuệ.
Cái này được sinh thành; sau khi thấy như chơn với chánh trí tuệ, lại
thực hành sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt, đối với cái được sinh thành.
Vị ấy thấy như chơn với chánh trí tuệ, sự tục sanh do một loại đồ
ăn. Sau khi thấy như chơn với chánh trí tuệ, sự tục sanh do một loại đồ
ăn, lại thực hành sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với sự tục
sanh do một loại đồ ăn.
Do sự đoạn diệt của một loại
đồ ăn, cái được sinh thành ấy phải bị đoạn diệt, vị ấy thấy
như chơn với chánh trí tuệ. Do sự đoạn diệt với một loại đồ ăn, cái
được sinh thành ấy phải bị đoạn diệt; sau khi thấy như chơn với chánh
trí tuệ, vị ấy thực hành sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với sự
vật phải bị đoạn diệt.
Như vậy, này Sàriputta, là bậc hữu
học.
10) Và này Sàriputta, như thế nào
là thuần thục pháp hữu vi? Này Sàriputta, cái này được sinh thành, vị
ấy thấy như chơn với chánh trí tuệ. Cái này được sinh thành; sau khi thấy
như chơn với chánh trí tuệ, do sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với
cái được sinh thành, vị ấy được giải thoát, không có chấp thủ.
Vị ấy thấy như chơn với chánh
trí tuệ sự tục sanh do một loại đồ ăn. Sau khi thấy như chơn với chánh
trí tuệ, sự tục sanh do một loại đồ ăn, đối với sự tục sanh do một
loại đồ ăn, do sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt, vị ấy được giải thoát,
không chấp thủ.
Do sự đoạn diệt một loại đồ
ăn, cái được sinh thành ấy phải bị đoạn diệt, vị ấy thấy như
chơn với chánh trí tuệ. Do sự đoạn diệt một loại đồ ăn, cái được
sinh thành phải bị đoạn diệt; sau khi thấy như chơn với chánh trí tuệ,
do sự yếm ly, ly tham, đoạn diệt đối với sự vật phải bị đoạn diệt,
vị ấy được giải thoát không có chấp thủ.
Như vậy, này Sàriputta, là thuần
thục pháp hữu vi.
11) Như vậy, này Sàriputta, như đã
được nói trong kinh Paràyana, đoạn các câu hỏi của Ajita, có bài:
- Thuần thục pháp hữu vi,
- Ở đây nhiều hữu học,
- Trí tuệ những vị ấy,
- Trong uy nghi của họ,
- Hãy đáp lời ta hỏi,
- Nói lên, này Thân hữu!
Này Sàriputta, lời nói tóm tắt
này cần hiểu ý nghĩa một cách, rộng rãi như vậy.
II. Kalàra (S.ii,50)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
I
2) Rồi Tỷ-kheo Kalàra Khattiya đi đến
Tôn giả Sàriputta; sau khi đến, nói lên với Tôn giả Sàriputta những lời
chào đón hỏi thăm; sau khi nói lên những lời chào đón hỏi thăm thân hữu,
liền ngồi xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, Tỷ-kheo
Kalàra Khattiya nói với Tôn giả Sàriputta:
-- Này Hiền giả Sàriputta, Tỷ-kheo
Moliyap-hagguna đã từ bỏ học tập và hoàn tục.
-- Vậy vị Tôn giả ấy, không tìm
được sự an ủi trong Pháp và Luật này?
4) -- Vậy Tôn giả Sàriputta đã đạt
được sự an ủi trong Pháp và Luật này?
-- Này Hiền giả, tôi không có nghi
ngờ gì!
5) -- Này Hiền giả, còn đối với
tương lai?
-- Tôi không có băn khoăn, này Hiền
giả.
6) Rồi Tỷ-kheo Kalàra Khattiya từ
chỗ ngồi đứng dậy, đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn
rồi ngồi xuống một bên.
7) Ngồi xuống một bên, Tỷ-kheo
Kalàra Khattiya bạch Thế Tôn:
-- Con được biết, bạch Thế Tôn,
Tôn giả Sàriputta tuyên bố được chánh trí như sau: "Sanh đã tận; Phạm
hạnh đã thành, những việc nên làm đã làm; không còn trở lại trạng
thái này nữa".
8) Rồi Thế Tôn gọi một Tỷ-kheo:
-- Này Tỷ-kheo, hãy đi và nhân danh
Ta, gọi Sàriputta: "Hiền giả Sàriputta, bậc Đạo Sư gọi Hiền giả".
9) -- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế Tôn, đi
đến Tôn giả Sàriputta; sau khi đến, nói với Tôn giả Sàriputta: "Bậc
Đạo Sư cho gọi Hiền giả".
10) -- Thưa vâng, Hiền giả.
Tôn giả Sàriputta vâng đáp Tỷ-kheo
ấy, đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống
một bên.
II
11) Thế Tôn nói với Tôn giả
Sàriputta đang ngồi một bên:
-- Này Sàriputta, có đúng sự thật
chăng là Ông có tuyên bố đã chứng được chánh trí: "Sanh đã tận,
Phạm hạnh đã thành, những gì nên làm đã làm, không còn trở lui trạng
thái này nữa"?
-- Bạch Thế Tôn, không phải với
những câu ấy, với những chữ ấy, ý nghĩa ấy được con nói đến như
vậy.
12) -- Vậy với pháp môn nào, này
Sàriputta, Thiện nam tử nói đến sự chứng đắc trí, lời tuyên bố cần
phải được xem đúng như lời tuyên bố.
13) -- Bạch Thế Tôn, chính con đã
nói như sau: "Bạch Thế Tôn, không phải với những câu ấy, với những
chữ ấy, ý nghĩa ấy được con nói đến như vậy".
14) -- Nếu họ có hỏi Ông, này
Sàriputta: "Ông biết như thế nào, này Sàriputta, Ông thấy như thế nào
mà Ông tuyên bố trí đã được chứng đắc: ‘Ta biết sanh đã tận, Phạm
hạnh đã thành, những gì nên làm đã làm, không còn trở lui lại trạng
thái này nữa’ ?" Được hỏi vậy, này Sàriputta, Ông trả lời như
thế nào?
15) -- Nếu họ có hỏi con, bạch Thế
Tôn: "Hiền giả biết như thế nào, này Hiền giả Sàriputta, Hiền giả
thấy như thế nào mà tuyên bố trí đã được chứng đắc: ‘Ta đã biết,
sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những gì nên làm đã làm, không còn
trở lại trạng thái này nữa’?" Được hỏi vậy, bạch Thế Tôn,
con trả lời như sau:
16) "Vì rằng này Hiền giả,
trong (danh từ) tận diệt, ta hiểu được là sự tận diệt của nhân,
chính do nhân ấy sanh sanh khởi. Sau khi hiểu được nghĩa tận diệt trong
(danh từ) tận diệt, ta mới biết: ‘Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành,
những gì nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa.’ "
Được hỏi như vậy, bạch Thế Tôn,
con trả lời như vậy.
17) -- Này Sàriputta, nếu Ông được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, sanh lấy gì làm nhân, lấy gì tập khởi,
lấy gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?" Được hỏi như vậy, này
Sàriputta, Ông trả lời như thế nào?
18) -- Bạch Thế Tôn, nếu con được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, sanh lấy gì làm nhân... (như trên)... lấy
gì làm hiện hữu?" Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn, con trả lời như
sau: "Sanh lấy hữu làm nhân, lấy hữu tập khởi, lấy hữu tác sanh, lấy
hữu làm hiện hữu". Được hỏi vậy, bạch Thế Tôn, con trả lời như
vậy.
19) -- Này Sàriputta, nếu Ông được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, hữu lấy gì làm nhân, lấy gì tập khởi,
lấy gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?" Được hỏi vậy này
Sàriputta, Ông trả lời như thế nào?
20) -- Bạch Thế Tôn, nếu con được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, hữu lấy gì làm nhân... lấy gì làm hiện
hữu?" Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn, con trả lời như sau: "Hữu
lấy thủ làm nhân, lấy thủ tập khởi, lấy thủ tác sanh, lấy thủ làm
hiện hữu". Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn, con trả lời như vậy.
21) -- Này Sàriputta, nếu Ông được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, thủ lấy gì làm nhân... (như trên)..".
22-23) -- Và này Sàriputta, nếu Ông
được hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, ái lấy gì làm nhân, lấy gì tập
khởi, lấy gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?" Được hỏi vậy, này
Sàriputta, Ông trả lời như thế nào?
24) -- Bạch Thế Tôn, nếu con được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, ái lấy gì làm nhân, lấy gì tập khởi,
lấy gì tác sanh, lấy gì hiện hữu?". Được hỏi vậy, Bạch Thế Tôn,
con sẽ trả lời như sau: "Này Hiền giả, ái lấy thọ làm nhân, lấy
thọ tập khởi, lấy thọ tác sanh, lấy thọ làm hiện hữu". Được hỏi
vậy, Bạch Thế Tôn, con trả lời như vậy.
25) -- Này Sàriputta, nếu Ông được
hỏi: "Làm sao, này Hiền giả Sàriputta, Hiền giả biết như thế nào,
Hiền giả thấy như thế nào, cảm thọ diệu lạc ấy không tồn tại?"
Được hỏi vậy, này Sàriputta, Ông trả lời như thế nào?
26) -- Bạch Thế Tôn, nếu con được
hỏi: "Này Hiền giả Sàriputta, Hiền giả biết như thế nào, Hiền giả
thấy như thế nào, cảm thọ diệu lạc không tồn tại?" Được hỏi
vậy, Bạch Thế Tôn con trả lời như sau:
27) "Này Hiền giả, có ba cảm
thọ này. Thế nào là ba? Lạc thọ, khổ thọ, phi khổ phi lạc thọ. Này
Hiền giả, ba cảm thọ này vô thường, khi biết được cái gì vô thường
là khổ, thời cảm thọ diệu lạc ấy không tồn tại".
Được hỏi vậy, bạch Thế Tôn
con trả lời như vậy.
28) -- Lành thay, lành thay này
Sàriputta! Pháp môn (phương tiện) này, này Sàriputta, có thể trả lời tóm
tắt như sau: Cái gì được cảm thọ, cái ấy nằm trong đau khổ.
29) -- Này Sàriputta, nếu Ông được
hỏi: "Hiền giả được giải thoát như thế nào, này Hiền giả
Sàriputta, mà Hiền giả tuyên bố trí đã được chứng đắc: ‘Ta biết:
Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, các việc nên làm đã làm, không còn
trở lui trạng thái này nữa’?" Được hỏi vậy, này Sàriputta, Ông
trả lời như thế nào?
30) -- Bạch Thế Tôn, nếu con được
hỏi: "Hiền giả được giải thoát như thế nào, này Hiền giả
Sàriputta, mà Hiền giả tuyên bố trí đã được chứng đắc: ‘Ta biết:
Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, các việc nên làm đã làm, không còn
trở lui trạng thái này nữa’?" Được hỏi vậy, bạch Thế Tôn, con
trả lời như sau:
31) "Do tự giải thoát, chư Hiền
giả, do đoạn diệt tất cả chấp thủ, ta sống an trú chánh niệm như vậy.
Nhờ sống an trú chánh niệm như vậy, các lậu hoặc không còn tiếp tục
rỉ chảy, và ta không chấp nhận tự ngã".
Được hỏi vậy, bạch Thế Tôn,
con trả lời như vậy.
32) -- Lành thay, lành thay này
Sàriputta! Pháp môn (phương tiện) này, này Sàriputta, có thể trả lời tóm
tắt như sau: Những cái gì được vị Sa-môn gọi là lậu hoặc, ta không
còn nghi ngờ gì nữa, chúng đã được ta diệt tận. Ta không còn phân vân
gì nữa.
33) Nói vậy xong, Thế Tôn từ chỗ
ngồi đứng dậy đi vào tịnh xá.
III
34) Rồi Tôn giả Sàriputta, sau khi
Thế Tôn đi chẳng lao lâu, liền bảo các Tỷ-kheo:
35) -- Này chư Hiền giả, Thế Tôn
hỏi ta câu hỏi thứ nhất mà ta chưa được biết trước, lúc ấy trí ta
còn chậm chạp. Nhưng này chư Hiền giả, khi Thế Tôn tùy hỷ (trả lời
câu) hỏi thứ nhất của ta, ta suy nghĩ như sau:
36) "Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa
trọn ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn (phương tiện)
sai khác, thời ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy cho đến trọn
ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn sai khác.
37) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa trọn
đêm với những văn cú sai khác, với những pháp môn (phương tiện) sai khác,
thời ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy cho đến trọn đêm với
những văn cú sai khác, với những pháp môn (phương tiện) sai khác.
38) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa trọn
đêm và trọn ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn (phương
tiện) sai khác, thời ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy cho đến
trọn đêm và trọn ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn
(phương tiện) sai khác.
39) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa này
trọn hai đêm hai ngày, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy trọn
hai đêm hai ngày.
40) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa này
trọn ba đêm ba ngày, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy trọn
ba đêm ba ngày.
41) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa này
trọn bốn đêm bốn ngày, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy trọn
bốn đêm bốn ngày.
42) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa này
trọn năm đêm năm ngày, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa này trọn
năm đêm năm ngày.
43) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa này
trọn sáu đêm sáu ngày, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa này trọn
sáu đêm sáu ngày.
44) Nếu Thế Tôn hỏi ta ý nghĩa này
trọn bảy đêm bảy ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn
(phương tiện) sai khác, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa này trọn
bảy đêm bảy ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn (phương
tiện) sai khác".
IV
45) Rồi Tỷ-kheo Kalàra Khattiya từ
chỗ ngồi đứng dậy, đi đến Thế Tôn, sau khi đến đảnh lễ Thế Tôn
rồi ngồi xuống một bên.
46) Ngồi xuống một bên, Tỷ-kheo
Kalàra Khattiya bạch Thế Tôn:
-- Bạch Thế Tôn, Tôn giả
Sàriputta đã rống lên tiếng rống con sư tử như sau: Này chư Hiền giả,
Thế Tôn hỏi ta câu hỏi thứ nhất, mà ta chưa được biết trước, lúc
ấy trí ta còn chậm chạp. Nhưng này chư Hiền giả, khi Thế Tôn tùy hỷ
(trả lời câu) hỏi thứ nhất của ta, ta suy nghĩ như sau: "Nếu Thế Tôn
hỏi ta về ý nghĩa này trọn ngày với những văn cú sai khác, với những
phương tiện sai khác, ta có thể trả lời Thế Tôn về ý nghĩa ấy cho đến
trọn ngày với những văn cú sai khác, với những pháp môn sai khác. Nếu
Thế Tôn hỏi ta về ý nghĩa này cho đến trọn đêm... cho đến trọn đêm
và trọn ngày... cho đến trọn ba... trọn bốn..., cho đến trọn năm... trọn
sáu... trọn bảy đêm ngày với những văn cú sai khác, với những phương
tiện sai khác".
47) -- Này các Tỷ-kheo, pháp giới
ấy (Dhammadhàtu) được Sàriputta khéo thành đạt. Do khéo thành đạt pháp
giới ấy, nếu Ta hỏi Sàriputta về ý nghĩa này trọn ngày với những văn
cú sai khác, với những phương tiện sai khác, thời Sàriputta có thể trả
lời Ta về ý nghĩa này cho đến trọn ngày, với những văn cú sai khác, với
những phương tiện sai khác. Nếu Ta hỏi Sàriputta về ý nghĩa này cho đến
trọn đêm với những văn cú sai khác, với những phương tiện sai khác, thời
Sàriputta có thể trả lời Ta về ý nghĩa này cho đến trọn đêm với những
văn cú sai khác, với những phương tiện sai khác. Nếu Ta hỏi Sàriputta về
ý nghĩa này cho đến trọn đêm và trọn ngày, Sàriputta có thể trả lời
Ta về ý nghĩa này cho đến trọn đêm và trọn ngày. Nếu Ta hỏi Sàriputta
về ý nghĩa này cho đến trọn cả hai đêm và hai ngày, Sàriputta có thể
trả lời Ta về ý nghĩa này cho đến trọn cả hai đêm hai ngày. Nếu Ta hỏi
Sàriputta về ý nghĩa này cho đến trọn cả ba đêm ba ngày, Sàriputta có thể
trả lời Ta về ý nghĩa này cho đến cả ba đêm ba ngày. Nếu Ta hỏi
Sàriputta về ý nghĩa này cho đến trọn bốn đêm bốn ngày, Sàriputta có
thể trả lời Ta về ý nghĩa này cho đến bốn đêm bốn ngày. Nếu Ta hỏi
Sàriputta về ý nghĩa này cho đến trọn năm đêm năm ngày, Sàriputta có thể
trả lời Ta về ý nghĩa này cho đến trọn năm đêm năm ngày. Nếu Ta hỏi
Sàriputta về ý nghĩa này cho đến trọn sáu đêm sáu ngày, Sàriputta có thể
trả lời Ta về ý nghĩa này cho đến trọn sáu đêm sáu ngày. Nếu Ta hỏi
Sàriputta về ý nghĩa này trọn bảy đêm bảy ngày với những văn cú sai
khác, với những pháp môn sai khác, Sàriputta có thể trả lời cho Ta về ý
nghĩa ấy cho đến trọn bảy đêm bảy ngày với những văn cú sai khác, với
những pháp môn sai khác.
III. Những Căn Bản Của Trí (Tạp
14.15 Chủng Trí, Đại 2, 99c) (S.ii,56)
1)... Ở Sàvatthi.
2). .. Này các Tỷ-kheo. Ta sẽ thuyết
về bốn mươi bốn căn bản của trí cho các Ông. Hãy nghe và khéo suy nghiệm,
Ta sẽ nói.
-- Thưa vâng, Bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
3) Thế Tôn nói như sau:
-- Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
bốn mươi bốn căn bản của trí?
4) Già chết trí, già chết tập
trí, già chết diệt trí, trí về con đường đưa đến già chết diệt.
5) Sanh trí, sanh tập trí, sanh diệt
trí, trí về con đường đưa đến sanh diệt.
6) Hữu trí, hữu tập trí, hữu diệt
trí, trí về con đường đưa đến hữu diệt.
7) Thủ trí, thủ tập trí, thủ diệt
trí, trí về con đường đưa đến thủ diệt.
8) Ái trí, ái tập trí, ái diệt
trí, trí về con đường đưa đến ái diệt.
9) Thọ trí, thọ tập trí, thọ diệt
trí, trí về con đường đưa đến thọ diệt.
10) Xúc trí...
11) Sáu xứ trí...
12) Danh sắc trí...
13) Thức trí...
14) Hành trí, hành tập trí, hành diệt
trí, trí về con đường đưa đến hành diệt.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là bốn
mươi bốn căn bản của trí.
15) Này các Tỷ-kheo, thế nào là
già chết? Cái gì thuộc về chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại
chúng sanh này hay bộ loại chúng sanh khác, bị già yếu, suy nhược, răng rụng,
tóc bạc, da nhăn, tuổi thọ đồi bại, các căn chín muồi; đây gọi là
già. Cái gì thuộc chúng sanh này hay chúng sanh khác, thuộc bộ loại chúng
sanh này hay thuộc bộ loại chúng sanh khác, bị một diệt, hủy hoại,
tiêu mất, tử vong, các uẩn tàn lụn, thân thể hoại diệt, vất bỏ; đây
gọi là chết. Như vậy là già, đây là chết. Này các Tỷ-kheo, đây gọi
là già chết.
16) Do sanh tập khởi nên già chết
tập khởi. Do sanh diệt nên già chết diệt. Đây là Thánh đạo tám ngành
đưa đến già chết diệt; tức là chánh tri kiến... chánh định.
17) Này các Tỷ-kheo, vị Thánh đệ
tử biết già chết như vậy, biết già chết tập khởi như vậy, biết già
chết diệt như vậy, biết con đường đưa đến già chết diệt như vậy.
18) Đây là pháp trí của vị ấy.
Vị ấy với pháp này được thấy, được biết, được quả tức thời,
được đạt đến, được thể nhập (pariyogathena) hướng dẫn thái độ
(nayam) của mình đối với quá khứ và tương lai.
19) Những Sa-môn hay Bà-la-môn nào
trong quá khứ đã hiểu rõ già chết, đã hiểu rõ già chết tập khởi, đã
hiểu rõ già chết diệt, đã hiểu rõ con đường đưa đến già chết diệt,
tất cả những vị ấy đều hiểu biết như vậy, như vậy; như hiện nay
Ta vậy.
20) Những Sa-môn hay Bà-la-môn nào
trong tương lai sẽ hiểu rõ (abhijanissanti) già chết, sẽ hiểu rõ già chết
tập khởi, sẽ hiểu rõ già chết diệt, sẽ hiểu rõ con đường đưa đến
già chết diệt, tất cả những vị ấy sẽ hiểu biết như vậy, như vậy;
như hiện nay Ta vậy. Đây tức là tùy trí (anvaye nànam) của vị ấy.
21) Này các Tỷ-kheo, vì rằng vị
Thánh đệ tử được thanh tịnh và thuần tịnh hai loại trí, pháp trí và
tùy trí; này các Tỷ-kheo, vị ấy được gọi là Thánh đệ tử đạt tri
kiến, (dithisampanno) đạt kiến, đã đi đến diệu pháp này, đã thấy diệu
pháp này, đã đầy đủ hữu học trí, đã đầy đủ hữu học minh, đã
nhập được pháp lưu, là bậc Thánh minh đạt tuệ (nibbedhi kapanno), đã đứng
gõ vào cửa bất tử.
22) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là sanh?...
23) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là hữu?...
24) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là thủ?...
25) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là ái?...
26) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là thọ?...
27) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là xúc?...
28) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là sáu xứ?...
29) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là danh sắc?...
30) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là thức?...
31) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là hành? Có ba hành này, này các Tỷ-kheo, thân hành, khẩu hành, ý hành.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là hành.
32) Do vô minh tập khởi, hành tập
khởi. Do vô minh tập khởi diệt, hành diệt. Đây là Thánh đạo tám
ngành, con đường đưa đến hành diệt; tức là chánh tri kiến... chánh định.
33) Vì rằng này các Tỷ-kheo, vị
Thánh đệ tử biết hành như vậy, biết hành tập khởi như vậy, biết hành
diệt như vậy, biết con đường đưa đến hành diệt như vậy. Đây là
pháp trí của vị ấy, vị ấy với pháp này được thấy, được biết,
được quả tức thời, được đạt đến, được thể nhập, hướng dẫn
thái độ (nayam) của mình đối với quá khứ, tương lai.
34) Những Sa-môn hay Bà-la-môn nào
trong quá khứ đã hiểu rõ các hành, đã hiểu rõ hành tập khởi, đã hiểu
rõ hành diệt, đã hiểu rõ con đường đưa đến hành diệt; tất cả những
vị ấy đều hiểu biết như vậy, như vậy; như hiện nay Ta vậy.
35) Những Sa-môn hay Bà-la-môn nào
trong tương lai sẽ hiểu rõ các hành, sẽ hiểu rõ hành tập khởi, sẽ hiểu
rõ hành diệt, sẽ hiểu rõ con đường đưa đến hành diệt, tất cả những
vị ấy sẽ hiểu biết như vậy; như vậy, như hiện nay Ta vậy. Đây tức
là tùy trí của vị ấy.
36) Này các Tỷ-kheo, vì rằng vị
Thánh đệ tử được thanh tịnh, thuần tịnh hai loại trí, pháp trí và
tùy trí; này các Tỷ-kheo, vị ấy được gọi là vị Thánh đệ tử đạt
tri kiến, đạt kiến, đã đi đến diệu pháp này, thấy diệu pháp này, đầy
đủ hữu học trí, đã đầy đủ hữu học minh, đã nhập được pháp lưu,
là bậc Thánh minh đạt tuệ, đã đứng gõ vào cửa bất tử.
IV. Những Căn Bản Của Trí (Tạp
14.16 Chủng Trí, Đại 2, 99c) ( S.ii.59)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ giảng
cho các Ông bảy mươi bảy căn bản của trí. Hãy nghe và khéo tư niệm...
Và này các Tỷ-kheo, thế nào là bảy mươi bảy căn bản của trí?
3) Trí biết rằng già chết do
duyên sanh. Trí biết rằng không có sanh thời không có già. Trí biết rằng
trong quá khứ già chết cũng do duyên sanh. Trí biết rằng không có sanh thời
không có già chết. Trí biết rằng trong tương lai già chết cũng do duyên
sanh. Trí biết rằng không có sanh thời sẽ không có già chết. Phàm khi
nào có trí về trú pháp, chỗ ấy cũng có trí tận pháp, hoại pháp, ly
tham pháp, diệt pháp.
4) Trí biết rằng sanh do duyên hữu...
5) Trí biết rằng hữu do duyên thủ...
6) Trí biết rằng thủ do duyên
ái...
7) Trí biết rằng ái do duyên thọ...
8) Trí biết rằng thọ do duyên
xúc...
9) Trí biết rằng xúc do duyên sáu
xứ...
10) Trí biết rằng sáu xứ do duyên
danh sắc...
11) Trí biết rằng danh sắc do
duyên thức...
12) Trí biết rằng thức do duyên
hành...
13) Trí biết rằng hành do duyên vô
minh. Trí biết rằng không có vô minh thời không có hành. Trí biết rằng
trong quá khứ hành cũng do duyên vô minh. Trí biết rằng không có vô minh thời
không có hành. Trí biết rằng trong tương lai hành cũng sẽ do duyên vô
minh. Trí biết rằng không có vô minh thời sẽ không có hành. Phàm khi nào
có trí về trú pháp, thời cũng có trí về tận pháp, hoại pháp, ly tham
pháp, diệt pháp.
14) Này các Tỷ-kheo, đây gọi là bảy
mươi bảy căn bản của trí.
V. Do Duyên Vô Minh (Tạp 14.17-8
Vô Minh Tăng, Đại 2, 100a) (S.ii,60)
1)... Trú ở Sàvatthi...
2) -- Này các Tỷ-kheo, do duyên vô
minh có hành; do duyên hành có thức... như vậy là tập khởi của toàn bộ
khổ uẩn này.
3) -- Bạch Thế Tôn, thế nào là
già chết? Và già chết này là của ai?
Thế Tôn đáp:
-- Câu hỏi không thích hợp. Này Tỷ-kheo,
Ông có thể nói: "Thế nào là già chết, và già chết này là của
ai?", hay này Tỷ-kheo, Ông có thể nói: "Già chết là khác và người
già và chết là khác", hai câu hỏi này nghĩa là một, chỉ có văn sai
khác. Này Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là
một", chỗ ấy không có Phạm hạnh trú. Này Tỷ-kheo, chỗ nào có
(tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là khác", chỗ ấy không có Phạm
hạnh trú. Này Tỷ-kheo, từ bỏ hai cực đoan này, Như Lai thuyết pháp theo
trung đạo (và nói): "Do duyên sanh nên có già chết".
4) -- Bạch Thế Tôn, thế nào là
sanh và sanh này là của ai?
Thế Tôn đáp:
-- Câu hỏi không thích hợp. Này Tỷ-kheo,
Ông có thể nói: "Thế nào là sanh, và sanh này là của ai?", hay
này Tỷ-kheo, Ông có thể nói: "Sanh là khác và người sanh là
khác", hai câu hỏi này có nghĩa là một, chỉ có văn sai khác. Này Tỷ-kheo,
chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là một", chỗ ấy
không có Phạm hạnh trú. Này Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng
và thân thể là khác", chỗ ấy không có Phạm hạnh trú. Này Tỷ-kheo,
từ bỏ hai cực đoan này, Như Lai thuyết pháp theo trung đạo (và nói):
"Do duyên hữu nên có sanh".
5) -- Bạch Thế Tôn, thế nào là hữu
và hữu này của ai?
Thế Tôn nói:
-- Câu hỏi không thích hợp. Này Tỷ-kheo,
Ông có thể hỏi: "Thế nào là hữu và hữu này của ai?", hay Ông
có thể nói: "Hữu khác và người có hữu này khác", hai câu hỏi
này là một, chỉ có văn sai khác. Này Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến:
"Sinh mạng và thân thể là một", chỗ ấy không có Phạm hạnh
trú. Này Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là
khác", chỗ ấy không có Phạm hạnh trú. Này Tỷ-kheo, từ bỏ hai cực
đoan này, Như Lai thuyết pháp theo trung đạo (và nói): "Do duyên thủ
nên có hữu".
6) -- Bạch Thế Tôn, thế nào là thủ
và thủ này của ai?...(như trên)... Do duyên ái nên có thủ.
7)... Do duyên thọ nên có ái...
8)... Do duyên xúc nên có thọ...
9)... Do duyên sáu xứ nên có xúc...
10)... Do duyên danh sắc nên có sáu
xứ...
11)... Do duyên thức nên có danh sắc...
12)... Do duyên hành nên có thức...
13) -- Bạch Thế Tôn, thế nào là
các hành, và các hành này là của ai?
Thế Tôn đáp:
-- Câu hỏi không thích hợp. Này Tỷ-kheo,
Ông có thể nói: "Thế nào là các hành và các hành này là của
ai?", hay này Tỷ-kheo, Ông có thể nói: "Các hành là khác và người
có các hành này là khác", hai câu hỏi này là một, chỉ có văn sai khác.
Này Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là một",
chỗ ấy không có Phạm hạnh trú. Này Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến:
"Sinh mạng và thân thể là khác", chỗ ấy không có Phạm hạnh
trú. Này Tỷ-kheo, từ bỏ hai cực đoan này, Như Lai thuyết pháp theo trung
đạo và nói: "Do duyên vô minh nên có các hành". Này Tỷ-kheo, do sự
ly tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn, các tạp luận (hý luận),
dị thuyết, xuyên tạc liên hệ ấy hay bất cứ loại nào (sẽ được đoạn
tận...).
14) Như câu hỏi: "Thế nào là
già chết và già chết này là của ai?". Hay "Già chết là khác và
người có già chết là khác?" hay "Sinh mạng và thân thể này là một",
hay "Sinh mạng và thân thể là khác", tất cả đều được đoạn
tận, cắt đứt từ gốc rễ, làm cho như thân cây ta-la, làm cho không thể
hiện hữu, khiến cho tương lai không thể sanh khởi. Này Tỷ-kheo, do sự ly
tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn, các tạp luận, dị thuyết,
xuyên tạc liên hệ ấy hay bất cứ loại nào (sẽ được đoạn tận...).
15) Như câu hỏi: "Thế nào là
sanh và sanh này là của ai?". Hay "Sanh là khác và người có sanh là
khác", hay "Sinh mạng và thân thể là một", hay "Sinh mạng
và thân thể là khác", tất cả đều được đoạn tận, cắt đứt từ
gốc rễ làm cho như thân cây ta-la, làm cho không thể hiện hữu, khiến
trong tương lai không thể sanh khởi. Này các Tỷ-kheo, do sự ly tham, đoạn
diệt vô minh một cách hoàn toàn, các tạp luận, dị thuyết, xuyên tạc
liên hệ ấy hay bất cứ loại nào (sẽ được đoạn tận...).
16) Thế nào là hữu...
17) Thế nào là thủ...
18) Thế nào là ái...
19) Thế nào là thọ...
20) Thế nào là xúc...
21) Thế nào là sáu xứ...
22) Thế nào là danh sắc...
23) Thế nào là thức... Này các Tỷ-kheo,
do sự ly tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn, các tạp luận, dị
thuyết, xuyên tạc liên hệ ấy hay bất cứ loại nào (sẽ được đoạn tận...).
24) Như câu hỏi: "Thế nào là
các hành và các hành này là của ai?". Hay "Các hành là khác và người
có các hành này là khác", hay "Sinh mạng và thân thể là một",
hay "Sinh mạng và thân thể là khác"; tất cả đều được đoạn
tận cắt đứt từ gốc rễ, làm cho như thân cây ta-la, làm cho không thể
hiện hữu, khiến cho trong tương lai không thể sanh khởi.
VI. Do Duyên Vô Ninh (S.ii,63)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2). .. Này các Tỷ-kheo, do duyên vô
minh nên có các hành. Do duyên hành nên có thức... như vậy là sự tập khởi
của toàn bộ khổ uẩn này.
3) Này các Tỷ-kheo, các Ông có thể
nói: "Thế nào là già chết và già chết này của ai?" Hay này các
Tỷ-kheo, các Ông có thể nói: "Già chết là khác và người có già chết
là khác" hai câu này đồng một nghĩa, chỉ có văn sai khác. Này các Tỷ-kheo,
chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là một", chỗ ấy
không có Phạm hạnh trú. Này các Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến:
"Sinh mạng là khác, thân thể là khác", chỗ ấy không có Phạm hạnh
trú. Này các Tỷ-kheo, từ bỏ hai cực đoan ấy Như Lai thuyết pháp theo
trung đạo, nói rằng: "Do duyên sanh có già chết.."..
4) Thế nào là sanh?...
5) Thế nào là hữu?...
6) Thế nào là thủ?...
7) Thế nào là ái?...
8) Thế nào là thọ?...
9) Thế nào là xúc?...
10) Thế nào là sáu xứ?...
11) Thế nào là danh sắc?...
12) Thế nào là thức?...
13) -- Này các Tỷ-kheo, các Ông có
thể nói: "Thế nào là các hành và các hành này là của ai?" Hay
này các Tỷ-kheo, các Ông có thể nói: "Các hành và người có các
hành này khác", hai câu hỏi ấy đồng nghĩa, chỉ có văn sai khác. Này
các Tỷ-kheo, chỗ nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là một",
chỗ ấy, này các Tỷ-kheo, không có Phạm hạnh trú. Này các Tỷ-kheo, chỗ
nào có (tà) kiến: "Sinh mạng và thân thể là khác", chỗ ấy, này
các Tỷ-kheo, không có Phạm hạnh trú. Này các Tỷ-kheo, từ bỏ hai cực
đoan ấy, Như Lai thuyết pháp theo trung đạo nói rằng: "Do duyên vô
minh, có các hành".
14) Do sự đoạn diệt, ly tham vô
minh một cách hoàn toàn, các tạp luận, dị thuyết, xuyên tạc liên hệ
ấy hay bất cứ loại nào...
15) Thế nào là sanh?...
16) Thế nào là hữu?...
17) Thế nào là thủ?...
18) Thế nào là ái?...
19) Thế nào là thọ?...
20) Thế nào là xúc?...
21) Thế nào là sáu xứ?...
22) Thế nào là danh sắc?...
23) Thế nào là thức?...
24) "Thế nào là hành và những
hành này là của ai?" Hay "Các hành là khác và có ai có những hành
này là khác", hay "Sinh mạng và thân thể là một", hay
"Sinh mạng và thân thể là khác"; tất cả những loại liên hệ
này được đoạn tận, cắt đứt từ gốc rễ, làm cho như thân cây ta-la,
làm cho không thể hiện hữu, khiến cho trong tương lai không thể sanh khởi.
VII. Không Phải Của Ông (Tạp
12.13, Phi Nhữ Sở Hữu, Đại 2, 84a) (S.ii,64)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, thân thể
này không phải của các Ông, không phải của người khác.
3) Thân này, này các Tỷ-kheo, phải
được xem là do hành động, do sắp đặt, do sự cố ý, do sự cảm thọ
trong quá khứ.
4) Ở đây, này các Tỷ-kheo, vị
Thánh đệ tử đa văn khéo léo chân chánh suy nghiệm định lý duyên khởi
như sau:
5) "Cái này có mặt cái kia có
mặt. Do cái này sanh khởi, cái kia sanh khởi. Cái này không có mặt, cái
kia không có mặt. Do cái này diệt, cái kia diệt. "Tức là do duyên vô
minh có các hành. Do duyên hành có thức... như vậy là sự tập khởi của
toàn bộ khổ uẩn này. Do sự ly tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn
toàn, các hành diệt. Do các hành diệt nên thức diệt... như vậy là sự
đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
VIII. Cetanà: Tư Tâm Sở۠(Tạp
14.19, Tư Lường. Đại 2,100a) (S.ii,65)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2)... Này các Tỷ-kheo, cái chúng ta
tư niệm, tư lường, có thầm ý, cái ấy trở thành sở duyên cho thức an
trú. Khi nào sở duyên có mặt thời thức có an trú. Do thức ấy an trú, tăng
trưởng, nên trong tương lai, tái hữu sanh khởi. Do sanh khởi tái hữu có mặt
trong tương lai, nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não sanh khởi. Như vậy là
sự tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này.
3) Này các Tỷ-kheo, nếu không có tư
niệm, không có tư lường nhưng nếu có thầm ý, (canuseti), cái ấy trở
thành sở duyên cho thức an trú. Khi nào sở duyên có mặt thời thức có an
trú. Do thức ấy an trú, tăng trưởng, nên trong tương lai, tái hữu sanh khởi.
Do sanh khởi tái hữu có mặt trong tương lai, nên già chết, sầu, bi, khổ,
ưu, não sanh khởi. Như vậy là sự tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này.
4) Này các Tỷ-kheo, nếu chúng ta
không có tư niệm, không có tư lường, không có thầm ý, thời không có sở
duyên cho thức an trú. Khi nào sở duyên không có mặt thời thức không an
trú. Do thức ấy không an trú và không tăng trưởng, nên trong tương lai tái
hữu không sanh khởi. Do sanh khởi tái hữu không có mặt trong tương lai, nên
sanh, già chết, sầu, bi, ưu, não được đoạn diệt. Như vậy là sự đoạn
diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
IX. Tư Tâm Sở (Tạp 14.20 Tư Lường,
Đại 2, 100b) (S.ii,66)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, cái gì chúng
ta tư niệm, chúng ta tư lường, chúng ta có thầm ý, cái ấy trở thành (sở
duyên) cho thức an trú. Do sở duyên có mặt nên thức có an trú. Do thức
ấy an trú và tăng trưởng nên có sự hạ sanh danh sắc.
3) Do duyên danh sắc nên có sáu xứ.
Do duyên sáu xứ nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ... ái... thủ... hữu...
sanh, già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não sanh khởi. Như vậy là sự tập khởi
của toàn bộ khổ uẩn này.
4) Này các Tỷ-kheo, nếu chúng ta
không tư niệm, không tư lường nhưng có thầm ý, thời cái ấy trở thành
sở duyên cho thức an trú. Do sở duyên có mặt nên thức có an trú. Do thức
ấy an trú và tăng trưởng nên có sự hạ sanh danh sắc.
5) Do duyên danh sắc nên có sáu xứ...
như vậy là sự tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này.
6) Này các Tỷ-kheo, nếu chúng ta
không tư niệm, không tư lường, không có thầm ý, thời không có sở
duyên cho thức an trú. Do sở duyên không có mặt nên thức không an trú. Do
thức ấy không an trú và không tăng trưởng nên danh sắc không hạ sanh. Do
danh sắc diệt nên sáu xứ diệt... như vậy là sự đoạn diệt của toàn
bộ khổ uẩn này.
X. Tư Tâm Sở (Tạp 14.21 Tư Lường,
Đại 2, 100b) (S.ii,66)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2)... Này các Tỷ-kheo, cái gì chúng
ta tư niệm, cái gì chúng ta tư lường, cái gì chúng ta có thầm ý, cái ấy
trở thành sở duyên cho thức an trú. Do sở duyên có mặt nên thức an trú.
3) Do thức ấy an trú và tăng trưởng
nên có thiên về, hướng về (hệ trước: nati). Do có thiên về, hướng về
nên có sự đi đến tái sanh. Do có sự đi đến tái sanh nên có từ bỏ
và sanh khởi. Do có từ bỏ và sanh khởi nên trong tương lai sanh, già chết,
sầu, bi, khổ, ưu, não, sanh khởi. Như vậy là sự tập khởi của toàn bộ
khổ uẩn này.
4) Này các Tỷ-kheo, nếu không có tư
niệm, không có tư lường, nhưng chỉ có thầm ý, thời cái ấy là sở
duyên cho thức an trú. Do sự có mặt của sở duyên nên thức an trú.
5) Do thức ấy an trú và tăng trưởng
nên có thiên về, hướng về. Do có thiên về, hướng về nên có sự đi
đến tái sanh. Do có sự đi đến tái sanh nên có từ bỏ và sanh khởi. Do
có từ bỏ và sanh khởi, nên trong tương lai sanh, già chết, sầu, bi, khổ,
ưu, não sanh khởi. Như vậy là sự tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này.
6) Này các Tỷ-kheo, nếu không có tư
niệm, tư lường, không có thầm ý, thời không có sở duyên cho thức an
trú. Do sở duyên không có mặt nên thức không có an trú.
7) Do thức ấy không an trú, không tăng
trưởng nên không có thiên về, hướng về. Do không có thiên về, hướng
về nên không có đi đến tái sanh. Do không có sự đi đến tái sanh nên
không có từ bỏ và sanh khởi. Do không có từ bỏ và sanh khởi nên trong tương
lai sanh, già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não đoạn diệt. Như vậy là sự đoạn
diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
V. Phẩm Gia Chủ - Thứ Năm
I. Năm Hận Thù Sợ Hãi (S.ii,68)
1) Trú ở Sàvatthi...
2) Rồi Gia chủ Anàthapindika đi đến
Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
Thế Tôn nói với Gia chủ
Anàthapindika đang ngồi xuống một bên :
3) -- Khi nào, này Gia chủ, vị
Thánh đệ tử nhiếp phục được năm sợ hãi, hận thù, khi nào được đầy
đủ bốn dự lưu chi, khi nào Thánh lý (nàya) nhờ trí tuệ được khéo thấy,
được khéo thâm nhập, khi ấy, vị ấy nếu muốn có thể tự mình tuyên
bố cho mình: "Ta là người đoạn diệt được địa ngục, đoạn diệt
được bàng sanh, đoạn diệt được ngạ quỷ, đoạn diệt được cõi dữ,
ác thú, đọa xứ. Ta là bậc Dự lưu, ta không còn bị đọa lạc, ta đã
được quyết định, Chánh Đẳng Giác là mục tiêu tối hậu (của
ta)".
4) Thế nào là năm sợ hãi, hận
thù được nhiếp phục?
5) Này Gia chủ, sợ hãi, hận thù
do người sát sinh, vì duyên sát sinh đưa đến trong hiện tại; sợ hãi, hận
thù đưa đến trong tương lai, kể cả tâm khổ, tâm ưu người ấy cảm thọ.
Đối với vị đoạn tuyệt sát sanh, như vậy sợ hãi, hận thù được nhiếp
phục.
6) Này Gia chủ, sợ hãi, hận thù
do người lấy của không cho, vì duyên lấy của không cho đưa đến trong
hiện tại; sợ hãi, hận thù đưa đến trong tương lai, kể cả tâm khổ,
tâm ưu người ấy cảm thọ. Đối với vị đoạn tuyệt lấy của không
cho, như vậy sợ hãi, hận thù được nhiếp phục.
7) Này Gia chủ, sợ hãi, hận thù
do người sống tà hạnh trong các dục, vì duyên sống tà hạnh trong các dục
đưa đến trong hiện tại; sợ hãi, hận thù đưa đến trong tương lai, kể
cả tâm khổ, tâm ưu người ấy cảm thọ. Đối với vị đoạn tuyệt sống
tà hạnh trong các dục vọng, như vậy sợ hãi, hận thù được nhiếp phục.
8) Này Gia chủ, sợ hãi, hận thù
do người nói láo, và duyên nói láo đưa đến trong hiện tại; sợ hãi, hận
thù đưa đến trong tương lai, kể cả tâm khổ, tâm ưu người ấy cảm thọ.
Đối với vị đoạn tuyệt nói láo, như vậy sợ hãi, hận thù được nhiếp
phục.
9) Này Gia chủ, sợ hãi, hận thù
do người đắm say rượu men, rượu nấu, và duyên đắm say rượu men, rượu
nấu đưa đến trong hiện tại; sợ hãi hận thù đưa đến trong tương
lai, kể cả tâm khổ, tâm ưu người ấy cảm thọ. Đối với vị đoạn
tuyệt đắm say rượu men rượu nấu, như vậy sợ hãi hận thù được nhiếp
phục.
Năm sự sợ hãi oán thù này được
nhiếp phục.
II
10) -- Thế nào là bốn Dự lưu chi
được đầy đủ?
11) Ở đây, này Gia chủ, vị Thánh
đệ tử đầy đủ lòng tin bất động, đối với đức Phật: "Đây
là vị Ứng Cúng, Chánh Biến Tri, Minh Hạnh Túc, Thiện Tuệ, Thế Gian Giải,
Vô Thượng Sĩ, Điều Ngự Tượng Phu, Thiên Nhân Sư, Phật, Thế Tôn".
12) Vị ấy đầy đủ lòng tin bất
động đối với Pháp: "Đây là Pháp do Thế Tôn khéo thuyết, thiết thực
hiện tại, có quả tức thời, đến để mà thấy, có khả năng hướng
thượng, do người trí tự mình giác hiểu".
13) Vị ấy đầy đủ lòng tin bất
động đối với chúng Tăng: "Chúng Tăng đệ tử Thế Tôn là bậc Thiện
hạnh, chúng Tăng đệ tử Thế Tôn là bậc Trực hạnh, chúng Tăng đệ tử
Thế Tôn là bậc Chánh hạnh; chúng Tăng đệ tử Thế Tôn là bậc Như pháp
hạnh; tức là bốn đôi, tám chúng. Chúng Tăng đệ tử của Thế Tôn đáng
được cúng dường, đáng được hiến dâng, đáng được bố thí, đáng
được chấp tay, là phước điền vô thượng ở trên đời".
14) Vị ấy đầy đủ các giới đức,
được bậc Thánh quý mến, không bị bể vụn, không bị hủy hoại, không
có tỳ vết, không có vết nhơ, đưa đến tự do, được người trí tán
thán, không bị nhiễm trước, đưa đến Thiền định, bốn Dự lưu chi này
được đầy đủ.
15) Thế nào là Thánh lý nhờ trí
tuệ được khéo thấy, được khéo thâm nhập?
16) Ở đây, này Gia chủ, vị Thánh
đệ tử khéo chánh tư duy định lý Duyên khởi như sau: "Do cái này có
mặt, cái kia có mặt. Do cái này không có mặt, cái kia không có mặt. Do
cái này sanh, cái kia sanh. Do cái này diệt, cái kia diệt".
17) Nhưng do duyên vô minh có hành.
Do duyên hành có thức... (như trên)... Như vậy là sự tập khởi của toàn
bộ khổ uẩn này. Do ly tham, đoạn diệt vô minh một cách hoàn toàn nên
hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt... (như trên)... Như vậy là sự
đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
Đây là Thánh lý nhờ trí tuệ được
khéo thấy, được khéo thâm nhập.
18) Này Gia chủ, khi nào vị Thánh
đệ tử nhiếp phục được năm sợ hãi hận thù này, khi nào đầy đủ bốn
Dự lưu chi này, khi nào Thánh lý này nhờ trí tuệ được khéo thấy, được
khéo thâm nhập, khi ấy vị ấy nếu muốn, có thể tự mình tuyên bố cho
mình: "Ta là người đoạn diệt được địa ngục, đoạn diệt được
bàng sanh, đoạn diệt được ngạ quỷ, đoạn diệt được cõi dữ, ác
thú, đọa xứ. Ta là bậc Dự lưu, ta không còn bị đọa lạc, ta đã được
quyết định; Chánh Đẳng Giác là mục tiêu tối hậu của ta".
II. Năm Sợ Hãi Hận Thù (S.ii,70)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) Rồi một số đông Tỷ-kheo đi
đến Thế Tôn... (như trên)... Thế Tôn nói như sau:
3) -- Này các Tỷ-kheo, khi nào vị
Thánh đệ tử nhiếp phục được năm sợ hãi hận thù, đầy đủ bốn Dự
lưu chi, và khi nào Thánh lý nhờ trí tuệ được khéo thấy, được khéo
thâm nhập, khi ấy vị ấy nếu muốn, có thể tự mình tuyên bố cho mình:
"Ta là người đoạn diệt được địa ngục... (như trên)... Chánh Đẳng
Giác là mục tiêu tối hậu của ta".
Thế nào là năm sợ hãi hận thù
được nhiếp phục?
Này các Tỷ-kheo, sợ hãi hận thù
do người sát sanh... này các Tỷ-kheo, sự sợ hãi, hận thù do người lấy
của không cho...
Này các Tỷ-kheo, sự sợ hãi, hận
thù do người sống tà hạnh trong các dục...
Này các Tỷ-kheo, sự sợ hãi, hận
thù do người nói láo...
Này các Tỷ-kheo, sự sợ hãi, hận
thù do người đắm say rượu men, rượu nấu.
Năm sự sợ hãi hận thù này được
nhiếp phục.
4) Thế nào là bốn Dự lưu chi được
đầy đủ?
Ở đây, này các Tỷ-kheo, vị
Thánh đệ tử đối với Phật... đối với Pháp... đối với chúng Tăng...
Đầy đủ các giới đức được bậc Thánh quý mến...
Bốn Dự lưu chi này được đầy
đủ.
5) Thế nào là Thánh lý nhờ trí tuệ
được khéo thấy, được khéo thâm nhập?
Ở đây, này các Tỷ-kheo, vị
Thánh đệ tử khéo chánh tư duy định lý Duyên khởi như sau:... Đây là
Thánh lý nhờ trí tuệ được khéo thấy, được khéo thâm nhập.
6) Này các Tỷ-kheo, khi nào vị
Thánh đệ tử nhiếp phục được năm sợ hãi hận thù, được đầy đủ
bốn Dưu lưu chi, Thánh lý nhờ trí tuệ được khéo thấy, được khéo
thâm nhập, vị ấy nếu muốn có thể tự mình tuyên bố cho mình: "Ta
là người đoạn diệt được địa ngục, đoạn điệt được bàng sanh,
đoạn diệt được ngạ quỷ, đoạn diệt được cõi dữ, ác thú, đọa xứ.
Ta là bậc Dự lưu, ta không còn bị đọa lạc, ta đã được quyết định,
Chánh Đẳng Giác là mục tiêu tối hậu của ta".
III. Khổ. (S.ii,71)
1)... Trú Tại Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ giảng
sự tập khởi và sự đoạn diệt của khổ. Hãy nghe...
I
3) -- Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là khổ tập khởi?
4) Do duyên con mắt và các sắc,
nhãn thức khởi lên. Do ba cái tụ hội nên xúc khởi. Do duyên xúc nên có
thọ. Do duyên thọ nên có ái. Này các Tỷ-kheo, đây là khổ tập khởi.
5) Do duyên tai và các tiếng...
6) Do duyên mũi và các hương...
7) Do duyên lưỡi và các vị...
8) Do duyên thân và các xúc...
9) Do duyên ý và các pháp, ý thức
khởi lên. Do ba cái tụ hội, nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ. Do
duyên thọ nên có ái. Này các Tỷ-kheo, đây là khổ tập khởi.
II
10) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là khổ đoạn diệt?
11) Do duyên con mắt và các sắc,
nhãn thức khởi lên. Do ba cái tụ hội, nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ.
Do duyên thọ nên có ái. Do ly tham, đoạn diệt ái ấy một cách hoàn toàn
nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do
sanh diệt nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não đều đoạn diệt. Như vậy
là sự đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này. Này các Tỷ-kheo, đây là
khổ đoạn diệt.
12) Do duyên lỗ tai và các tiếng,
nên nhĩ thức sanh khởi...
13) Do duyên mũi và các hương, nên
tỷ thức sanh khởi...
14) Do duyên lưỡi và các vị nên
thiệt thức sanh khởi...
15) Do duyên thân và các xúc nên
thân xúc sanh khởi...
16) Do duyên ý và các pháp nên ý thức
sanh khởi. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ. Do duyên
thọ nên có ái. Do sự ly tham, đoạn diệt ái ấy một cách hoàn toàn nên
thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do sanh
diệt nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não đoạn diệt. Như vậy là sự
đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
17) Này các Tỷ-kheo, đây là khổ
đoạn diệt.
IV. Thế Giới(S.ii,73)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2)... Này các Tỷ-kheo, Ta sẽ giảng
về sự tập khởi và sự đoạn diệt của thế giới. Hãy nghe...
I
3) Và này các Tỷ-kheo, thế nào là
thế giới tập khởi?
4) Do duyên con mắt và các sắc,
nhãn thức khởi lên. Do ba cái tụ họp, nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ.
Do duyên thọ nên có ái. Do duyên ái nên có thủ. Do duyên thủ nên có hữu.
Do duyên hữu nên có sanh. Do duyên sanh, nên có già chết, sầu, bi, khổ,
ưu, não sanh khởi. Đây là thế giới tập khởi.
5) Do duyên lỗ tai và các tiếng...
6) Do duyên lỗ mũi và các hương...
7) Do duyên lưỡi và các vị...
8) Do duyên thân và các xúc...
9) Do duyên ý với các pháp, ý thức
khởi lên. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ... Do
duyên sanh nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não, sanh khởi. Này các Tỷ-kheo,
đây là sự tập khởi của thế giới.
10) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là thế giới đoạn diệt?
11) Do duyên con mắt và các sắc,
nhãn thức khởi lên. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ.
Do duyên thọ nên có ái. Do sự ly tham, đoạn diệt ái ấy một cách hoàn
toàn nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt... Đây là sự đoạn diệt
toàn bộ khổ uẩn này. Đây là thế giới đoạn diệt.
12) Do duyên lỗ tai và các tiếng...
13) Do duyên lỗ mũi và các hương...
14) Do duyên lưỡi và các vị...
15) Do duyên thân và các xúc...
16) Do duyên ý và các pháp, ý thức
sanh khởi. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ. Do duyên
thọ nên có ái. Do sự ly tham, đoạn diệt ái ấy một cách hoàn toàn nên
thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt... Đây là sự đoạn diệt của toàn
bộ khổ uẩn này.
17) Này các Tỷ-kheo, đây là thế
giới đoạn diệt.
V. Nàtika (S.ii,84)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn ở Nàtika, trong
căn nhà gạch.
2) Rồi Thế Tôn trong khi độc cư
Thiền tọa tuyên thuyết pháp môn này:
3) -- Do duyên con mắt và các sắc
nên nhãn thức sanh khởi. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên
có thọ. Do duyên thọ nên có ái. Do duyên ái nên có thủ... Như vậy là sự
tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này.
4) Do duyên lỗ tai và các tiếng...
5) Do duyên lỗ mũi và các hương...
6) Do duyên lưỡi và các vị...
7) Do duyên thân và các xúc...
8) Do duyên ý và các pháp nên ý thức
khởi lên. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ. Do duyên
thọ nên có ái. Do duyên ái nên có thủ... Như vậy là sự tập khởi của
toàn bộ khổ uẩn này.
9) Do duyên con mắt và các sắc nên
nhãn thức sanh khởi. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ.
Do duyên thọ nên có ái. Do sự ly tham, đoạn diệt ái ấy một cách hoàn
toàn nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt... Như vậy là sự đoạn
diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
10) Do duyên lỗ tai và các tiếng...
11) Do duyên lỗ mũi và các hương...
12) Do duyên lưỡi và các vị...
13) Do duyên thân và các xúc...
14) Do duyên ý và các pháp nên ý thức
sanh khởi. Do ba cái tụ họp nên có xúc. Do duyên xúc nên có thọ. Do duyên
thọ nên có ái. Do sự ly tham, đoạn diệt ái ấy một cách hoàn toàn nên
thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt... Như vậy là sự đoạn diệt của
toàn bộ khổ uẩn này.
II
15) Lúc bấy giờ một vị Tỷ-kheo
đang đứng nghe trộm Thế Tôn.
16) Thế Tôn thấy vị Tỷ-kheo đang
đứng nghe trộm.
17) Sau khi thấy, Thế Tôn nói với
vị Tỷ-kheo ấy:
-- Này Tỷ-kheo, Ông có nghe pháp
môn này không?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
18) -- Này Tỷ-kheo, Ông hãy học
pháp môn này. Này Tỷ-kheo, Ông hãy học thuộc lòng pháp môn này. Này Tỷ-kheo,
pháp môn (này) liên hệ đến mục đích và căn bản Phạm hạnh.
VI. Một Vị ( BàحLa-Môn) (Tạp
12.18 Tha, Đại 2,85c) (S.ii,75)
1)... Trú Tại Sàvatthi.
2) Rồi một vị Bà-la-môn đi đến
Thế Tôn; sau khi đến, nói lên với Thế Tôn những lời chào đón hỏi thăm;
sau khi nói lên những lời chào đón hỏi thăm thân hữu bèn ngồi xuống một
bên.
3) Ngồi xuống một bên, vị
Bà-la-môn ấy bạch Thế Tôn:
-- Thưa Tôn giả Gotama, có phải người
hành động là người cảm thọ?
-- Này Bà-la-môn, người hành động
là người cảm thọ, ấy là một cực đoan.
4) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
người hành động khác, người cảm thọ khác?
-- Người hành động khác, và người
cảm thọ khác, ấy là cực đoan thứ hai. Này Bà-la-môn, từ bỏ hai cực
đoan ấy, Thế Tôn thuyết pháp theo trung đạo.
5) Do duyên vô minh nên có hành. Do
duyên hành nên có thức. Do duyên thức nên có danh sắc... Như vậy là sự
tập khởi của toàn bộ khổ uẩn này.
Do sự ly tham, đoạn diệt vô minh một
cách hoàn toàn nên hành diệt. Do hành diệt... Như vậy là sự đoạn diệt
của toàn bộ khổ uẩn này.
6) Khi được nói vậy, vị
Bà-la-môn ấy bạch Thế Tôn:
-- Thật là vi diệu, thưa Tôn giả
Gotama! Thật là vi diệu, thưa Tôn giả Gotama!... Mong Tôn giả Gotama nhận
con làm đệ tử, từ nay cho đến mạng chung, con xin trọn đời quy ngưỡng.
VII. Jànussoni (S.ii,76)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) Rồi Bà-la-môn Jànussoni đi đến
Thế Tôn; sau khi đến, nói lên với Thế Tôn những lời chào đón hỏi thăm...
Ngồi xuống một bên, Bà-la-môn
Jànussoni bạch Thế Tôn:
3) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
tất cả đều có?
-- Này Bà-la-môn, tất cả đều có,
ấy là một cực đoan.
4) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
tất cả đều không có?
-- Này Bà-la-môn tất cả đều không
có, ấy là cực đoan thứ hai. Này Bà-la-môn, từ bỏ hai cực đoan ấy,
Như Lai thuyết pháp theo trung đạo.
5) Do duyên vô minh nên có hành. Do
duyên hành nên có thức... (như trên)... Như vậy là sự tập khởi của
toàn bộ khổ uẩn này.
Do sự ly tham, đoạn diệt vô minh
ấy một cách hoàn toàn nên hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt... Như
vậy là sự đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
6) Khi được nói vậy, Bà-la-môn
Jànussoni bạch Thế Tôn:
-- Thật là vi diệu, thưa Tôn giả
Gotama! Thật là vi diệu, thưa Tôn giả Gotama!...
VIII. Thuận Thế Phái(S.ii,77)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) Rồi một Bà-la-môn thuộc phái
Thuận Thế đi đến Thế Tôn...
Ngồi xuống một bên, vị
Bà-la-môn thuộc phái Thuận Thế bạch Thế Tôn:
3) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
tất cả đều có?
-- Này Bà-la-môn, tất cả đều có,
là chấp kiến thứ nhất của thế gian.
4) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
tất cả đều không có?
-- Tất cả đều không có, này
Bà-la-môn, là chấp kiến thứ hai của thế gian.
5) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
tất cả đều là một?
-- Tất cả đều là một, này
Bà-la-môn, là chấp kiến thứ ba của thế gian.
6) -- Thưa Tôn giả Gotama, có phải
tất cả đều là nhiều?
-- Tất cả đều là nhiều, này
Bà-la-môn, là chấp kiến thứ tư của thế gian.
Này Bà-la-môn, từ bỏ hai cực
đoan ấy, Như Lai thuyết pháp theo con đường trung đạo.
7) Do duyên vô minh nên có hành. Do
duyên hành nên có thức... Như vậy là sự tập khởi của toàn bộ khổ uẩn
này.
Do sự ly tham, đoạn diệt vô minh một
cách hoàn toàn nên hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt... Như vậy là
sự đoạn diệt của toàn bộ khổ uẩn này.
8) Khi nghe nói vậy, vị Bà-la-môn
thuộc phái Thuận Thế bạch Thế Tôn:
-- Thật là vi diệu, thưa Tôn giả
Gotama!... con xin trọn đời quy ngưỡng.
IX. Thánh Đệ Tử Tạp 14,8 Thánh
đệ tử. Đại 2,98b) (S.ii,77)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn
Thánh đệ tử không có suy nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, cái gì hiện
hữu? Do cái gì sanh khởi, cái gì sanh khởi? Do cái gì có mặt, các hành hiện
hữu? Do cái gì có mặt, danh sắc hiện hữu? Do cái gì có mặt, sáu xứ hiện
hữu? Do cái gì có mặt, xúc hiện hữu? Do cái gì có mặt, thọ hiện hữu?
Do cái gì có mặt, ái hiện hữu? Do cái gì có mặt, thủ hiện hữu? Do
cái gì có mặt, hữu hiện hữu? Do cái gì có mặt, sanh hiện hữu? Do cái
gì có mặt, già chết hiện hữu?"
3) Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn Thánh
đệ tử không duyên người khác, ở đây có trí như sau: "Do cái này
có mặt, cái kia hiện hữu. Do cái này sanh khởi, cái kia sanh khởi. Do
duyên vô minh nên có hành. Do duyên hành nên có thức. Do duyên thức nên có
danh sắc... Do duyên sanh nên có già chết. Vị ấy hiểu biết như vậy.
Như vậy là sự sanh khởi của thế giới này".
4) Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn Thánh
đệ tử không có suy nghĩ như sau: "Do cái gì không có mặt, cái gì
không hiện hữu? Do cái gì diệt, cái gì diệt? Do cái gì không có mặt,
hành không hiện hữu? Do cái gì không có mặt, thức không hiện hữu? Do
cái gì không có mặt, danh sắc không hiện hữu? Do cái gì không có mặt,
sáu xứ không hiện hữu? Do cái gì không có mặt, xúc không hiện hữu? Do
cái gì không có mặt, thọ không hiện hữu? Do cái gì không có mặt, ái
không hiện hữu? Do cái gì không có mặt, thủ không hiện hữu? Do cái gì
không có mặt, hữu không hiện hữu? Do cái gì không có mặt, sanh không hiện
hữu? Do cái gì không có mặt, già chết không hiện hữu?".
5) Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn Thánh
đệ tử không duyên theo người khác, ở đây có trí như sau: "Do cái
này không có mặt, cái kia không hiện hữu. Do cái này diệt, cái kia diệt.
Do vô minh không có mặt, các hành không hiện hữu. Do các hành không có mặt,
thức không hiện hữu. Do thức không có mặt, danh sắc không hiện hữu. Do
danh sắc không không có mặt, sáu xứ không hiện hữu. Do sáu xứ không có
mặt, xúc không hiện hữu. Do xúc không có mặt, thọ không hiện hữu. Do
thọ không có mặt, ái không hiện hữu. Do ái không có mặt, thủ không hiện
hữu. Do thủ không có mặt, hữu không hiện hữu. Do hữu không có mặt,
sanh không hiện hữu. Do sanh không có mặt, già chết không hiện hữu".
Vị ấy hiểu biết như vậy. Như vậy là sự đoạn diệt của thế giới
này.
6) Và này các Tỷ-kheo, vì rằng vị
Thánh đệ tử như thật biết sự tập khởi và sự đoạn diệt của thế
gian như vậy, này các Tỷ-kheo, vị Thánh đệ tử này được gọi là kiến
đạt... (như trên)... đã đứng gõ cửa bất tử.
X. Thánh Đệ Tử(S.ii,79)
1) Tại Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn
Thánh đệ tử không có suy nghĩ như sau: "Có phải do cái gì có mặt,
cái gì hiện hữu? Do cái gì sanh khởi, cái gì sanh khởi? Do cái gì có mặt,
các hành hiện hữu? Do cái gì có mặt, thức hiện hữu? Do cái gì có mặt,
danh sắc hiện hữu? Do cái gì có mặt, sáu xứ hiện hữu? Do cái gì có mặt,
xúc hiện hữu? Do cái gì có mặt, thọ hiện hữu? Do cái gì có mặt, ái
hiện hữu? Do cái gì có mặt, thủ hiện hữu? Do cái gì có mặt, hữu hiện
hữu? Do cái gì có mặt, sanh hiện hữu? Do cái gì có mặt, già chết hiện
hữu?".
3) Rồi này các Tỷ-kheo, vị Đa
văn Thánh đệ tử không duyên một ai khác, ở đây có trí như sau: "Do
cái này có mặt, cái kia hiện hữu. Do cái này sanh khởi, cái kia sanh khởi.
Do vô minh có mặt, hành hiện hữu. Do hành có mặt, thức hiện hữu. Do thức
có mặt, danh sắc hiện hữu. Do danh sắc có mặt, sáu xứ hiện hữu. Do
sáu xứ có mặt, xúc hiện hữu. Do xúc có mặt, thọ hiện hữu. Do thọ
có mặt, ái hiện hữu. Do ái có mặt, thủ hiện hữu. Do thủ có mặt, hữu
hiện hữu. Do hữu có mặt, sanh hiện hữu. Do sanh có mặt, già chết hiện
hữu". Vị ấy hiểu biết như vậy. Như vậy là sự sanh khởi của thế
giới này.
4) Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn Thánh
đệ tử không suy nghĩ như sau: "Có phải, do cái gì không có mặt, cái
gì không hiện hữu? Do cái gì diệt, cái gì diệt? Do cái gì không có mặt,
các hành không hiện hữu? Do cái gì không có mặt, thức không hiện hữu...
(như trên)... Do cái gì không có mặt, già chết không hiện hữu?"
5) Này các Tỷ-kheo, vị Đa văn Thánh
đệ tử không duyên một ai khác, ở đây có trí như sau: "Do cái này
không có mặt, cái kia không hiện hữu? Do cái này diệt, cái kia diệt. Do
vô minh không có mặt, các hành không hiện hữu. Do các hành không có mặt,
thức không hiện hữu. Do thức không có mặt, danh sắc không hiện hữu. Do
danh sắc không có mặt,sáu xứ không hiện hữu. Do sáu xứ không có mặt,
xúc không hiện hữu... (như trên)... Do sanh không có mặt, già chết không
hiện hữu". Vị ấy hiểu biết như vậy. Như vậy là sự đoạn diệt
của thế giới này.
6) Vì rằng này các Tỷ-kheo, vị
Thánh đệ tử như thật biết sự tập khởi và sự đoạn diệt của thế
giới này như vậy, này các Tỷ-kheo, vị Thánh đệ tử ấy được gọi là
kiến đạt, vị ấy thấy diệu pháp này, vị ấy đầy đủ trí của bậc
hữu học, vị ấy đầy đủ minh của bậc hữu học, đã nhập được Pháp
lưu, là bậc Thánh minh đạt tuệ, là vị đã đứng gõ cửa bất tử.
VI. Phẩm Cây
I. Tư Lường (Tạp 12.10, Đại
2,82c) (S.ii,80)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn ở Sàvatthi
(Xá-vệ), Jetavana (Thắng Lâm), tại vườn ông Anàthapindika (Cấp Cô Độc).
2) Ở đấy Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo:
"Này các Tỷ-kheo". "Thưa vâng, bạch Thế Thế Tôn". Các Tỷ-kheo
ấy vâng đáp Thế Tôn.
3) Thế Tôn nói như sau:
-- Này các Tỷ-kheo, các Tỷ-kheo tư
lường, phải tư lường như thế nào để chơn chánh diệt khổ một cách
trọn vẹn?
-- Bạch Thế Tôn, các pháp lấy Thế
Tôn làm căn bản, lấy Thế Tôn làm lãnh đạo, lấy Thế Tôn làm điểm tựa.
Lành thay, bạch Thế Tôn, nếu Thế Tôn nói lên ý nghĩa của lời nói này.
Sau khi nghe Thế Tôn thuyết giảng, các Tỷ-kheo sẽ thọ trì.
4) -- Vậy này các Tỷ-kheo, hãy nghe
và khéo suy nghiệm, Ta sẽ nói.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn. Thế Tôn nói như sau:
5) -- Ở đây, này các Tỷ-kheo, vị
Tỷ-kheo đang tư lường, tư lường như sau: "Sự đau khổ nhiều loại
và đa dạng này khởi lên trên đời như già và chết; sự đau khổ này lấy
gì làm nhân, lấy gì tập khởi, lấy gì tác sanh, lấy gì làm hiện hữu?
Do cái gì có mặt, già chết hiện hữu? Do cái gì không có mặt, già chết
không hiện hữu?"
6) Tư lường như vậy, vị ấy biết
như sau: "Sự đau khổ nhiều loại và đa dạng này khởi lên trên đời
như già và chết, sự đau khổ này lấy sanh làm nhân, lấy sanh làm tập khởi,
lấy sanh làm tác sanh, lấy sanh làm hiện hữu. Do sanh có mặt, già chết hiện
hữu. Do sanh không có mặt, già chết không hiện hữu".
7) Và vị ấy biết già chết, biết
già chết tập khởi, biết già chết đoạn diệt, và vị ấy biết con đường
thích ứng đưa đến già chết đoạn diệt. Do thực hành như vậy, vị ấy
trở thành vị Tùy pháp hành.
8) Này các Tỷ-kheo, vị ấy được
gọi là vị Tỷ-kheo đã thực hành một cách trọn vẹn để chơn chánh đoạn
tận khổ đau và đoạn diệt già chết.
9) Tư lường thêm nữa, vị ấy tư
lường như sau: "Còn hữu này, do cái gì làm nhân? Còn thủ này, do cái
gì làm nhân? Còn ái này, do cái gì làm nhân? Còn thọ này, do cái gì làm
nhân? Còn xúc này... Còn sáu xứ này... Còn danh sắc này... Còn thức
này... Còn các hành này, do cái gì làm nhân, cái gì tập khởi, cái gì tác
sanh, cái gì làm hiện hữu? Do cái gì có mặt, các hành hiện hữu? Do cái
gì không có mặt các hành không hiện hữu?"
10) Tư lường như vậy, vị ấy biết
như sau: "Các hành lấy vô minh làm nhân, lấy vô minh làm tập khởi, lấy
vô minh làm tác sanh, lấy vô minh làm hiện hữu. Do vô minh có mặt, các
hành hiện hữu. Do vô minh không có mặt, các hành không hiện hữu".
11) Và vị ấy biết các hành, biết
các hành tập khởi, biết các hành đoạn diệt, và vị ấy biết con đường
thích ứng đưa đến các hành đoạn diệt. Do thực hành như vậy, vị ấy
trở thành vị Tùy pháp hành. Này các Tỷ-kheo, vị ấy được gọi là vị
Tỷ-kheo đã thực hành một cách trọn vẹn để chơn chánh đoạn tận khổ
đau và đoạn diệt các hành.
12) Này các Tỷ-kheo, nếu người nào
bị vô minh chi phối, dự tính làm phước lành, thức (của người ấy) đi
đến phước. Nếu người ấy dự tính làm phi phước hành, thức (của người
ấy) đi đến phi phước. Nếu người ấy dự tính làm bất động hành, thức
(của người ấy) đi đến bất động.
13) Này các Tỷ-kheo, khi nào vị Tỷ-kheo
đoạn tận vô minh, minh được sanh khởi. Vị ấy do vô minh đoạn tận,
minh sanh khởi, không dự tính làm phước hành, không dự tính làm phi phước
hành, không dự tính làm bất động hành.
14) Không có dự tính, không có dụng
ý, vị ấy không chấp thủ một sự gì ở đời. Không chấp thủ, vị ấy
không sợ hãi. Không sợ hãi, vị ấy hoàn toàn tịch tịnh. Vị ấy biết
rõ: "Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những việc nên làm đã làm,
không còn trở lui trạng thái này nữa".
15) Nếu vị ấy cảm giác lạc thọ,
vị ấy biết lạc thọ ấy vô thường, vị ấy biết không nên tham đắm,
vị ấy biết không nên hoan hỷ. Nếu vị ấy cảm giác khổ thọ, vị ấy
biết khổ thọ vô thường, vị ấy biết không nên tham đắm, vị ấy biết
không nên hoan hỷ. Nếu vị ấy cảm giác bất khổ bất lạc thọ, vị ấy
biết thọ ấy vô thường, vị ấy biết không nên tham đắm, vị ấy biết
không nên hoan hỷ.
16) Nếu vị ấy cảm giác lạc thọ,
thọ ấy được cảm giác với niệm thoát ly. Nếu vị ấy cảm giác khổ
thọ, thọ ấy được cảm giác với niệm thoát ly. Nếu vị ấy cảm giác
bất khổ bất lạc thọ, thọ ấy được cảm giác với niệm thoát ly
(visannutto).
17) Khi vị ấy cảm giác một cảm
thọ tận cùng của thân, vị ấy biết: "Ta cảm giác một cảm thọ tận
cùng của thân". Khi vị ấy cảm giác một cảm thọ tận cùng của
sinh mạng, vị ấy biết: "Ta cảm giác một cảm thọ tận cùng của
sinh mạng". Vị ấy biết: "Sau khi thân hoại mạng chung, ở đây tất
cả những cảm thọ không làm cho có hỷ lạc, sẽ trở thành vắng lạnh,
cái thân được bỏ qua một bên".
18) Này các Tỷ-kheo, ví như một
người từ trong lò nung của người thợ gốm lấy ra một cái ghè nóng và
đặt trên một khoảng đất bằng phẳng để sức nóng ở đấy được
nguội dần, và các miếng sành vụn được gạt bỏ một bên. Cũng vậy, này
các Tỷ-kheo, khi cảm giác một cảm thọ tận cùng của thân, vị ấy biết:
"Ta cảm giác một cảm thọ tận cùng của thân". Khi vị ấy cảm
giác một cảm thọ tận cùng của sinh mạng, vị ấy biết: "Ta cảm
giác một cảm thọ tận cùng của sinh mạng". Vị ấy biết: "Sau
khi thân hoại mạng chung, ở đây tất cả những cảm thọ không làm cho
có hỷ lạc, sẽ trở thành vắng lạnh, cái thân được bỏ qua một bên".
19) Này các Tỷ-kheo, các Ông nghĩ
thế nào? Vị Tỷ-kheo đã đoạn trừ các lậu hoặc có dự tính làm các
phước hành, hay có dự tính làm các phi phước hành, hay có dự tính làm
các bất động hành?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
20) -- Hay nếu các hành không có mặt
một cách trọn vẹn, do các hành đoạn diệt, thời thức có hiện hành
không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
21) -- Hay nếu thức không có mặt một
cách trọn vẹn, do thức đoạn diệt, thời danh sắc có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
22) -- Hay nếu danh sắc không có mặt
một cách trọn vẹn, do danh sắc đoạn diệt, thời sáu xứ có hiện hành
không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
23) -- Hay nếu sáu xứ không có mặt
một cách trọn vẹn, do sáu xứ đoạn diệt, thời xúc có hiện hành
không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
24) -- Hay nếu xúc không có mặt một
cách trọn vẹn, do xúc đoạn diệt, thời thọ có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
25) -- Hay nếu thọ không có mặt một
cách trọn vẹn, do thọ đoạn diệt, thời ái có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
26) -- Hay nếu ái không có mặt một
cách trọn vẹn, do ái đoạn diệt, thời thủ có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
27) -- Hay nếu thủ không có mặt một
cách trọn vẹn, do thủ đoạn diệt, thời hữu có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
28) -- Hay nếu hữu không có mặt một
cách trọn vẹn, do hữu đoạn diệt, thời sanh có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
29) -- Hay nếu sanh không có mặt một
cách trọn vẹn, do sanh đoạn diệt, thời già chết có hiện hành không?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
30) -- Lành thay, lành thay, này các Tỷ-kheo!
Phải là như vậy, này các Tỷ-kheo! Không thể khác vậy. Hãy tin ở Ta,
này các Tỷ-kheo! Hãy quyết định, chớ có nghi ngờ, chớ có phân vân! Đây
là khổ được đoạn tận.
II. Thủb(Tạp 12.4 Thủ, Đại
2,80b) (S.ii,84)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, ai sống, thấy
vị ngọt trong các pháp được chấp thủ (upàdàniyadhammà), ái được
tăng trưởng. Do duyên ái nên thủ có mặt. Do duyên thủ nên hữu có mặt.
Do duyên hữu nên sanh có mặt. Do duyên sanh nên già chết, sầu, bi, khổ,
ưu, não sanh khởi. Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
3) Này các Tỷ-kheo, ví như một đống
lửa lớn làm bằng mười xe củi, hay hai mươi xe củi, hay ba mươi xe củi,
hay bốn mươi xe củi đang cháy đỏ. Tại đây có người thỉnh thoảng ném
cỏ khô vào, và ném củi khô vào. Này các Tỷ-kheo, như vậy đống lửa lớn
ấy được nuôi dưỡng, được tiếp tế, có thể cháy đỏ trong một thời
gian dài.
4) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy vị ngọt trong các pháp được chấp thủ, ái được tăng trưởng.
Do duyên ái nên thủ sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này tập khởi.
5) Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự
nguy hiểm trong các pháp được chấp thủ, ái được đoạn diệt. Do ái diệt
nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do
sanh diệt nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não diệt. Như vậy là toàn bộ
khổ uẩn này đoạn diệt.
6) Này các Tỷ-kheo, ví như một đống
lửa lớn làm bằng mười xe củi, hay hai mươi xe củi, hay ba mươi xe củi,
hay bốn mươi xe củi đang cháy đỏ. Tại đấy không có người thỉnh thoảng
ném cỏ khô vào, hay phân khô, hay củi khô vào. Như vậy, này các Tỷ-kheo,
đống lửa lớn ấy do (nhiên liệu) được tiếp tế trước tiêu diệt, do
(nhiên liệu) khác không được đem lại, không được nuôi dưỡng, bị tắt.
7) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy sự nguy hiểm trong các pháp được chấp thủ, ái được đoạn diệt.
Do ái diệt nên thủ diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này đoạn diệt.
III. Kiết Sử (Tạp 12.3, Phật Phước,
Đại 2,79c) (S.ii,86)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2)... Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy
vị ngọt trong các pháp kiết sử, ái được tăng trưởng. Do duyên ái nên
thủ có mặt. Do duyên thủ nên hữu có mặt. Do duyên hữu nên sanh có mặt.
Do duyên sanh nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não sanh khởi. Như vậy là
toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
3) Ví như, này các Tỷ-kheo, do
duyên dầu và duyên tim, ngọn đèn dầu được cháy đỏ. Tại đây có người
thỉnh thoảng rót dầu thêm và khơi tim lên. Này các Tỷ-kheo, ngọn đèn dầu
ấy được nuôi dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể cháy
đỏ trong một thời gian dài.
4) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy vị ngọt trong các pháp kiết sử, ái được tăng trưởng. Do duyên
ái nên thủ sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập
khởi.
5) Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự
nguy hiểm trong các pháp kiết sử, ái được đoạn diệt. Do ái diệt nên
thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do sanh
diệt nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não được đoạn diệt. Như vậy là
toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
6) Ví như, này các Tỷ-kheo, do
duyên dầu và do duyên tim, ngọn đèn dầu được cháy đỏ. Tại đấy không
có người thỉnh thoảng rót thêm dầu vào và không khơi tim lên. Như vậy,
này các Tỷ-kheo, ngọn đèn ấy do (nhiên liệu) được tiếp tế trước tiêu
diệt và do (nhiên liệu) khác không được đem thêm, không được nuôi dưỡng,
sẽ bị tắt.
7) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy sự nguy hiểm trong các pháp kiết sử, ái được đoạn diệt. Do ái
diệt nên thủ diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn
diệt.
IV. Kiết Sử (S.ii,87)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, ví như duyên
dầu và duyên tim, ngọn đèn dầu được cháy đỏ. Tại đấy có người
thỉnh thoảng rót thêm dầu và khơi tim lên. Này các Tỷ-kheo, ngọn đèn dầu
ấy được nuôi dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể cháy
đỏ trong một thời gian dài. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống thấy vị
ngọt trong các pháp kiết sử, ái được tăng trưởng. Do duyên ái, thủ
sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
3) Này các Tỷ-kheo, ví như duyên dầu
và duyên tim, ngọn đèn dầu được cháy đỏ. Tại đấy không có người
thỉnh thoảng rót thêm dầu và khơi tim lên. Như vậy, này các Tỷ-kheo, ngọn
đèn dầu ấy do chính (nhiên liệu) được tiếp tế trước tiêu diệt, do
(nhiên liệu) khác không được đem thêm, không được nuôi dưỡng, sẽ bị
tắt. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự nguy hiểm trong các
pháp kiết sử, ái được đoạn diệt. Do ái diệt nên thủ diệt. .. (như
trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
V. Cây Lớn (Tạp 12,2 Đại Thọ, Đại
2,79b) (S.ii,87)
1). .. Trú tại Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy
vị ngọt trong các pháp được chấp thủ, ái được tăng trưởng. Do duyên
ái, thủ sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập
khởi.
3) Ví như, này các Tỷ-kheo, một
cây lớn, các rễ của cây ấy đâm sâu xuống dưới và đâm ngang, tất cả
rễ ấy đều đem lên nhựa sống cho cây ấy. Này các Tỷ-kheo, cây lớn
ấy được nuôi dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể đứng
vững trong một thời gian dài. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống thấy vị
ngọt trong các pháp được chấp thủ, ái được tăng trưởng. Do duyên
ái, thủ sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập
khởi.
4) Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự
nguy hiểm trong các pháp được chấp thủ, ái được đoạn diệt. Do ái diệt
nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt... (như trên)... Như vậy là
toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
5) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
lớn, có một người đến, cầm cái cuốc và cái giỏ. Người ấy chặt
đứt rễ của cây ấy. Sau khi đào cái mương, người ấy nhổ các rễ lớn
cho đến các rễ con, các rễ phụ. Rồi người ấy chặt cây ấy thành từng
khúc. Sau khi chặt cây thành từng khúc, người ấy bửa, sau khi bửa, người
ấy chẻ thành từng miếng nhỏ. Sau khi chẻ thành từng miếng nhỏ, người
ấy phơi giữa gió và nắng. Sau khi người ấy phơi giữa gió và nắng, người
ấy lấy lửa đốt. Sau khi lấy lửa đốt, người ấy vun thành đống tro.
Sau khi vun thành đống tro, người ấy sàng tro ấy giữa gió lớn hay đổ
tro ấy vào dòng nước mạnh cho nước cuốn đi. Như vậy, này các Tỷ-kheo,
cây lớn ấy, rễ bị cắt đứt, làm thành như thân cây ta-la, làm cho
không thể tái sanh, trong tương lai không thể sống lại được.
6) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy được sự nguy hiểm trong các pháp chấp thủ, ái được đoạn diệt.
Do ái diệt nên thủ diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này đoạn diệt.
VI. Cây Lớn (S.ii,88)
1)... Trú tại Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, ví như có một
cây lớn, các rễ của cây ấy đâm sâu xuống dưới và đâm ngang, tất cả
rễ ấy đều đem lên nhựa sống cho cây ấy. Này các Tỷ-kheo, cây lớn
ấy được nuôi dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể đứng
vững trong một thời gian dài.
3) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy vị ngọt trong các pháp được chấp thủ, ái được tăng trưởng.
Do duyên ái nên thủ sanh khởi...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này tập khởi.
4) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
lớn, có người đến, cầm cái cuốc và cái giỏ. Người ấy chặt đứt
rễ của cây ấy. Sau khi chặt đứt rễ, người ấy đào một cái mương.
Sau khi đào cái mương, người ấy nhổ các rễ lớn... (như trên)... hay đổ
tro vào dòng nước mạnh cho nước cuốn đi. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo,
cây lớn ấy, rễ bị cắt đứt, làm thành như thân cây ta-la, làm cho cây
ấy không thể tái sanh, trong tương lai không thể sống lại được.
5) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy sự nguy hiểm trong các pháp được chấp thủ, ái được đoạn diệt.
Do ái diệt nên thủ diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này đoạn diệt.
VII. Cây Non (Tạp 12,1 Chủng Thọ,
Đại 2, 79a)(S.ii.89)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy
vị ngọt trong các pháp kiết sử, ái được tăng trưởng. Do duyên ái, thủ
được sanh khởi...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
3) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
non, có người thỉnh thoảng vun xới các rễ, thỉnh thoảng bỏ thêm phân,
thỉnh thoảng tưới thêm nước. Này các Tỷ-kheo, cây non ấy được nuôi
dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể lớn lên, tăng trưởng,
lớn mạnh.
4) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy vị ngọt trong các pháp kiết sử, ái được tăng trưởng. Do duyên
ái, thủ sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập
khởi.
5) Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự
nguy hiểm trong các pháp kiết sử, ái được đoạn diệt. Do ái diệt nên
thủ diệt...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
6) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
non, có người đến, cầm cái cuốc và cái giỏ. Người ấy chặt đứt rễ
của cây ấy, sau khi chặt đứt, người ấy đào cái mương. Sau khi đào
cái mương, người ấy nhổ lên các rễ lớn cho đến các rễ con và rễ
phụ. Rồi người ấy chặt cây ấy thành từng khúc. Sau khi chặt từng
khúc, người ấy bửa. Sau khi bửa, người ấy chẻ thành từng miếng nhỏ.
Sau khi chẻ thành từng miếng nhỏ, người ấy phơi giữa gió và nắng. Sau
khi phơi giữa nắng và gió, người ấy lấy lửa đốt. Sau khi lấy lửa đốt,
người ấy vun thành đống tro. Sau khi vun thành đống tro, người ấy sàng
tro ấy giữa gió lớn hay đổ tro ấy vào dòng nước mạnh cho nước cuốn
đi. Như vậy, này các Tỷ-kheo, cây non ấy, rễ bị cắt đứt, làm thành
như thân cây ta-la, làm cho không thể tái sanh, trong tương lai không thể sống
lại được.
7) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy sự nguy hiểm trong các pháp kiết sử, ái được đoạn diệt. Do ái
diệt nên thủ diệt...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn
diệt.
VIII. Danh Sắc (S.ii,90)
1) Trú ở Sàvatthi.
2)... Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy
vị ngọt trong các pháp kiết sử, danh sắc được sanh khởi. Do duyên danh
sắc, sáu xứ sanh khởi...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này
tập khởi.
3) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
lớn, các rễ của cây ấy đâm thẳng xuống dưới và đâm ngang ra, tất cả
rễ ấy đem lên nhựa sống. Như vậy, này các Tỷ-kheo, cây lớn ấy được
nuôi dưỡng như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể được đứng vững
trong một thời gian dài.
4) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy vị ngọt trong các pháp kiết sử, danh sắc được sanh khởi...(như
trên)...
5) Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự
tai hại trong các pháp kiết sử, danh sắc không có sanh khởi. Do danh sắc
diệt nên sáu xứ diệt...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này
đoạn diệt.
6) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
lớn, có một người đến, cầm cái cuốc và cái giỏ...(như trên)... Trong
tương lai không thể sống lại được.
7) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy sự tai hại trong các pháp kiết sử, danh sắc không có sanh khởi. Do
danh sắc diệt nên sáu xứ diệt... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ
uẩn này đoạn diệt.
IX. Thức(S.ii,91)
1). .. Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy
vị ngọt trong các pháp kiết sử, thức được sanh khởi. Do duyên thức,
nên danh sắc sanh khởi...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập
khởi.
3) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
lớn, rễ của các cây ấy...(như trên)...
4) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy vị ngọt trong các pháp kiết sử, thức được sanh khởi. Do duyên thức
nên danh sắc sanh khởi...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập
khởi.
5) Này các Tỷ-kheo, ai sống thấy sự
tai hại trong các pháp kiết sử, thức không sanh. Do thức diệt nên danh sắc
diệt...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
6) Này các Tỷ-kheo, ví như một cây
lớn, có người đến, cầm cái cuốc và cái giỏ...(như trên)... trong tương
lai không thể sống lại được.
7) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, ai sống
thấy sự tai hại trong các pháp kiết sử, thức không có sanh khởi. Do thức
diệt nên danh sắc diệt...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này
đoạn diệt.
X. Nhân (S.ii,92)
1) Một thời Thế Tôn trú giữa
dân chúng Kuru, tại một thị trấn của dân chúng Kuru tên là Kammàsadamma.
2) Rồi Tôn giả Ananda đi đến Thế
Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Ananda bạch Thế Tôn:
-- Thật vi diệu thay, bạch Thế
Tôn! Thật hy hữu thay, bạch Thế Tôn! Bạch Thế Tôn, sâu xa thay là định
lý Duyên khởi này, và sâu xa thật là định nghĩa này. Nhưng đối với
con định lý ấy có vẻ rõ ràng, minh bạch!
4) -- Chớ có nói vậy, này Ananda!
Chớ có nói vậy, này Ananda! Sâu xa thay, này Ànanda là định lý Duyên khởi
này, và sâu xa thật là định nghĩa này. Này Ànanda, chính vì không hiểu
rõ pháp này, không giác ngộ, không chứng nhập (pháp này) mà chúng sanh nay
bị rối ren như cuộn chỉ, bị phủ đầy bởi bệnh cằn cỗi, như cỏ
munjà, như cây lau, không thoát khỏi sự luân hồi trong cõi dữ, ác thú, đọa
xứ.
5) Này Ananda, ai sống thấy vị ngọt
trong các pháp được chấp thủ, ái được tăng trưởng. Do duyên ái, hữu
có mặt. Do duyên hữu, sanh có mặt. Do duyên sanh, già chết, sầu, bi, khổ,
ưu, não sanh khởi. Như vậy là toàn khổ uẩn này tập khởi.
6) Này Ananda, ví như một cây lớn,
các rễ của cây ấy đâm xuống và đâm ngang, tất cả rễ ấy đều hút
lên nhựa sống cho cây ấy. Này Ananda, cây lớn ấy được nuôi dưỡng
như vậy, được tiếp tế như vậy, có thể đứng vững trong một thời
gian dài.
7) Cũng vậy, này Ananda, ai sống thấy
vị ngọt trong các pháp được chấp thủ, ái được tăng trưởng. Do duyên
ái, thủ có mặt. Do duyên thủ, hữu có mặt...(như trên)... Như vậy là
toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
8) Này Ananda, ai sống thấy sự tai
hại trong các pháp chấp thủ, ái được đoạn diệt. Do ái diệt nên thủ
diệt...(như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
9) Này Ananda, ví như một cây lớn,
rồi có người đi đến, cầm cái cuốc và cái giỏ. Người ấy chặt đứt
rễ cây ấy. Sau khi chặt đứt rễ, người ấy đào một cái mương. Sau
khi đào mương, người ấy nhổ lên các rễ lớn cho đến các rễ con, rễ
phụ. Người ấy chặt cây ấy ra từng khúc. Sau khi chặt ra từng khúc, người
ấy bửa. Sau khi bửa, người ấy chẻ ra từng miếng nhỏ. Sau khi chẻ ra từng
miếng nhỏ, người ấy phơi giữa gió và nắng. Sau khi phơi giữa gió và nắng,
người ấy lấy lửa đốt. Sau khi lấy lửa đốt, người ấy vun lại thành
đống tro. Sau khi vun lại thành đống tro, hoặc người ấy sàng trong gió lớn
hay đổ vào dòng nước chảy mạnh để nước cuốn đi. Như vậy, này
Ananda, cây lớn ấy sẽ bị chặt đứt, làm thành như cây ta-la, không thể
nào tái sanh, không thể sanh khởi lại trong tương lai.
10) Như vậy, này Ananda, ai sống thấy
tai hại trong các pháp được chấp thủ, ái được đoạn diệt. Do ái diệt
nên thủ diệt. Do thủ diệt nên hữu diệt. Do hữu diệt nên sanh diệt. Do
sanh diệt, nên già chết, sầu, bi, khổ, ưu, não đều diệt. Như vậy là
toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
VII. Đại Phẩm Thứ Bẩy
I. Hạng Người Ít Nghe (Tạp 12.7
Vô Văn, Đại 2, 81c)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn trú ở
Sàvatthi, Jetavana, tại vườn ông Anàthapindika.
2) -- Này các Tỷ-kheo, kẻ vô văn
phàm phu có thể nhàm chán, viễn ly, giải thoát thân do bốn đại tạo thành
này.
3) Vì cớ sao? Này các Tỷ-kheo, vì
họ thấy được cái thân do bốn đại tạo thành này được tăng, được
giảm, được thủ, được xả.
Do vậy, ở đây kẻ vô văn phàm
phu có thể nhàm chán, viễn ly, giải thoát.
4) Và này các Tỷ-kheo, cái gọi là
tâm, là ý, là thức, ở đây, kẻ vô văn phàm phu không đủ để có thể
nhàm chán, không đủ để có thể viễn ly, không đủ để có thể giải
thoát.
5) Vì sao? Đã lâu ngày, này các Tỷ-kheo,
kẻ vô văn phàm phu đắm trước, xem là của tôi, chấp thủ: "Cái này
là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi".
Do vậy, ở đây, kẻ vô văn phàm
phu không đủ để có thể nhàm chán, không đủ để có thể viễn ly,
không đủ để có thể giải thoát.
6) Này các Tỷ-kheo, thật tốt hơn
cho kẻ vô văn phàm phu đi đến với thân do bốn đại tạo thành này xem
như là tự ngã, hơn là đối với tâm.
7) Vì sao? Này các Tỷ-kheo, thân do
bốn đại tạo thành này được thấy đứng vững một năm, đứng vững
hai năm, đứng vững ba năm, đứng vững bốn năm, đứng vững năm năm, đứng
vững mười năm, đứng vững hai mươi năm, đứng vững ba mươi năm, đứng
vững bốn mươi năm, đứng vững năm mươi năm, đứng vững một trăm
năm, đứng vững nhiều hơn nữa. Còn cái gọi là tâm này, là ý này, là
thức này, này các Tỷ-kheo, cả đêm và ngày, khởi lên là khác, diệt đi
là khác.
8) Này các Tỷ-kheo, ví như một con
khỉ trong khi đi lại trong rừng núi, nắm lấy một nhành cây, bỏ nhành
cây ấy xuống, nó nắm giữ một nhành khác. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo,
cái gọi là tâm, là ý, là thức này cả đêm và ngày, khởi lên là khác,
diệt đi là khác.
9) Ở đây, này các Tỷ-kheo, vị
Đa văn Thánh đệ tử khéo chơn chánh tư duy định lý duyên khởi: "Do
cái này có mặt, cái kia có mặt. Do cái này sanh, cái kia sanh. Do cái này
không có mặt, cái kia không có mặt. Do cái này diệt, cái kia diệt".
Ví như do duyên vô minh, các hành sanh khởi. Do duyên hành, thức sanh khởi...
Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
10) Do đoạn diệt, ly tham vô minh một
cách hoàn toàn nên hành diệt. Do hành diệt nên thức diệt... (như trên)...
Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt.
11) Thấy vậy, này các Tỷ-kheo, vị
Đa văn Thánh đệ tử, nhàm chán đối với sắc, nhàm chán đối với thọ,
nhàm chán đối với tưởng, nhàm chán đối với các hành, nhàm chán đối
với thức. Do nhàm chán nên viễn ly; do viễn ly nên giải thoát. Trong sự
giải thoát, trí khởi lên biết được: "Ta giải thoát", vị ấy
biết rõ: "Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những gì nên làm đã
làm, không còn trở lui trạng thái này nữa".
II. Hạng Người Ít Nghe (Tạp 12,8
Vô Văn, Đại 2, 82a) (S.ii,95)
1)... Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, kẻ vô văn
phàm phu có thể nhàm chán, có thể viễn ly, có thể giải thoát đối với
cái thân do bốn đại tạo thành này.
3) Vì sao? Này các Tỷ-kheo, vì họ
thấy thân do bốn đại tạo thành này được tăng, được giảm, được
thủ, được xả. Do vậy, ở đây, kể vô văn phàm phu có thể nhàm chán,
viễn ly, giải thoát.
4) Và này các Tỷ-kheo, cái gọi là
tâm, là ý, là thức, ở đây, kẻ vô văn phàm phu không đủ để có thể
nhàm chán, không đủ để có thể viễn ly, không đủ để có thể giải
thoát.
5) Vì sao? Đã lâu ngày, này các Tỷ-kheo,
kẻ vô văn phàm phu đắm trước, xem là của tôi, chấp thủ: "Cái này
là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi". Do vậy,
ở đây, này các Tỷ-kheo, kẻ vô văn phàm phu không đủ để có thể nhàm
chán, không đủ để có thể viễn ly, không đủ để có thể giải thoát.
6) Này các Tỷ-kheo, thật tốt hơn
cho kẻ vô văn phàm phu đi đến với thân do bốn đại tạo thành này, xem
như là tự ngã, hơn là đối với tâm.
7) Vì sao? này các Tỷ-kheo, thân do
bốn đại tạo thành này được thấy đứng vững một năm, đứng vững
hai năm, đứng vững ba năm, đứng vững bốn năm, đứng vững năm năm, đứng
vững mười năm, đứng vững hai mươi năm, đứng vững ba mươi năm, đứng
vững bốn mươi năm, đứng vững năm mươi năm, đứng vững một trăm
năm, đứng vững nhiều hơn nữa. Còn cái gọi là tâm này, là ý này, là
thức này, này các Tỷ-kheo, cả đêm và ngày, khởi lên là khác, diệt đi
là khác.
8) Ở đây, này các Tỷ-kheo, vị
Đa văn Thánh đệ tử khéo chơn chánh tư duy lý duyên khởi: "Do cái
này có mặt, cái kia có mặt. Do cái này sanh cái kia sanh. Do cái này không
có mặt, cái kia không có mặt. Do cái này diệt, cái kia diệt".
9) Này các Tỷ-kheo, do duyên xúc
đưa đến cảm giác lạc thọ, nên lạc thọ sanh khởi. Do duyên xúc đưa
đến cảm giác lạc thọ ấy diệt, nên lạc thọ được khởi lên do
duyên xúc đưa đến cảm giác lạc thọ ấy diệt, lạc thọ ấy được chấm
dứt.
10) Này các Tỷ-kheo do duyên xúc
đưa đến cảm giác khổ thọ, nên khổ thọ sanh khởi. Do duyên xúc đưa
đến cảm giác khổ thọ ấy diệt, nên khổ thọ được khởi lên do
duyên xúc đưa đến khổ thọ ấy diệt, khổ thọ ấy chấm dứt.
11) Này các Tỷ-kheo, do duyên xúc
đưa đến cảm giác bất khổ bất lạc thọ, nên bất khổ bất lạc thọ
sanh khởi. Do xúc đưa đến cảm giác bất khổ bất lạc thọ ấy diệt,
nên bất khổ bất lạc thọ được khởi lên do duyên xúc đưa đến cảm
giác bất khổ bất lạc ấy diệt, bất khổ bất lạc thọ ấy chấm dứt.
12) Ví như, này các Tỷ-kheo, do hai
khúc cây cọ xát hòa hợp nên sức nóng được sanh, lửa được khởi lên.
Do hai khúc cây ấy xa lìa tách biệt, nên sức nóng ấy đoạn diệt, sức nóng
ấy chấm dứt.
13) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, do
duyên xúc đưa đến cảm giác lạc thọ nên lạc thọ sanh khởi. Do xúc
đưa đến cảm giác lạc thọ ấy diệt, nên lạc thọ được khởi lên do
duyên xúc đưa đến cảm giác lạc thọ ấy diệt, lạc thọ ấy chấm dứt.
14) Do duyên xúc đưa đến cảm giác
khổ thọ...
15) Do duyên xúc đưa đến cảm giác
bất khổ bất lạc thọ, nên bất khổ bất lạc thọ sanh khởi. Do duyên
xúc đưa đến cảm giác bất khổ bất lạc thọ ấy diệt, nên bất khổ
bất lạc thọ ấy được khởi lên do duyên xúc đưa đến cảm giác bất
khổ bất lạc thọ ấy diệt, bất khổ bất lạc thọ ấy chấm dứt.
16) Thấy vậy, này các Tỷ-kheo, vị
Đa văn Thánh đệ tử nhàm chán đối với xúc, nhàm chán đối với thọ,
nhàm chán đối với tưởng, nhàm chán đối với thức. Do nhàm chán nên viễn
ly; do viễn ly nên giải thoát. Trong sự giải thoát trí khởi lên, biết rằng:
"Ta đã giải thoát", vị ấy biết rõ : "Sanh đã tận, Phạm hạnh
đã thành, những gì nên làm đã làm, không còn trở lại trạng thái này nữa".
III. Thịt Đứa Con (Tạp 15.11 Tử
Nhục, Đại 2, 102b) (S.ii,97)
1)...Ở Sàvatthi.
2)...Này các Tỷ-kheo, có bốn loại
đồ ăn này đưa đến sự tồn tại, hay sự chấp thủ tái sanh cho các
loài hữu tình hay chúng sanh.
3) Thế nào là bốn? Đoàn thực hoặc
thô, hoặc tế; thứ hai là xúc; thứ ba là tư niệm; thứ tư là thức.
Này các Tỷ-kheo, bốn loại đồ
ăn này đưa đến sự tồn tại, hay sự chấp thủ tái sanh cho các loài hữu
tình hay các loài chúng sanh.
4) Và này các Tỷ-kheo, đoàn thực
cần phải nhận xét như thế nào?
5) Ví như, này các Tỷ-kheo, hai vợ
chồng đem theo một ít lương thực đi qua một quảng đường hoang dã, với
một đứa con khả ái, thương mến.
6) Rồi này các Tỷ-kheo, trong khi
hai vợ chồng ấy đang đi trên con đường hoang vu, số lương thực ít ỏi
ấy đi đến hao mòn, khánh tận. Và một vùng hoang vu còn lại chưa được
họ vượt qua.
7) Rồi này các Tỷ-kheo, hai vợ chồng
người ấy suy nghĩ: "Đồ lương thực ít ỏi của chúng ta đã bị hao
mòn, khánh tận; còn lại vùng hoang vu này chưa được vượt qua; vậy chúng
ta hãy giết đứa con một, khả ái, dễ thương này, làm thành thịt khô
và thịt ướp, ăn thịt đứa con và vượt qua vùng hoang vu còn lại này,
chớ để tất cả ba chúng đều bị chết hại".
8) Rồi hai vợ chồng ấy giết đứa
con một, khả ái, dễ thương ấy, làm thịt khô và thịt ướp, ăn thịt
người con và vượt qua vùng hoang vu còn lại ấy. Họ vừa ăn thịt con, vừa
đập ngực (than khóc): "Đứa con một ở đâu? Đứa con một ở đâu?"
9) Này các Tỷ-kheo, các Ông nghĩ thế
nào? Họ ăn món ăn có phải để vui chơi? Hay họ ăn món ăn để tham đắm?
Hay họ ăn món ăn để trang sức? Hay họ ăn món ăn để béo tốt?
-- Thưa không phải vậy, bạch Thế
Tôn.
10) -- Có phải họ ăn các món ăn
chỉ với mục đích vượt qua vùng hoang vu?
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
11) -- Cũng vậy, này các Tỷ-kheo,
Ta nói đoàn thực cần phải nhận xét như vậy. Này các Tỷ-kheo, khi đoàn
thực được hiểu biết, thời lòng tham đối với năm dục trưởng dưỡng
được hiểu biết. Khi lòng tham đối với năm dục trưởng dưỡng được
hiểu biết, thời không còn kiết sử, do kiết sử này, một vị Thánh đệ
tử bị trói buộc để phải sanh lại đời này.
12) Và này các Tỷ-kheo, xúc thực cần
phải nhận xét như thế nào?
13) Này các Tỷ-kheo, ví như một
con bò cái bị lở da, nếu nó đứng dựa vào tường, thời các sanh vật sống
ở tường cắn nó. Nếu nó đứng dựa vào cây, thời các sanh vật sống
ở cây cắn nó. Nếu nó đứng ở trong nước, thời các sanh vật sống ở
trong nước cắn nó. Nếu nó đứng giữa hư không, thời các sanh vật giữa
hư không cắn nó. Này các Tỷ-kheo, con bò cái ấy đứng dựa vào chỗ
nào, thời các sanh vật trong các chỗ ấy cắn nó. Như vậy, này các Tỷ-kheo,
Ta nói xúc thực cần phải được nhận xét.
14) Này các Tỷ-kheo, khi xúc thực
được hiểu biết, thời ba cảm thọ được hiểu biết. Khi ba cảm thọ
được hiểu biết, thời Ta nói rằng vị Thánh đệ tử không có gì cần
phải làm thêm nữa.
15) Và này các Tỷ-kheo, tư niệm thực
cần phải nhận xét như thế nào?
16) Này các Tỷ-kheo, ví như một hố
than hừng, sâu hơn một thân người, chứa đầy than cháy đỏ rực, hừng
cháy không có khói. Rồi một người đi đến, muốn sống, không muốn chết,
muốn lạc, chán ghét khổ. Rồi hai người lực sĩ đi đến, nắm chặt hai
cánh tay người ấy, kéo người ấy đến hố than hừng ấy. Này các Tỷ-kheo,
người ấy quyết chí muốn lánh xa, tinh cần muốn lánh xa, phát nguyện muốn
lánh xa (hố than hừng ấy).
17) Vì sao? Này các Tỷ-kheo, người
ấy chỉ nghĩ như sau: "Nếu ta rơi vào hố than hừng này, do nhân duyên
ấy, ta đi đến chết, hay đi đến khổ gần như chết". Như vậy, này
các Tỷ-kheo, Ta nói rằng tư niệm thực cần phải nhận xét.
18) Này các Tỷ-kheo, khi tư niệm thực
được hiểu biết, thời ba ái được hiểu biết. Khi ba ái được hiểu
biết, Ta nói rằng vị Thánh đệ tử không có gì cần phải làm thêm nữa.
19) Và này các Tỷ-kheo, thức thực
cần phải nhận xét như thế nào?
20) Ví như, này các Tỷ-kheo, người
ta bắt một người ăn trộm, một người phạm tội, dẫn đến vua và thưa:
"Thưa Đại vương, người này là người ăn trộm, một người phạm tội.
Hãy trừng phạt người ấy nếu như Ngài muốn". Vị vua nói như sau về
người ấy: "Các Ông hãy đi và đánh người này với một trăm hèo
vào buổi sáng". Và họ đánh người ấy với một trăm hèo vào buổi
sáng.
21) Rồi vị vua vào buổi trưa nói:
"Này các Ông, người ấy như thế nào?" -- "Thưa Đại vương,
người ấy vẫn còn sống". Rồi vua nói về người ấy: "Này các
Ông, các Ông hãy đi và đánh người này một trăm hèo vào buổi trưa".
Và họ đánh người ấy một trăm hèo vào buổi trưa.
22) Rồi vị vua vào buổi chiều
nói: "Này các Ông, người ấy như thế nào?" -- "Thưa Đại
vương, người ấy vẫn còn sống". Rồi vua nói về người ấy: "Này
các Ông, các Ông hãy đi và đánh người này một trăm hèo vào buổi chiều".
23) Này các Tỷ-kheo, các Ông nghĩ
thế nào? Người ấy trong ngày bị đánh đến ba trăm hèo, do nhân duyên
ấy có cảm thọ khổ ưu không?
-- Bạch Thế Tôn, chỉ bị đánh một
hèo, do nhân duyên ấy có cảm thọ khổ ưu, còn nói gì bị đánh đến ba
trăm hèo!
24) -- Như vậy, này các Tỷ-kheo, Ta
nói thức thực cần phải nhận xét.
25) Này các Tỷ-kheo, khi thức thực
đựơc hiểu rõ, thời danh sắc được hiểu rõ. Khi danh sắc được hiểu
rõ, thời Ta nói rằng vị Thánh đệ tử không làm gì thêm nữa.
IV. Có Tham (Tạp 15.12-4. Đại
2,102c) (S.ii,101)
1)...Trú ở Sàvatthi.
2) -- Này các Tỷ-kheo, có bốn loại
đồ ăn đưa đến sự tồn tại hay sự chấp thủ tái sanh của các loài hữu
tình hay các loài chúng sanh.
3) Thế nào là bốn? Đoàn thực
thô hoặc tế, xúc thực là thứ hai, tư niệm là thứ ba, thức là thứ tư.
Này các Tỷ-kheo, bốn loại đồ
ăn này đưa đến sự tồn tại hay sự chấp thủ tái sanh cho các loài hữu
tình hay các loài chúng sanh.
4) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
đoàn thực, có tham, có hỷ, có ái, thời có thức được an trú, tăng trưởng.
Chỗ nào thức được an trú, tăng trưởng, chỗ ấy có danh sắc sanh. Chỗ
nào có danh sắc sanh, chỗ ấy có các hành tăng trưởng. Chỗ nào có các
hành tăng trưởng, chỗ ấy hữu được tái sanh trong tương lai. Chỗ nào hữu
được tái sanh trong tương lai, chỗ ấy có sanh, già chết trong tương lai.
Chỗ nào có sanh, già chết trong tương lai, Ta nói chỗ ấy có sầu, có khổ,
có não.
5) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
xúc thực... (như trên)...
6) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
tư niệm thực...
7) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
thức thực, có tham, có hỷ, có ái, thời có thức được an trú, tăng trưởng.
Chỗ nào có thức được an trú, tăng trưởng, chỗ ấy có danh sắc sanh.
Chỗ nào có danh sắc sanh, chỗ ấy có các hành tăng trưởng. Chỗ nào có
các hành tăng trưởng, chỗ ấy hữu được tái sanh trong tương lai. Chỗ nào
hữu được tái sanh trong tương lai, chỗ ấy có sanh, già chết trong tương
lai. Chỗ nào có sanh, già chết trong tương lai, Ta nói chỗ ấy có sầu, có
khổ, có não.
8) Ví như, này các Tỷ-kheo, một người
thợ nhuộm hay một người thợ vẽ. Nếu có thuốc nhuộm hay sơn màu nghệ,
màu xanh, hay màu đỏ, có một tấm bảng khéo đánh bóng, một bức tường
hay tấm vải, có thể phác họa hình người đàn bà hay người đàn ông
có đầy đủ chân tay.
9) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, nếu
đối với đoàn thực, có tham, có hỷ, có ái, thời có thức an trú, tăng
trưởng. Chỗ nào có thức an trú, tăng trưởng chỗ ấy có danh sắc sanh.
Chỗ nào có danh sắc sanh, chỗ ấy có các hành tăng trưởng. Chỗ nào có
các hành tăng trưởng, chỗ ấy có hữu tái sanh trong tương lai. Chỗ nào
có hữu tái sanh trong tương lai, chỗ ấy có sanh, già chết trong tương lai.
Chỗ nào có sanh, già chết trong tương lai, Ta nói chỗ ấy có sầu, có khổ,
có não.
10) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
xúc thực...
11) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
niệm thực...
12) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
thức thực, có tham, có hỷ, có ái, thời có thức an trú, tăng trưởng. Chỗ
nào có thức an trú, tăng trưởng, chỗ ấy có danh sắc sanh. Chỗ nào có
danh sắc sanh, chỗ ấy có các hành tăng trưởng. Chỗ nào có các hành tăng
trưởng, chỗ ấy có hữu tái sanh trong tương lai. Chỗ nào có hữu tái
sanh trong tương lai, chỗ ấy có sanh, già, chết trong tương lai. Chỗ nào
có sanh, già chết trong tương lai, Ta nói chỗ ấy có sầu, có khổ, có
não.
13) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
đoàn thực không có tham, không có hỷ, không có ái, thời không có thức
an trú, tăng trưởng. Chỗ nào không có thức an trú, tăng trưởng, chỗ ấy
không có danh sắc sanh. Chỗ nào không có danh sắc sanh, chỗ ấy không có
các hành tăng trưởng. Chỗ nào không có các hành tăng trưởng, chỗ ấy
không có hữu tái sanh trong tương lai. Chỗ nào không có hữu tái sanh trong
tương lai, chỗ ấy không có sanh, già, chết trong tương lai. Chỗ nào không
có sanh, già, chết trong tương lai, Ta nói rằng chỗ ấy không có sầu,
không có khổ, không có não.
14) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
xúc thực...
15) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
tư niệm thực ...
16) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
thức thực, không có tham, không có hỷ, không có ái, thời không có thức
an trú, tăng trưởng. Chỗ nào không có thức an trú, tăng trưởng, chỗ ấy
không có danh sắc sanh. Chỗ nào không có danh sắc sanh, chỗ ấy không có
các hành tăng trưởng. Chỗ nào không có các hành tăng trưởng, chỗ ấy
không có hữu tái sanh trong tương lai. Chỗ nào không có hữu tái sanh trong
tương lai, chỗ ấy không có sanh, già chết trong tương lai. Chỗ nào không
có sanh, già chết trong tương lai, Ta nói rằng chỗ ấy không có sầu,
không có khổ, không có não.
17) Ví như, này các Tỷ-kheo, một
ngôi nhà có mái hay một dãy hành lang có mái, có cửa sổ phía Bắc, phía
Nam, hay phía Đông. Khi mặt trời mọc lên, ánh sáng ngang qua cửa sổ chiếu
vào, thời chiếu vào chỗ nào?
-- Bạch Thế Tôn, chiếu vào tường
phía Tây.
18) -- Này các Tỷ-kheo, nếu không
có tường phía Tây, thời chiếu vào chỗ nào?
-- Bạch Thế Tôn, chiếu trên đất.
19) -- Này các Tỷ-kheo, nếu không
có đất, thời chiếu vào chỗ nào?
-- Bạch Thế Tôn, chiếu trên nước.
20) -- Này các Tỷ-kheo, nếu không
có nước, thời chiếu vào chỗ nào?
-- Bạch Thế Tôn, không có chiếu
ở đâu cả.
21) -- Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, nếu
đối với đoàn thực không có tham, không có hỷ, không có ái. ..
22) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
xúc thực...
23) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
tư niệm thực...
24) Này các Tỷ-kheo, nếu đối với
thức thực, không có tham, không có hỷ, không có ái, thời không có thức
an trú. Chỗ nào không có thức an trú, chỗ ấy không có danh sắc sanh. Chỗ
nào không có danh sắc sanh, chỗ ấy không có các hành tăng trưởng. Chỗ nào
không có các hành tăng trưởng, chỗ ấy không có hữu tái sanh trong tương
lai. Chỗ nào không có hữu tái sanh trong tương lai, chỗ ấy không có sanh,
già chết trong tương lai. Chỗ nào không có sanh, già chết trong tương lai,
Ta nói rằng chỗ ấy không có sầu, không có khổ, không có não.
V. Thành Ấp (Tạp 12.5, Đại
2,80b)(Tăng 384, Đại 2) (S.ii,104)
1)...Tại Sàvatthi.
2) -- Thuở xưa, này các Tỷ-kheo, trước
khi Ta giác ngộ, chưa chứng Chánh Đẳng Giác, còn là Bồ-tát, Ta suy nghĩ
như sau: "Thật sự thế giới này bị hãm trong khổ não, bị sanh, bị
già, bị chết, bị đoạn diệt, và bị tái sanh; và từ nơi đau khổ này,
không biết xuất ly khỏi già và chết; từ nơi đau khổ này, không biết
khi nào được biết đến xuất ly khỏi già và chết".
3) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại suy
nghĩ như sau: " Do cái gì có mặt, già chết hiện hữu? Do cái gì, già
chết sanh khởi?"
4) Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi Ta
như lý tư duy, nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do sanh có mặt
nên già chết hiện hữu. Do duyên sanh, nên già chết sanh khởi".
5) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại suy
nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, hữu hiện hữu? Thủ hiện hữu ? Ái
hiện hữu ? thọ Hiện hữu? Xúc hiện hữu? Sáu xứ hiện hữu? Danh sắc
hiện hữu? Do duyên cái gì, danh sắc sanh khởi?"
6) Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi Ta
như lý tư duy, nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do thức có mặt
nên danh sắc hiện hữu. Do duyên thức nên danh sắc sanh khởi".
7) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại suy
nghĩ như sau: "Do cái gì có mặt, thức hiện hữu. Do duyên cái gì, thức
sanh khởi?"
8) Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi Ta
như lý tư duy, nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau : "Do danh sắc
có mặt nên thức hiện hữu. Do duyên danh sắc nên thức sanh khởi".
9) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta suy nghĩ
như sau: "Thức này trở lui, không đi xa hơn danh sắc. Xa đến như vậy,
chúng ta bị sanh, bị già, bị chết, bị đoạn diệt, bị tái sanh, nghĩa là
do duyên danh sắc, thức sanh khởi. Do duyên thức, danh sắc sanh khởi. Do
duyên danh sắc, sáu xứ sanh khởi. Do duyên sáu xứ, xúc sanh khởi..".
Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này tập khởi.
10) "Tập khởi, tập khởi".
Này các Tỷ-kheo, đối với các pháp từ trước chưa từng được nghe, nhãn
khởi lên, trí khởi lên, tuệ khởi lên, minh khởi lên, quang khởi lên.
11) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: "Do cái gì không có mặt già chết không hiện hữu? Do
cái gì diệt, già chết diệt?"
12) Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi Ta
như lý tư duy, nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do sanh không
có mặt, nên già chết không hiện hữu. Do sanh diệt, nên già chết diệt".
13) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: " Do cái gì không có mặt, sanh không hiện hữu? Hữu
không hiện hữu? Thủ không hiện hữu? Ái không hiện hữu? Thọ không hiện
hữu? Xúc không hiện hữu? Sáu xứ không hiện hữu? Danh sắc không hiện hữu?
Do cái gì diệt, danh sắc diệt?"
14) Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi Ta
như lý tư duy, nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do thức không
có mặt, danh sắc không hiện hữu. Do thức diệt nên danh sắc diệt".
15) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: "Do cái gì không có mặt, thức không hiện hữu? Do
cái gì diệt, nên thức diệt ?"
16) Rồi này các Tỷ-kheo, sau khi Ta
như lý tư duy, nhờ trí tuệ, phát sinh minh kiến như sau: "Do danh sắc
không có mặt, thức không hiện hữu. Do danh sắc diệt nên thức diệt".
17) Rồi này các Tỷ-kheo, Ta lại
suy nghĩ như sau: "Ta đã chứng đắc con đường này đưa đến giác ngộ,
tức là do danh sắc diệt nên thức diệt. Do thức diệt nên danh sắc diệt.
Do danh sắc diệt nên sáu xứ diệt. Do sáu xứ diệt nên xúc diệt. ..(như
trên)...Như vậy là toàn bộ khổ uẩn này đoạn diệt".
18) "Đoạn diệt, đoạn diệt".
Này các Tỷ-kheo, đối với các pháp từ trước Ta chưa từng được nghe,
nhãn sanh, trí sanh, tuệ sanh, minh sanh, quang sanh.
19) Ví như, này các Tỷ-kheo, một
người khi đi qua một khu rừng, một chặng núi, thấy được một con đường
cũ, một đạo lộ cũ do những người xưa đã từng đi qua. Người ấy đi
theo con đường ấy, trong khi đi theo con đường ấy, người ấy thấy được
một cổ thành, một cố đô do người xưa ở, với đầy đủ vườn tược,
đầy đủ rừng cây, đầy đủ hồ ao với thành lũy đẹp đẽ.
20) Rồi này các Tỷ-kheo, người
ấy báo cáo với vua hay vị đại thần: "Chư tôn hãy biết, trong khi
đi ngang một khu rừng, một chặng núi, tôi thấy được một con đường
cũ, một đạo lộ cũ do những người xưa đã từng đi qua. Tôi đã đi
theo con đường ấy và thấy được một cổ thành, một cố đô do người
xưa ở, với đầy đủ vườn tược, đầy đủ rừng cây, đầy đủ hồ
ao, với thành lũy đẹp đẽ. Thưa các Tôn giả, hãy xây dựng lại ngôi
thành ấy".
21) Rồi này các Tỷ-kheo, vị vua
hay vị đại thần cho xây dựng lại ngôi thành ấy. Và ngôi thành ấy, sau
một thời gian lớn lên và trở thành một thành phố phồn vinh, thịnh vượng,
đông đúc, tràn đầy người ở.
Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, Ta đã
thấy một con đường cũ, một đạo lộ cũ do các vị Chánh Đẳng Giác
thuở xưa đã đi qua.
22) Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là con đường cũ, đạo lộ cũ ấy do các vị Chánh Đẳng Giác thuở xưa
đã đi qua? Đây chính là con đường Thánh đạo tám ngành, tức là chánh
tri kiến... chánh định. Con đường ấy, này các Tỷ-kheo, là con đường
cũ, đạo lộ cũ do các bậc Chánh Đẳng Giác thuở xưa đã đi qua. Ta đã
đi theo con đường ấy. Đi theo con đường ấy, Ta thấy rõ già chết; Ta thấy
rõ già, chết tập khởi; Ta thấy rõ già chết đoạn diệt; Ta thấy rõ con
đường đưa đến già chết đoạn diệt.
23-31) Ta đã đi theo con đường ấy.
Đi theo con đường ấy; Ta thấy rõ sanh... Ta thấy rõ hữu... Ta thấy rõ thủ...
Ta thấy rõ ái... Ta thấy rõ thọ... Ta thấy rõ xúc... Ta thấy rõ sáu xứ...
Ta thấy rõ danh sắc... Ta thấy rõ thức...
32) Ta đi theo con đường ấy. Đi
theo con đường ấy, Ta thấy rõ các hành; Ta thấy rõ các hành tập khởi;
Ta thấy rõ các hành đoạn diệt, Ta thấy rõ con đường đưa đến các
hành đoạn diệt.
33) Cái được Ta biết rõ, Ta đã
tuyên bố cho các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo-ni, nam cư sĩ, nữ cư sĩ được biết. Này
các Tỷ-kheo, tức là Phạm hạnh này, phồn vinh, thịnh vượng, quảng đại,
chúng đa, người nhiều và được chư Thiên, loài Người khéo léo trình
bày.
VI. Xúc Chạm, Biết Rõ (Tạp 12.9,
Xúc Pháp. Đại 2.82a) (S.ii,107)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn trú ở giữa
dân chúng Kuru, tại thị trấn dân chúng Kuru tên là Kammàsadhamma.
2) Ở đây, Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo:
-- "Này các Tỷ-kheo". -- "Bạch Thế Tôn". Các Tỷ-kheo ấy
vâng đáp Thế Tôn.
3) Thế Tôn nói như sau:
-- Này các Tỷ-kheo, các Ông có nắm
giữ với nội xúc hay không?
4) Được nói vậy, một Tỷ-kheo bạch
Thế Tôn:
-- Bạch Thế Tôn, con có nắm giữ,
với nội xúc.
5) -- Này các Tỷ-kheo, nhưng Ông nắm
giữ nội xúc như thế nào?
6) Tỷ-kheo ấy trả lời. Với câu
trả lời, Tỷ-kheo ấy không làm tâm Thế Tôn thỏa mãn.
7) Khi được nói vậy, Tôn giả
Ananda bạch Thế Tôn:
-- Bạch Thế Tôn, nay đã đến thời.
Bạch Thiện Thệ, nay đã đến thời Thế Tôn nói về nội xúc. Sau khi
nghe, các Tỷ-kheo sẽ thọ trì.
8) -- Vậy này Ananda, hãy nghe và
khéo suy nghiệm, Ta sẽ nói.
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn.
9) Thế Tôn nói như sau:
-- Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
trong khi nắm giữ nội xúc, nắm giữ nội xúc như sau: "Sự đau khổ
đa loại, đa dạng này khởi lên ở đời với già chết; sự đau khổ này
lấy cái gì làm nhân, hay lấy cái gì làm tập khởi, lấy cái gì làm tác
sanh, lấy cái gì làm hiện hữu? Cái gì có mặt, già chết hiện hữu? Cái
gì không có mặt, già chết không hiện hữu?". Vị ấy nắm giữ nội
xúc, biết như sau: "Sự đau khổ đa loại, đa dạng này khởi lên ở
đời với già chết. Sự đau khổ này lấy sanh y làm nhân, lấy sanh y làm
tập khởi, lấy sanh y làm tác sanh, lấy sanh y làm hiện hữu. Do sanh y có mặt,
già chết hiện hữu. Do sanh y không có mặt, già chết không hiện hữu".
Vị ấy biết già chết. Vị ấy biết già chết tập khởi. Vị ấy biết
già chết đoạn diệt. Vị ấy biết con đường thích ứng đưa đến già
chết đoạn diệt. Và nhờ thực hành như vậy, vị ấy trở thành một vị
tùy pháp hành.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là Tỷ-kheo
đã thực hành để diệt tận khổ đau, để đoạn diệt già chết một
cách hoàn toàn.
10) Vị ấy lại nắm giữ thêm nội
xúc và nắm giữ như sau: "Sanh y này lấy gì làm nhân, lấy gì làm tập
khởi, lấy gì làm tác sanh, lấy gì làm hiện hữu? Cái gì có mặt, sanh y
hiện hữu? Cái gì không có mặt, sanh y không hiện hữu?". Vị ấy nắm
giữ nội xúc, biết được như sau: "Sanh y lấy ái làm nhân, lấy ái
làm tập khởi, lấy ái làm tác sanh, lấy ái làm hiện hữu. Do ái có mặt,
sanh y hiện hữu. Do ái không có mặt, sanh y không hiện hữu". Vị ấy
biết sanh y, biết sanh y tập khởi, biết sanh y đoạn diệt, và biết con
đường thích ứng đưa đến sanh y đoạn diệt. Do thực hành như vậy, vị
ấy được gọi là tùy pháp hành.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là Tỷ-kheo
đã chơn chánh thực hành để tận diệt đau khổ và đoạn diệt sanh y một
cách hoàn toàn.
11) Vị ấy lại nắm giữ thêm nội
xúc và nắm giữ như sau: "Nhưng ái này, khởi lên tại chỗ nào được
khởi lên, an trú tại chỗ nào được an trú?". Vị ấy nắm giữ nội
xúc, biết được như sau: "Tất cả những gì ở đời khả ái, hấp dẫn,
khởi lên; tại chỗ ấy, ái được sanh khởi; tại chỗ ấy, ái được an
trú. Và cái gì ở đời khả ái, hấp dẫn? Con mắt ở đời là khả ái,
hấp dẫn khởi lên; tại chỗ ấy, ái được sanh khởi; tại chỗ ấy ái
được an trú".
12)... Lỗ tai ở đời là khả ái,
hấp dẫn...
13)... Lỗ mũi ở đời là khả ái,
hấp dẫn...
14)... Lưỡi ở đời là khả ái, hấp
dẫn...
15)... Thân ở đời là khả ái, hấp
dẫn...
16)... Ý ở đời là khả ái, hấp
dẫn khởi lên; tại chỗ ấy, ái được sanh khởi; tại chỗ ấy, ái được
an trú.
17) Này các Tỷ-kheo, những ai trong
quá khứ, là Sa-môn hay Bà-la-môn, thấy những gì ở đời khả ái, hấp dẫn
là thường còn, thấy là lạc, thấy là vô bệnh, thấy là an ổn, thấy
là tự ngã, những người ấy làm ái tăng trưởng.
18) Những ai làm ái tăng trưởng,
những người ấy làm sanh y tăng trưởng. Những ai làm sanh y tăng trưởng,
những người ấy làm đau khổ tăng trưởng. Những ai làm đau khổ tăng
trưởng, những người ấy không thể giải thoát sanh, già, chết, sầu, bi,
khổ, ưu, não. Ta nói rằng họ không thể giải thoát khỏi đau khổ.
19) Này các Tỷ-kheo, những ai trong
tương lai là Sa-môn hay Bà-la-môn thấy những gì ở đời khả ái, hấp dẫn
là thường còn, thấy là lạc, thấy là tự ngã, thấy là vô bệnh, thấy
là an ổn, những người ấy sẽ làm ái tăng trưởng.
20) Những ai làm ái tăng trưởng,
những người ấy sẽ làm sanh y tăng trưởng. Những ai làm sanh y tăng trưởng,
những người ấy sẽ làm đau khổ tăng trưởng. Những ai làm đau khổ
tăng trưởng, những người ấy không thể giải thoát khỏi sanh, già, chết,
sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói họ không có thể giải thoát khỏi đau khổ.
21) Này các Tỷ-kheo, những ai trong
hiện tại là Sa-môn hay Bà-la-môn thấy những gì ở đời khả ái, hấp dẫn
là thường còn, thấy là lạc, thấy là tự ngã, thấy là vô bệnh, thấy
là an ổn, những người ấy làm ái tăng trưởng.
22) Những ai làm ái tăng trưởng,
những người ấy làm sanh y tăng trưởng. Những ai làm sanh y tăng trưởng,
những người ấy làm đau khổ tăng trưởng. Những ai làm đau khổ tăng
trưởng, những người ấy không thể giải thoát khỏi sanh, già, chết, sầu,
bi, khổ, ưu, não. Ta nói rằng họ không thể giải thoát khỏi đau khổ.
23) Này các Tỷ-kheo, ví như một bình
bằng đồng, đựng nước uống có sắc, có hương, có vị và nước uống
ấy có pha thuốc độc. Rồi một người đi đến, bị nóng bức bách, bị
nóng áp đảo, mệt mỏi, run rẩy, khát nước và có những người nói với
người ấy như sau: "Này Bạn, bình đồng đựng nước uống này, có sắc,
có hương, có vị, và bình nước uống ấy có pha thuốc độc. Nếu Bạn
muốn, hãy uống. Trong khi uống, Bạn sẽ được thích thú về sắc, về hương,
về vị. Sau khi uống, do nhân duyên ấy, Bạn có thể đi đến chết, hay
đau khổ gần như chết". Người kia có thể uống bình nước bằng đồng
ấy một cách hấp tấp không suy nghĩ, không từ bỏ. Người kia do nhân
duyên ấy, có thể đi đến chết hay đau khổ gần như chết.
24) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, những
ai trong quá khứ, là Sa-môn hay Bà-la-môn, phàm vật gì khả ái hấp dẫn
ở đời...
25)... Những ai trong tương lai...
26) Này các Tỷ-kheo, những ai trong
hiện tại là Sa-môn hay Bà-la-môn, thấy những gì ở đời khả ái, hấp dẫn
là thường còn, thấy là lạc, thấy là tự ngã, thấy là vô bệnh, thấy
là an ổn, những người ấy làm ái tăng trưởng.
27) Những ai làm ái tăng trưởng,
những người ấy làm sanh y tăng trưởng. Những ai làm sanh y tăng trưởng,
những người ấy làm đau khổ tăng trưởng. Những ai làm đau khổ tăng
trưởng, những người ấy không thể giải thoát khỏi sanh, già chết, sầu,
bi, khổ, ưu, não. Ta nói họ không thể giải thoát khỏi đau khổ.
28) Và này các Tỷ-kheo, những ai
trong quá khứ là Sa-môn hay Bà-la-môn thấy những gì khả ái, hấp dẫn ở
đời là vô thường, thấy là khổ, thấy là vô ngã, thấy là bệnh, thấy
là đáng sợ hãi, những người ấy từ bỏ ái.
Những ai từ bỏ ái, những người
ấy từ bỏ sanh y. Những ai từ bỏ sanh y, những người ấy từ bỏ đau
khổ. Những ai từ bỏ đau khổ, những người ấy đã được giải thoát
khỏi sanh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói rằng họ đã giải
thoát khỏi đau khổ.
29) Và này các Tỷ-kheo, những ai
trong tương lai là Sa-môn hay Bà-la-môn, thấy những gì khả ái, hấp dẫn
ở đời là vô thường, thấy là khổ, thấy là vô ngã, thấy là bệnh, thấy
là đáng sợ hãi, những người ấy sẽ từ bỏ ái.
30) Những ai từ bỏ ái, những người
ấy từ bỏ sanh y... Ta nói họ có thể giải thoát khỏi đau khổ.
31) Còn những ai, này các Tỷ-kheo,
trong hiện tại là Sa-môn hay Bà-la-môn, thấy những gì khả ái, hấp dẫn
ở đời là vô thường, thấy là khổ, thấy là vô ngã, thấy là bệnh, thấy
là đáng sợ hãi, họ từ bỏ ái.
32) Những ai từ bỏ ái, những người
ấy từ bỏ sanh y. Những ai từ bỏ sanh y, những người ấy từ bỏ đau
khổ. Những ai từ bỏ đau khổ, những người ấy sẽ giải thoát khỏi
sanh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói họ sẽ giải thoát khỏi
đau khổ.
33) Ví như, này các Tỷ-kheo, một
bình nước bằng đồng có sắc, có hương, có vị, nhưng bị pha thuốc độc.
Rồi có người đi đến, bị nóng bức bách, bị nóng áp đảo, mệt mỏi,
run rẩy, khát nước. Có những người nói với người ấy : "Này Bạn,
bình nước bằng đồng này có sắc, có hương, có vị, nhưng bình nước uống
ấy bị pha thuốc độc. Nếu Bạn muốn, hãy uống. Trong khi uống, Bạn sẽ
thích thú về sắc, về hương, về vị. Sau khi uống, do nhân duyên ấy Bạn
có thể đi đến chết, hay đau khổ gần như chết".
34) Và này các Tỷ-kheo, người ấy
có thể suy nghĩ như sau: "Ở đây, ta có thể nhiếp phục khát nước này
với uống rượu, hay nhiếp phục với ăn sữa đông (sanh tô), hay nhiếp phục
với ngậm muối, hay nhiếp phục với cháo chua. Nhưng ta không có thể uống
thứ này, nó khiến ta phải bất hạnh, đau khổ lâu dài". Người ấy
sau khi suy nghĩ, không uống và từ bỏ thứ nước uống ấy. Do nhân duyên
này, người ấy không đi đến chết, hay sự đau khổ gần như chết.
35) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, những
ai trong thời quá khứ là Sa-môn hay Bà-la-môn, thấy những gì khả ái hấp
dẫn ở đời là vô thường, thấy là đau khổ, thấy là vô ngã, thấy là
bệnh, thấy là đáng sợ hãi, họ đoạn trừ ái.
36) Những ai đoạn trừ ái, những
người ấy đoạn trừ sanh y. Những ai đoạn trừ sanh y, những người ấy
đoạn trừ đau khổ. Những ai đoạn trừ đau khổ, những người ấy được
giải thoát khỏi sanh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói họ được
giải thoát khỏi đau khổ.
37-38) Này các Tỷ-kheo, những ai
trong tương lai...
39) Những ai trong thời hiện tại là
Sa-môn hay Bà-la-môn, thấy những gì khả ái, hấp dẫn ở đời là vô thường,
thấy là khổ, thấy là vô ngã, thấy là bệnh, thấy là đáng sợ hãi, họ
từ bỏ ái.
40) Những ai từ bỏ ái, những người
ấy từ bỏ sanh y. Những ai từ bỏ sanh y, những người ấy từ bỏ đau
khổ. Những ai từ bỏ đau khổ, những người ấy được giải thoát khỏi
sanh, già, chết, sầu, bi, khổ, ưu, não. Ta nói rằng họ được giải thoát
khỏi đau khổ.
VII.Bó Lau (Tạp 12.6 Lô, Đại 2,81a)
(S.ii,112)
1) Một thời, Tôn giả Sàriputta và
Tôn giả Mahàkotthita trú ở Bàrànasi (Ba-la-nại), tại Isipatana (chư Tiên đọa
xứ) ở Migàdàya (rừng nai).
2) Rồi Tôn giả Mahàkotthita, vào buổi
chiều từ chỗ Thiền tịnh độc cư đứng dậy, đi đến Tôn giả
Sàriputta; sau khi đến, nói lên với Tôn giả Sàriputta những lời chào đón
hỏi thăm; sau khi nói lên những lời chào đón hỏi thăm thân hữu, bèn ngồi
xuống một bên.
3) Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Mahàkotthita nói với Tôn giả Sàriputta:
-- Này Hiền giả Sàriputta, già chết
do tự mình tạo ra, già chết do người khác tạo ra, già chết do tự mình
và do người khác tạo ra, hay già chết không do tự mình tạo ra, không do
người khác tạo ra, do tự nhiên sanh?
4) -- Này Hiền giả Kotthita, già chết
không do tự mình tạo ra, già chết không do người khác tạo ra, già chết
không do tự mình tạo ra và người khác tạo ra, già chết cũng không phải
không do tự mình tạo ra, không do người khác tạo ra, không do tự nhiên
sanh. Già chết do duyên sanh.
5) -- Này Hiền giả Sàriputta, có phải
sanh do tự mình làm ra, sanh do người khác làm ra, sanh do tự mình làm ra và
do người khác làm ra, hay sanh không do tự mình làm ra, không do người khác
làm ra, do tự nhiên sanh?
6) -- Này Hiền giả Kotthita, sanh
không do tự mình làm ra, sanh không do người khác làm ra, sanh không do tự
mình làm ra và người khác làm ra, sanh cũng không phải không do tự mình
làm ra, không do người khác làm ra, không do tự nhiên sanh. Sanh do duyên hữu.
7-18) -- Này Hiền giả Sàriputta, hữu
có phải do tự mình làm ra... thủ có phải do tự mình làm ra... ái có phải
do tự mình làm ra... thọ có phải do tự mình làm ra... xúc có phải do tự
mình làm ra... sáu xứ có phải do tự mình làm ra...
19). .. Danh sắc có phải do tự
mình làm ra, danh sắc có phải do người khác làm ra, danh sắc có phải do tự
mình làm ra và do người khác làm ra, hay danh sắc có phải không do tự
mình làm ra, không do người khác làm ra, do tự nhiên sanh?
20) -- Này Hiền giả Kotthita, danh sắc
không phải do tự mình làm ra, danh sắc không phải do người khác làm ra,
danh sắc không phải do tự mình làm ra và do người khác làm ra, hay danh sắc
cũng không phải không do tự mình làm ra, không do người khác làm ra, không
do tự nhiên sanh. Danh sắc do duyên thức.
21) -- Này Hiền giả Sàriputta, có
phải thức do tự mình làm ra, thức do người khác làm ra, thức do tự
mình làm ra và do người khác làm ra, hay có phải thức không do tự mình
làm ra, không do người khác làm ra, do tự nhiên sanh?
22) -- Này Hiền giả Kotthita, thức
không do tự mình làm ra, thức không do người khác làm ra, thức không do tự
mình làm ra và không do người khác làm ra, hay thức cũng không phải không
do tự mình làm ra, không do người khác làm ra, không do tự nhiên sanh. Thức
do duyên danh sắc.
23) -- Nay chúng tôi hiểu lời nói của
Hiền giả Sàriputta như sau: "Này Hiền giả Kotthita, danh sắc không do tự
mình làm ra, danh sắc không do người khác làm ra, danh sắc không do tự
mình làm ra và không do người khác làm ra, danh sắc cũng không phải không
do tự mình làm ra, không do người khác làm ra, không do tự nhiên sanh. Danh
sắc do duyên thức".
24) Và nay chúng tôi hiểu lời nói
của Hiền giả Sàriputta như sau: "Này Hiền giả Kotthita, thức không do
tự mình làm ra, không do người khác làm ra, không do tự mình làm ra và người
khác làm ra, cũng không phải không do tự mình làm ra, không do người khác
làm ra, không do tự nhiên sanh. Thức do duyên danh sắc".
25) Này Hiền giả Sàriputta, cần phải
hiểu như thế nào ý nghĩa lời nói này?
-- Vậy này Hiền giả, tôi sẽ nêu
một ví dụ. Nhờ có ví dụ, người có trí hiểu được ý nghĩa lời nói.
26) Ví như hai bó lau dựa vào nhau
mà đứng. Cũng vậy, này Hiền giả, do duyên danh sắc, thức sanh khởi. Do
duyên thức, danh sắc sanh khởi. Do duyên danh sắc, sáu xứ sanh khởi. Do
duyên sáu xứ, xúc sanh khởi... (như trên)... Như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này tập khởi. Này Hiền giả, nếu một bó lau được kéo qua (một bên),
bó lau kia liền rơi xuống. Nếu bó lau kia được kéo qua (một bên), bó lau
này được rơi xuống. Cũng vậy, này Hiền giả, do danh sắc diệt nên thức
diệt. Do thức diệt nên danh sắc diệt. Do danh sắc diệt nên sáu xứ diệt.
Do sáu xứ diệt nên xúc diệt... (như trên)... như vậy là toàn bộ khổ uẩn
này đoạn diệt.
27) -- Thật vi diệu thay, Hiền giả
Sàriputta! Thật hy hữu thay, Hiền giả Sàriputta! Lời nói khéo nói này của
Hiền giả Sàriputta và lời nói với ba mươi sáu sự này của Hiền giả
Sàriputta, chúng tôi xin tùy hỷ.
28) -- Này Hiền giả, nếu một Tỷ-kheo
thuyết pháp để nhàm chán, ly tham, đoạn diệt già chết, thời đủ để
được gọi là vị Tỷ-kheo thuyết pháp. Này Hiền giả, nếu một Tỷ-kheo
thực hành để nhàm chán, ly tham, đoạn diệt, già chết, thời đủ để
được gọi là pháp tùy pháp hành. Này Hiền giả, nếu một Tỷ-kheo do
nhàm chán, ly tham, đoạn diệt, vô minh được giải thoát, không có chấp
thủ, thời đủ để được gọi vị Tỷ-kheo đã đạt được hiện tại
Niết-bàn.
VIII. Kosambi (Tạp 14.9, Miệt-sư-la.
Đại 2,98c) (S.ii,115)
1) Một thời Tôn giả Musiila, Tôn
giả Sàvittha, Tôn giả Nàrada, Tôn giả Ananda trú ở Kosambi vườn Ghosità.
I
2) Rồi Tôn giả Sàvittha nói với
Tôn giả Musiila:
-- Này Hiền giả Musìla, ngoài lòng
tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự hành tướng (àkàraparivitakkà),
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm (ditthinijjhànakhanti), Tôn giả
Musiila tự mình có trí biết được: "Do duyên sanh, già chết sanh khởi".
3) -- Này Hiền giả Sàvittha, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự hành tướng,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, tôi có biết được, tôi có
thấy được: "Do duyên sanh, già chết sanh khởi".
4) -- Này Hiền giả Musiila, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, Tôn giả Musìla tự mình có
trí biết được: "Do duyên hữu, nên sanh sinh khởi... (như trên)...
5). .. "Do duyên thủ nên hữu
sanh khởi".
6). .. "Do duyên ái nên thủ sanh
khởi".
7). .. "Do duyên thọ nên ái sanh
khởi".
8). .. "Do duyên xúc nên thọ
sanh khởi".
9). .. "Do duyên sáu xứ nên xúc
sanh khởi".
10). .. "Do duyên danh sắc nên
sáu xứ sanh khởi".
11). .. "Do duyên thức nên danh sắc
sanh khởi".
12). .. "Do duyên hành nên thức
sanh khởi".
13). .. "Do duyên vô minh nên
hành sanh khởi".
14) -- Này Hiền giả Sàvittha, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, tôi biết được, tôi thấy
được: "Do duyên vô minh, các hành sanh khởi".
15) -- Này Hiền giả Musàa, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài sự thẩm định và chấp nhận quan điểm, Tôn giả Musìla tự mình
có trí biết như sau: "Do sanh diệt, nên già chết diệt".
16) -- Này Hiền giả Sàvittha, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, tôi biết như sau, tôi thấy như
sau: "Do sanh diệt, nên già chết diệt".
17) -- Này Hiền giả Musàa, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, Tôn giả Musìla tự mình có
trí biết như sau: "Do hữu diệt, nên sanh diệt".
18-24)... "Do thủ diệt, nên hữu
diệt... Do ái diệt, nên thủ diệt... Do thọ diệt, nên ái diệt... Do xúc
diệt nên thọ diệt... Do sáu xứ diệt, nên xúc diệt... Do danh sắc diệt,
nên sáu xứ diệt... Do thức diệt, nên danh sắc diệt... Do hành diệt, nên
thức diệt... Do vô minh diệt, nên hành diệt".
25) -- Này Hiền giả Sàvittha, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, tôi biết như sau, tôi thấy như
sau: "Do vô minh diệt, nên hành diệt"
26) -- Này Hiền giả Musiila, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự các điều kiện,
ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, Tôn giả Musìla tự mình có
trí biết như sau: " Do hữu diệt là Niết-bàn".
27) -- Này Hiền giả Sàvittha, ngoài
lòng tin, ngoài ưa thích, ngoài truyền thuyết, ngoài thẩm lự, các điều
kiện, ngoài thẩm định và chấp nhận quan điểm, tôi biết như sau, tôi
thấy như sau: "Do hữu diệt là Niết-bàn".
28) -- Như vậy, Tôn giả Musiila là
bậc A-la-hán đã đoạn tận các lậu hoặc?.
29) Khi nghe nói vậy, Tôn giả
Musiila giữ im lặng.
II
30) Rồi Tôn giả Nàrada nói với
Tôn giả Sàvittha:
-- Này Hiền giả Sàvittha, lành thay
nếu tôi được hỏi câu này. Hãy hỏi tôi câu hỏi này, và tôi sẽ trả
lời cho Hiền giả câu hỏi này.
31) -- Tôn giả Nàrada hãy lấy câu
hỏi này. Tôi sẽ hỏi Tôn giả Nàrada câu hỏi này. Và Tôn giả Nàrada
hãy trả lời cho tôi câu hỏi này.
32-57)... -- Này Hiền giả Sàvittha,
ngoài lòng tin... tôi biết như sau, tôi thấy như sau: "Do hữu diệt là
Niết-bàn".
58) -- Như vậy, Tôn giả Nàrada là
bậc A-la-hán, đã đoạn tận các lậu hoặc?.
59) -- Này Hiền giả, "Do hữu
diệt là Niết-bàn", tôi khéo thấy như chơn nhờ chánh trí tuệ. Nhưng
tôi không phải là vị A-la-hán đã đoạn tận các lậu hoặc.
60) Ví như trên một con đường
hoang vắng có một giếng nước. Tại đấy không có dây, không có gàu nước.
Rồi có người đi đến, bị nóng bức bách, bị nóng áp đảo, mệt mỏi,
run rẩy, khát nước. Người ấy ngó xuống giếng và biết được: "Giếng
này có nước", nhưng đứng chịu, thân thể không chạm nước.
61) Cũng vậy, này Hiền giả,
"Hữu diệt là Niết-bàn", tôi khéo thấy như chơn nhờ chánh trí
tuệ, nhưng tôi không phải là vị A-la-hán đã đoạn tận các lậu hoặc.
III
62) Khi được nói vậy,Tôn giả
Ananda nói với Tôn giả Sàvittha:
-- Này Hiền giả Sàvittha, nói như
vậy thời Hiền giả nói gì về Tôn giả Nàrada?
63) -- Này Hiền giả Ananda, nói như
vậy, tôi không nói gì về Tôn giả Nàrada, ngoài sự tốt lành, ngoài sự
tốt đẹp.
IX. Nước Thủy Triều Dâng..
(S.ii,118)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn trú ở
Sàvatthi, tại Jetavana, trong vườn ông Anàthapindika.
2) Tại đây...
3) -- Này các Tỷ-kheo, khi nào biển
lớn dâng lên thời các sông lớn dâng lên; khi nào các sông lớn dâng lên
thời các sông nhỏ dâng lên; khi nào các sông nhỏ dâng lên thời các hồ
lớn dâng lên; khi nào các hồ lớn dâng lên thời các hồ nhỏ dâng lên.
4) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, khi
nào vô minh dâng lên thời các hành dâng lên; khi nào các hành dâng lên thời
thức dâng lên; khi nào thức dâng lên thời danh sắc dâng lên; khi nào danh
sắc dâng lên thời sáu xứ dâng lên; khi nào sáu xứ dâng lên thời xúc
dâng lên; khi nào xúc dâng lên thời thọ dâng lên; khi nào thọ dâng lên thời
ái dâng lên; khi nào ái dâng lên thời thủ dâng lên; khi nào thủ dâng lên
thời hữu dâng lên; khi nào hữu dâng lên thời sanh dâng lên; khi nào sanh
dâng lên thời già chết dâng lên.
5) Này các Tỷ-kheo, biển lớn
không dâng lên thời sông lớn không dâng lên; sông lớn không dâng lên thời
sông nhỏ không dâng lên; sông nhỏ không dâng lên thời hồ lớn không
dâng lên; hồ lớn không dâng lên thời hồ nhỏ không dâng lên.
6) Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, vô
minh không dâng lên thời các hành không dâng lên; các hành không dâng lên
thời thức không dâng lên; thức không dâng lên thời danh sắc không dâng
lên; danh sắc không dâng lên thời sáu xứ không dâng lên; sáu xứ không
dâng lên thời xúc không dâng lên; xúc không dâng lên thời thọ không dâng
lên; thọ không dâng lên thời ái không dâng lên; ái không dâng lên thời
thủ không dâng lên; thủ không dâng lên thời hữu không dâng lên; hữu
không dâng lên thời sanh không dâng lên; sanh không dâng lên thời già chết
không dâng lên.
X. Susiima (Tạp 14.5 Đại 2,96b)
(S.ii,119)
1) Như vậy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn ở Ràjagaha (Vương
Xá), Veluvana (Trúc Lâm), tại chỗ nuôi dưỡng con sóc.
I
2) Lúc bấy giờ Thế Tôn được
cung kính, được tôn trọng, được kính lễ, được cúng dường, được
tôn sùng và Ngài nhận được các vật dụng cúng dường như y áo, ẩm thực,
sàng tọa và dược phẩm trị bệnh.
3) Chúng Tỷ-kheo cũng được cung kính,
được tôn trọng, được kính lễ, được cúng dường, được tôn sùng
và cũng nhận được các vật cúng dường như y áo, ẩm thực, sàng tọa
và dược phẩm trị bệnh.
4) Nhưng các du sĩ ngoại đạo không
được cung kính, không được tôn trọng, không được kính lễ, không được
cúng dường, không được tôn sùng và cũng không nhận được các vật dụng
cúng dường như y áo, ẩm thực, sàng tọa và dược phẩm trị bệnh.
II
5) Lúc bấy giờ du sĩ Susiima trú
ở Ràjagaha cùng với đại chúng du sĩ.
6) Rồi hội chúng du sĩ của Susiima
nói với du sĩ Susiima:
-- Thưa Hiền giả Susiima, ngài hãy
đi đến và sống Phạm hạnh dưới sự chỉ dẫn của Sa-môn Gotama. Sau khi
ngài học Chánh pháp xong hãy nói lại cho chúng tôi. Sau khi chúng tôi học
pháp ấy chúng tôi sẽ nói lại với các gia chủ. Như vậy chúng tôi sẽ
được cung kính, được tôn trọng, được kính lễ, được cúng dường,
được tôn sùng và chúng tôi sẽ nhận được các vật dụng cúng dường
như y áo, ẩm thực, sàng tọa và dược phẩm trị bệnh.
7) -- Thưa vâng, các Hiền giả.
Du sĩ Susiima nghe theo hội chúng của
mình, liền đi đến Tôn giả Ananda; sau khi đến nói lên những lời chào
đón hỏi thăm với Tôn giả Ananda; sau khi nói lên những lời chào đón hỏi
thăm thân hữu, liền ngồi xuống một bên.
III
8) Ngồi xuống một bên, du sĩ
Susiima nói với Tôn giả Ananda:
-- Này Hiền giả Ananda, tôi muốn sống
Phạm hạnh trong Pháp và Luật này.
9) Rồi Tôn giả Ananda đưa du sĩ
Susiima đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn rồi ngồi xuống
một bên.
10) Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Ananda bạch Thế Tôn:
-- Bạch Thế Tôn, du sĩ Susiima này
nói như sau: "Này Hiền giả Ananda, tôi muốn sống Phạm hạnh trong
Pháp và Luật này".
11) -- Vậy Ananda, hãy cho Susiima xuất
gia.
12) Và du sĩ Susiima được xuất gia
dưới sự chỉ đạo của Thế Tôn và được thọ đại giới.
13) Lúc bấy giờ nhiều vị Tỷ-kheo
ở trước mặt Thế Tôn đã tuyên bố chánh trí như sau: "Chúng tôi biết
rằng: ‘Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những việc nên làm đã làm,
không còn trở lui trạng thái này nữa.’ "
IV
14) Tôn giả Susiima được nghe: Nhiều
Tỷ-kheo trước mặt Thế Tôn đã tuyên bố chánh trí như sau: "Chúng
tôi biết rõ rằng: ‘Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những việc nên
làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa.’"
15) Rồi Tôn giả Susiima đi đến các
Tỷ-kheo; sau khi đến nói lên với những Tỷ-kheo ấy những lời chào đón
hỏi thăm; sau khi nói lên những lời chào đón hỏi thăm thân hữu, liền
ngồi xuống một bên.
16) Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Susiima nói với các Tỷ-kheo ấy:
-- Có đúng sự thật chăng, chư Tôn
giả ở trước mặt Thế Tôn đã tuyên bố chánh trí như sau: "Chúng
con biết rõ rằng: ‘Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những việc nên
làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa’"?
-- Thưa có vậy, này Hiền giả.
17) -- Nhưng, chư Tôn giả biết như
vậy, thấy như vậy chắc chứng được nhiều loại thần thông khác nhau:
Một thân hiện ra nhiều thân, nhiều thân hiện ra một thân; hiện hình biến
hình đi ngang qua vách, qua tường, qua núi như đi ngang hư không; độn thổ
trồi lên ngang qua đất liền như ở trong nước; đi trên nước không chìm
như đi trên đất liền; ngồi kiết-già đi trên hư không như con chim; với
bàn tay chạm và rờ vào mặt trăng và mặt trời, những vật có oai lực,
đại oai thần như vậy. Có thể sử dụng thân một cách tự tại cho đến
cõi Phạm thiên?.
-- Thưa không phải vậy, này Hiền
giả.
18) -- Vậy có phải chư Tôn giả biết
như vậy, thấy như vậy, chứng được thiên nhĩ thông thanh tịnh siêu
nhân, có thể nghe hai loại tiếng: chư Thiên và loài Người, xa và gần?
-- Thưa không phải vậy, này Hiền
giả.
19) -- Vậy có phải chư Tôn giả biết
như vậy, thấy như vậy, với tâm của mình biết được tâm của các
chúng sanh khác, các loài Người khác: Tâm có tham biết là tâm có tham; tâm
không tham biết là tâm không tham; tâm có sân biết là tâm có sân; tâm
không sân biết là tâm không sân; tâm có si biết là tâm có si; tâm không
si biết là tâm không si; tâm chuyên chú biết là tâm chuyên chú; tâm tán loạn
biết là tâm tán loạn. Đại hành tâm biết là đại hành tâm; không phải
đại hành tâm biết không phải là đại hành tâm. Tâm chưa vô thượng biết
là tâm chưa vô thượng; tâm vô thượng biết là tâm vô thượng. Tâm Thiền
định biết là tâm Thiền định; tâm không Thiền định biết là tâm
không Thiền định. Tâm giải thoát biết là tâm giải thoát; tâm không giải
thoát biết là tâm không giải thoát?
-- Thưa không phải vậy, này Hiền
giả.
20) -- Vậy có phải chư Tôn giả biết
như vậy, thấy như vậy, nhớ được nhiều đời quá khứ. Như một đời,
hai đời, ba đời, bốn đời, năm đời, mười đời, hai mươi đời, ba
mươi đời, bốn mươi đời, năm mươi đời, một trăm đời, hai trăm đời,
một ngàn đời, một trăm ngàn đời, nhiều hoại kiếp, nhiều thành kiếp,
nhiều hoại và thành kiếp. Vị ấy nhớ rằng: "Tại chỗ kia ta có
tên như thế này, dòng họ như thế này, giai cấp như thế này, thọ khổ
lạc như thế này, tuổi thọ đến mức như thế này. Sau khi chết tại chỗ
kia, ta được sanh ra tại chỗ nọ. Tại chỗ ấy, ta có tên như thế này,
dòng họ như thế này, tuổi thọ đến mức như thế này. Sau khi chết tại
chỗ nọ, ta được sanh ra ở đây". Như vậy, chư Tôn giả nhớ đến
nhiều đời sống quá khứ cùng với các nét đại cương và các chi tiết?
-- Thưa không phải vậy, này Hiền
giả.
21) -- Vậy có phải chư Tôn giả biết
như vậy, thấy như vậy, với thiên nhãn thanh tịnh siêu nhân, thấy sự sống
và chết của chúng sanh. Chư Tôn giả biết rõ rằng chúng sanh, người hạ
liệt kẻ cao sang, người đẹp đẽ kẻ thô xấu, người may mắn kẻ bất
hạnh đều do hạnh nghiệp của họ. Những chúng sanh này làm những ác hạnh
về thân, làm những ác hạnh về lời nói, những ác hạnh về ý, phỉ
báng các bậc Thánh, theo tà kiến, tạo các nghiệp theo tà kiến. Những người
này sau khi thân hoại mạng chung phải sanh vào cõi dữ, ác thú, đọa xứ,
địa ngục. Còn những chúng sanh này làm những thiện hạnh về thân, làm
những thiện hạnh về lời nói, làm những thiện hạnh về ý, không phỉ
báng các bậc Thánh, theo chánh kiến, tạo các nghiệp theo chánh kiến. Những
người ấy sau khi thân hoại mạng chung được sanh lên các thiện thú, cõi
trời, trên đời này. Như vậy, với thiên nhãn thanh tịnh siêu nhân, các vị
thấy sự sống chết của chúng sanh. Các vị biết rõ rằng chúng sanh người
hạ liệt kẻ cao sang, người đẹp đẽ kẻ thô xấu, người may mắn kẻ
bất hạnh, đều do hạnh nghiệp của họ?
-- Thưa không phải vậy, này Hiền
giả.
22) -- Vậy có phải chư Tôn giả biết
như vậy, thấy như vậy, sau khi vượt khỏi Sắc giới, thân cảm xúc Vô sắc
giới, an trú vào tịch tịnh giải thoát?
-- Thưa không phải vậy, này Hiền
giả.
23) -- Hay ở đây, có phải chư Tôn
giả vừa trả lời như vậy, vừa không chứng được các pháp này?
24) --Này Hiền giả, không có chứng
được gì.
25) -- Như thế nào?
-- Thưa Hiền giả Susiima, chúng tôi
chứng được tuệ giải thoát.
26) -- Tôi không biết được ý nghĩa
một cách rộng rãi lời nói vắn tắt này của chư Tôn giả. Lành thay nếu
được chư Tôn giả nói lên cho tôi, để tôi có thể hiểu ý nghĩa một cách
rộng rãi lời nói vắn tắt này của chư Tôn giả!
27) -- Này Hiền giả Susiima, dù cho
Ông có biết hay Ông không biết, chúng tôi chứng được tuệ giải thoát.
V
28) Rồi Tôn giả Susiima từ chỗ ngồi
đứng dậy đi đến Thế Tôn; sau khi đến, đảnh lễ Thế Tôn và ngồi xuống
một bên.
29) Ngồi xuống một bên, Tôn giả
Susiima trình bày lên Thế Tôn tất cả câu chuyện với các Tỷ-kheo ấy.
30) -- Này Susiima, trước hết là
trí về pháp trú, sau là trí về Niết-bàn.
31) -- Bạch Thế Tôn, con không hiểu
được ý nghĩa một cách rộng rãi lời nói vắn tắt này của Thế Tôn. Bạch
Thế Tôn, lành thay nếu Thế Tôn nói lên cho con để con có thể hiểu ý
nghĩa một cách rộng rãi, lời nói vắn tắt này của Thế Tôn!
32) -- Này Susiima, dù cho Ông có biết
hay Ông không có biết, trước hết là trí về pháp trú, sau là trí về Niết-bàn.
Này Susiima, Ông nghĩ thế nào? Sắc là thường hay vô thường?
-- Là vô thường, bạch Thế Tôn?
33) -- Cái gì vô thường là khổ
hay lạc?
-- Là khổ, bạch Thế Tôn.
-- Cái gì vô thường, khổ, chịu sự
biến hoại, có hợp lý chăng khi chúng ta quán vật ấy là: "Cái này
là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi"?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
34) -- Thọ là thường hay vô thường?
-- Vô thường, bạch Thế Tôn.
35) -- Tưởng là thường hay vô thường?
-- Vô thường, bạch Thế Tôn.
36) -- Các hành là thường hay vô thường?
-- Vô thường, bạch Thế Tôn.
37) -- Thức là thường hay vô thường?
-- Vô thường, bạch Thế Tôn.
-- Cái gì vô thường là khổ hay lạc?
-- Là khổ, bạch Thế Tôn.
-- Cái gì vô thường, khổ, chịu sự
biến hoại, có hợp lý chăng nếu chúng ta quán vật ấy là: "Cái này
là của tôi, cái này là tôi, cái này là tự ngã của tôi"?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
38) -- Do vậy, này Susiima, cái gì
thuộc sắc pháp quá khứ, vị lai hay hiện tại, nội hay ngoại, thô hay tế,
liệt hay thắng, xa hay gần, tất cả sắc pháp cần phải được quán như
chơn như sau: "Cái này không phải của tôi, cái này không phải là
tôi, cái này không phải tự ngã của tôi".
39) Cái gì thuộc thọ quá khứ, vị
lai hay hiện tại... (như trên)...
40) Cái gì thuộc tưởng quá khứ,
vị lai hay hiện tại... (như trên)...
41) Cái gì thuộc hành quá khứ, vị
lai hay hiện tại... (như trên)...
42) Cái gì thuộc thức quá khứ, vị
lai hay hiện tại, nội hay ngoại, thô hay tế, liệt hay thắng, xa hay gần,
tất cả thức cần phải quán như chơn với chánh trí tuệ như sau: "Cái
này không phải của tôi, cái này không phải là tôi, cái này không phải tự
ngã của tôi".
43) Này Susiima, thấy như vậy, vị
Đa văn Thánh đệ tử nhàm chán đối với sắc, nhàm chán đối với thọ,
nhàm chán đối với tưởng, nhàm chán đối với các hành, nhàm chán đối
với thức. Do nhàm chán, vị ấy ly tham. Do ly tham, vị ấy giải thoát.
Trong sự giải thoát, trí khởi lên biết rằng: "Ta đã giải
thoát". Vị ấy biết rõ: "Sanh đã tận, Phạm hạnh đã thành, những
việc nên làm đã làm, không còn trở lui trạng thái này nữa". Này
Susìma, Ông có thấy chăng: "Do duyên sanh, già chết sanh khởi"?
-- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
44). ..
45) -- "Do duyên thủ, hữu sanh
khởi?" Này Susiima, Ông có thấy chăng?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
46) -- Này Susiima, Ông có thấy chăng:
"Do duyên ái, thủ sanh khởi"?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
47) -- "Do duyên thọ, ái sanh khởi.
Do duyên xúc, thọ sanh khởi. Do duyên sáu xứ, thọ sanh khởi. Do duyên danh
sắc, sáu xứ sanh khởi. Do duyên thức, danh sắc sanh khởi. Do duyên hành thức
sanh khởi. Do duyên vô minh, hành sanh khởi". Này Susiima, Ông có thấy chăng?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
48) -- "Do sanh diệt, già chết
diệt", này Susiima, Ông có thấy chăng?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
49) -- "Do hữu diệt, nên sanh diệt",
này Susiima, Ông có thấy chăng?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
50) -- "Do thủ diệt, nên hữu
diệt. Do ái diệt nên thủ diệt. Do thọ diệt nên ái diệt. Do xúc diệt
nên thọ diệt. Do sáu xứ diệt nên xúc diệt. Do danh sắc diệt, nên sáu xứ
diệt. Do thức diệt, nên danh sắc diệt. Do hành diệt nên thức diệt. Do
vô minh diệt, nên hành diệt!". Này Susiima, Ông có thấy chăng?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
51) -- Nhưng này, biết như vậy, thấy
như vậy, Ông có chứng được các thần thông nhiều loại sai khác: Một
thân hiện ra nhiều thân; nhiều thân hiện ra một thân; hiện hình, biến
hình đi ngang qua vách, qua tường, qua núi như đi ngang hư không; độn thổ,
trồi lên ngang qua đất liền như ở trong nước; đi trên nước không chìm
như đi trên đất liền; ngồi kiết-già đi trên hư không như con chim; với
bàn tay chạm và rờ mặt trăng và mặt trời, những vật có đại oai lực,
đại oai thần như vậy. Có thể sử dụng thân một cách tự tại cho đến
cõi Phạm thiên?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
52) -- Này Susiima, có phải biết như
vậy, thấy như vậy, với thiên nhĩ thanh tịnh siêu nhân, Ông có thể nghe
hai loại tiếng, tiếng chư Thiên và tiếng loài Người, tiếng xa và tiếng
gần?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
53) -- Này Susiima, có phải biết như
vậy, thấy như vậy, với tâm của mình biết được tâm của chúng sanh
sai khác, của loài Người sai khác. Với tâm có tham, Ông biết được tâm
có tham... với tâm không giải thoát, Ông biết được là tâm không giải
thoát; với tâm giải thoát, Ông biết được là tâm giải thoát?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
54) -- Này Susiima, có phải biết như
vậy, thấy như vậy, Ông có thể nhớ được nhiều đời quá khứ sai
khác. Như một đời... (như trên)... Ông có thể nhớ được nhiều đời
quá khứ sai khác cùng với các nét đại cương và các chi tiết?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
55) -- Này Susiima, nhưng biết như vậy,
thấy như vậy, với thiên nhãn thanh tịnh siêu nhân, Ông có thể thấy các
chúng sanh chết đi sanh lại... Ông có thể biết các chúng sanh tùy theo hạnh
nghiệp của họ?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
56) -- Này Susiima, nhưng biết như vậy,
thấy như vậy, có phải sau khi vượt khỏi các sắc pháp, với thân cảm
thọ vô sắc pháp Ông an trú với tịch tịnh giải thoát?
-- Thưa không, bạch Thế Tôn.
57) -- Nay ở đây, này Susiima, với
câu trả lời như vậy, với những pháp này không chứng được, này
Susìma, có phải Ông không làm được điều này?
VI
58) Rồi Tôn giả Susiima cúi đầu
đảnh lễ chân Thế Tôn và bạch Thế Tôn:
-- Một tội lỗi con đã vi phạm, bạch
Thế Tôn, vì ngu đần, vì si mê, vì bất thiện. Con đã xuất gia như một
người ăn trộm pháp trong Pháp và Luật khéo giảng này. Bạch Thế Tôn,
mong Thế Tôn chấp nhận con tội lỗi này là một tội lỗi để con ngăn
ngừa trong tương lai!
59) -- Này Susiima, thật sự Ông đã
phạm tội, vì ngu đần, vì si mê, vì bất thiện, Ông đã xuất gia như
người ăn trộm pháp trong Pháp và Luật khéo giảng này.
60) Ví như, này Susiima, người ta bắt
được một người ăn trộm, một người phạm tội, dắt đến cho vua và
thưa: "Thưa Đại vương, đây là người ăn trộm, người phạm tội.
Đại vương hãy gia phạt người ấy theo hình phạt nào như Đại vương muốn".
Vua ấy nói như sau: "Các Ông hãy đem người này, lấy dây thật chắc
trói cánh tay người này thật chặt về phía sau, cạo đầu người ấy
đi, dắt người ấy đi xung quanh trên một xe nhỏ với một cái trống, đi
từ đường này tới đường khác, từ ngả ba này đến ngả ba khác, dắt
người ấy ra khỏi cửa thành phía Nam, và hãy chặt đầu người ấy tại
thành phía Nam".
Những người kia vâng theo lời vua
dạy, lấy dây thật chắc trói cánh tay người ấy thật chặt về phía
sau, cạo trọc đầu, dắt người ấy đi xung quanh trên một xe nhỏ với một
cái trống, đi từ đường này tới đường khác, từ ngả ba này tới ngả
ba khác, dắt người ấy ra khỏi cửa thành phía Nam, và chặt đầu người
ấy tại thành phía Nam.
61) Này Susiima, Ông nghĩ thế nào?
Người ấy do nhân duyên như vậy có cảm thọ khổ ưu hay không?
-- Thưa có, bạch Thế Tôn.
62) -- Này Susiima, dù cho người ấy
do nhân duyên như vậy cảm thọ khổ ưu, hay không cảm thọ khổ ưu, thời
sự xuất gia với tư cách ăn trộm pháp trong Pháp và Luật khéo thuyết
này, do nhân duyên ấy phải rơi vào và chịu đựng khổ báo còn kịch liệt
hơn và quả báo còn đau đớn hơn.
63) Này Susiima, Ông thấy phạm tội
là phạm tội và như pháp phát lộ, nên chúng ta chấp nhận tội ấy cho
Ông. Này Susiima, như vậy Luật của bậc Thánh được tăng trưởng, khi thấy
được phạm tội là phạm tội và như pháp phát lộ để ngăn giữ trong
tương lai.
VIII. Sa Môn, Bà La Môn Phẩm Thứ
Tám
71. I. Sa Môn, Bà La Môn (Tạp
14.12-3, Sa-môn, Bà-la-môn, Đại 2,99b) (S.ii,129)
1) Như vầy tôi nghe.
Một thời Thế Tôn trú ở
Sàvatthi, tại Jetavana, ở vườn ông Anàthapindika.
2) Ở đây Thế Tôn...
3) -- Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn
hay Bà-la-môn nào không biết già chết, không biết già chết tập khởi,
không biết già chết đoạn diệt, không biết con đường đưa đến già chết
đoạn diệt. Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn hay Bà-la-môn ấy, giữa các
Sa-môn không được chấp nhận là Sa-môn, hay giữa các Bà-la-môn không được
chấp nhận là Bà-la-môn; và những Tôn giả ấy không tự mình với thắng
trí đạt được, chứng được và an trú trong hiện tại mục đích Sa-môn
hạnh và mục đích Bà-la-môn hạnh.
4) Và này các Tỷ-kheo, những
Sa-môn hay Bà-la-môn nào biết già chết... (như trên)... biết con đường
đưa đến già chết đoạn diệt. Này các Tỷ-kheo, những Sa-môn hay
Bà-la-môn ấy, giữa các Sa-môn được chấp nhận là Sa-môn, hay giữa các
Bà-la-môn được chấp nhận là Bà-la-môn; và những Tôn giả ấy tự mình
với thắng trí đạt được, chứng được và an trú ngay trong hiện tại mục
đích Sa-môn hạnh và mục đích Bà-la-môn hạnh.
72-80. (II-X).
... Trú ở Sàvatthi.
Họ không biết sanh...
Họ không biết hữu...
Họ không biết thủ...
Họ không biết ái...
Họ không biết thọ...
Họ không biết xúc...
Họ không biết sáu xứ...
Họ không biết danh sắc...
Họ không biết thức...
XI. (S.ii,130)
Họ không biết hành... Họ không biết
hành tập khởi, họ không biết hành đoạn diệt, họ không biết con đường
đưa đến hành đoạn diệt.... .. tự mình với thắng trí đạt được, chứng
được và an trú ngay trong hiện tại mục đích Sa-môn hạnh và mục đích
Bà-la-môn hạnh.
IX. Trung Lược Phẩm
...Trú ở Sàvatthi.
I. Đạo Sư... (S.ii,130)
1) -- Này các Tỷ-kheo, đối với ai
không như thật biết và thấy già chết, người ấy cần phải tìm đến bậc
Đạo Sư để có như thật trí đối với già chết. Đối với ai không như
thật biết và thấy già chết tập khởi, người ấy cần phải tìm đến
bậc Đạo Sư để có như thật trí đối với già chết tập khởi. Đối
với ai không như thật biết và thấy già chết đoạn diệt, người ấy cần
phải tìm đến bậc Đạo Sư để có như thật trí đối với già chết
đoạn diệt. Đối với ai không như thật biết và thấy con đường đưa
đến già chết đoạn diệt, người ấy cần phải tìm đến bậc Đạo Sư
để có như thật trí đối với con đường đưa đến già chết đoạn diệt.
2) Này các Tỷ-kheo, đối với ai không
như thật biết và thấy sanh...
3) Này các Tỷ-kheo,. .. không như thật
biết và thấy hữu...
4) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy thủ...
5) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy ái...
6) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy thọ...
7) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy xúc...
8) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy sáu xứ...
9) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy danh sắc...
10) Này các Tỷ-kheo... không như thật
biết và thấy thức...
11) Này các Tỷ-kheo, đối với ai
không như thật biết và thấy hành, người ấy cần phải tìm đến bậc
Đạo Sư để có như thật trí đối với các hành. Đối với ai không như
thật biết và thấy các hành tập khởi, người ấy cần phải tìm đến bậc
Đạo Sư để có như thật trí đối với các hành tập khởi. Đối với
ai không như thật biết và thấy các hành đoạn diệt, người ấy cần phải
tìm đến bậc Đạo Sư để có như thật trí đối với các hành đoạn diệt.
Đối với ai không như thật biết và thấy con đường đưa đến hành đoạn
diệt, người ấy cần phải tìm đến bậc Đạo Sư để có như thật trí
đối với con đường đưa đến các hành đoạn diệt.
II. Học Tập (Tạp 15.4 Tu Tập, Đại
2,101b) (S.ii,131)
... Này các Tỷ-kheo, đối với ai
không như thật biết và thấy già chết, người ấy cần phải học tập
để có như thật trí đối với già chết...(I.11)
III. Tu Tập (Yoga) (Tạp 15.5, Tam-ma-đề,
Đại 2,101b) (S.ii,131)
... Này các Tỷ-kheo, đối với ai
không như thật biết và thấy già chết, người ấy cần phải tu tập để
có như thật trí đối với già chết...(I.11)
IV. Dục (S.ii,132)
... Dục cần phải thực
hành...(I.11)
V. Nỗ Lực (S.ii,132)
... Nỗ lực cần phải thực
hành...(I.11)
VI. Bất Thối Chuyển (S.ii,132)
... Bất thối chuyển cần phải thực
hành...(I.11)
VII. Nhiệt Tâm (S.ii,132)
... Nhiệt tâm cần phải thực
hành...(I.11)
VIII. Tinh Tấn (S.ii,132)
... Tinh tấn cần phải thực
hành...(I.11)
IX. Kiên Trì(S.ii,132)
... Kiên trì cần phải thực
hành...(I.11)
X. Chánh Niệm(S.ii,132)
... Chánh niệm cần phải thực
hành...(I.11)
XI. Chánh Tri (S.ii,132)
... Chánh tri cần phải thực
hành...(I.11)
XII. Không Phóng Dật (S.ii,132)
... Không phóng dật cần phải thực
hành... (I.11)