- Kinh Tăng Chi Bộ
- HT. Thích Minh Châu dịch
- 8d
- VIII. PHẨM SONG ĐÔI
(I) (71) LÒNG TIN (1)
1. - Này các Tỷ-kheo, một Tỷ-kheo
có lòng tin nhưng có giới; như vậy, vị ấy không đày đủ chi phần này.
Do vậy, cần làm đầy đủ chi phần ấy: "Làm thế nào để ta được
đầy đủ cả lòng tin và giới?". Và này các Tỷ-kheo, khi nào Tỷ-kheo
có lòng tin và giới, như vậy, chi phần ấy được đầy đủ.
2. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có
lòng tin, có giới, nhưng không nghe nhiều; như vậy, vị ấy không đầy đủ
chi phần này. Do vậy, cần phải làm đầy đủ chi phần ấy: "Làm thế
nào để ta được đầy đủ cả lòng tin, giới và nghe nhiều?" Và
này các Tỷ-kheo, khi nào Tỷ-kheo có lòng tin, có giới và có nghe nhiều; như
vậy chi phần ấy đã được đầy đủ.
3. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có
lòng tin, có giới, có nghe nhiều, nhưng không thuyết pháp... có thuyết
pháp nhưng không sống với hội chúng... sống với hội chúng nhưng không
vô úy thuyết pháp cho hội chúng... vô úy thuyết pháp cho hội chúng, nhưng
với bốn Thiền thuộc tăng thượng tâm, hiện tại lạc trú, chứng được
có khó khăn, chứng được có mệt nhọc, chúng được có phí sức...; với
bốn Thiền thuộc tăng thượng tâm, hiện tại lạc trú, chứng được không
khó khăn, chứng được không mệt nhọc, chứng được không phí sức, nhưng
không đoạn diệt các lậu hoặc, ngay trong hiện tại, tự mình với thắng
trí chứng ngộ, chứng đạt và an trú vô lậu tâm giải thoát, tuệ giải
thoát; như vậy, làm cho đầy đủ lòng tin, có giới, có nghe nhiều, có
thuyết pháp, có sống với hội chứng, có vô úy thuyết pháp cho hội
chúng, với bốn Thiền thuộc tăng thượng tâm, hiện tại lạc trú, chứng
được không khó khăn, chứng được không mệt nhọc, chứng được không
phí sức, nhưng không đoạn diệt các lậu hoặc, ngay trong hiện tại, tự
mình với thắng trí chứng ngộ, chứng đạt và an trú vô lậu tâm giải
thoát, tuệ giải thoát?" Khi nào, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có lòng tin,
có giới, có nghe nhiều, có thuyết pháp có sống với hội chúng có vô úy
thuyết pháp cho hội chúng, với bốn Thiền thuộc tăng thượng tâm, hiện
tại lạc trú, chứng được không khó khăn, chứng được không mệt nhọc,
chúng được không phí sức; do diệt tận các lậu hoặc, ngay trong hiện tại,
với thắng trí tự mình chứng ngộ, chứng đạt và an trú vô lậu tâm giải
thoát, tuệ giải thoát; như vậy, vị ấy được đầy đủ chi phần ấy.
Thành tựu tám pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo được tịnh tín hoàn toàn và được viên mãn về mọi phương diện.
(II) (72) LÒNG TIN (2)
1. - Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có
lòng tin, nhưng không có giới; như vậy, vị ấy không đầy đủ chi phần
này. Do vậy, cần phải làm cho đầy đủ chi phần ấy: "Làm thế nào
để ta có lòng tin và có giới?" Và này các Tỷ-kheo, khi nào Tỷ-kheo
có lòng tin và có giới; như vậy chi phần ấy đã được đầy đủ.
2. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có
lòng tin, có giới, nhưng không nghe nhiều; như vậy, vị ấy không đầy đủ
chi phần này. Do vậy, cần phải làm đầy đủ chi phần ấy: "Làm thế
nào để ta được đầy đủ cả lòng tin, giới và nghe nhiều?" Và
này các Tỷ-kheo, khi nào Tỷ-kheo có lòng tin, có giới và có nghe nhiều; như
vậy chi phần ấy đã được đầy đủ.
3. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có
lòng tin, có giới, nhưng không nghe nhiều... có nghe nhiều nhưng không thuyết
pháp... có thuyết pháp nhưng không sống với hội chúng... sống với hội
chúng nhưng không vô úy thuyết pháp cho hội chúng... vô úy thuyết pháp cho
hội chúng, nhưng đối với các tịch tịnh giải thoát, vượt qua các sắc
thuộc vô sắc ấy, sống với thân thấm nhuần...; Đối với các tịch tịnh
giải thoát vượt qua các sắc thuộc vô sắc ấy, sống với thân thấm nhuần;
nhưng không đoạn diệt các lậu hoặc, ngay trong hiện tại, tự mình chứng
ngộ với thắng trí, chứng đạt và an trú vô lậu tâm giải thoát, tuệ
giải thoát; như vậy, vị ấy không đầy đủ chi phần này. Do vậy, cần
phải làm cho đầy đủ chi phần ấy: "Làm thế nào để ta có được
lòng tin, có giới, có nghe nhiều, là vị thuyết pháp sống với hội
chúng, vô úy thuyết pháp cho hội chúng, với các tịch tịnh giải thoát vượt
qua các sắc thuộc vô sắc ấy, sống với thân thấm nhuần, do đoạn diệt
các lậu hoặc,... chứng ngộ, chứng đạt và an trú?" Cho đến khi nào,
này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo có lòng tin, có giới, nghe nhiều, thuyết pháp, sống
với hội chúng, vô úy thuyết pháp cho hội chúng, đối với các tịch tịnh
giải thoát vượt qua các sắc thuộc vô sắc ấy, sống với thân thấm nhuần,
do đoạn diệt các lậu hoặc, ... chứng ngộ, chứng đạt và an trú; như vậy,
vị ấy được đầy đủ chi phần ấy.
Thành tựu tám pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo được tịnh tín hoàn toàn và được viên mãn về mọi phương diện.
(III) (73) NIỆM CHẾT (1)
(Xem Kinh Tăng Chi Bộ Tập II)
1. Một thời, Thế Tôn trú ở
Nàtika, tại Ginjakàvasatha. Tại đấy, Thế Tôn gọi các Tỷ-kheo: "Này
các Tỷ-kheo". "Thưa vâng, bạch Thế Tôn".
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn. Thế Tôn nói như sau:
2. - Niệm chết, này các Tỷ-kheo,
được tu tậﰬ được làm sung mãn, có quả lớn, có lợi ích lớn, nhập
vào bất tử, cứu cánh là bất tử. Này các Tỷ-kheo, các Thầy hãy tu tập
niệm chết.
3. Được nói như vậy, một Tỷ-kheo
bạch Thế Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con có tu tập niệm
chết.
- Này các Tỷ-kheo, Thầy tu tậﰍ
niệm chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng ta sống ngày và đêm tác ý đến lời dạy của
Thế Tôn". Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu
tập niệm chết.
4. Một Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này các Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng ta sống trọn ngày, tác ý đến lời dạy của
Thế Tôn". Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu
tập niệm chết.
5. Một Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng ta sống trọn nửa ngày tác ý đến lời dạy
của Thế Tôn". Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn,
con tu tập niệm chết.
6. Một Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng, cho đến khi nào ta còn ăn một phần đồ ăn
khất thực, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn".
Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu tập niệm chết.
7. Một Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng, cho đến khi nào ta còn ăn nửa phần đồ ăn
khất thực, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn".
Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu tập niệm chết.
8ꮠMột Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng, cho đến khi nào ta còn ăn và nuốt bốn, năm
miếng đồ ăn, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn".
Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu tập niệm chết.
9ꮠMột Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Mong rằng, cho đến khi nào ta còn ăn và nuốt một miếng
đồ ăn, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn". Con
đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu tập niệm chết.
10ꮠMột Tỷ-kheo khác bạch Thế
Tôn:
- Bạch Thế Tôn, con cũng tu tập niệm
chết.
- Này Tỷ-kheo, Thầy tu tập niệm
chết như thế nào?
- Ở đây, bạch Thế Tôn, con suy
nghĩ như sau: "Cho đến khi nào sau khi thở vào, ta thở ra, hay sau khi thở
ra, ta thở vào, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn".
Con đã làm nhiều như vậy. Như vậy, bạch Thế Tôn, con tu tập niệm chết.
11. Được nghe nói như vậy, Thế Tôn
nói với các Tỷ-kheo ấy:
- Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo này tu tập
niệm chết như sau: "Mong rằng ta sống ngày và đêm, ta tác ý đến lời
dạy của Thế Tôn. Ta đã làm nhiều như vậy".
- Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo này tu tập
niệm chết như sau: "Mong rằng ta sống trọn ngày tác ý đến lời dạy
của Thế Tôn, ta đã làm nhiều như vậy. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo này tu
tập niệm chết như sau: "Mong rằng ta sống trọn ngày tác ý đến lời
dạy của Thế Tôn, ta đã nhiều như vậy". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
này tu tập niệm chết như sau: "Mong rằng ta sống trọn nửa ngày tác
ý đến lời dạy của Thế Tôn, ta đã làm nhiều như vậy". Này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo này tu tập niệm chết như sau: "Mong rằng cho đến khi nào ta
còn ăn một phần đồ ăn khất thực, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời
dạy của Thế Tôn. Ta đã nhiều như vậy". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
này tu tập niệm chết như sau: "Mong rằng cho đến khi nào ta còn ăn nửa
phần đồ ăn khất thực, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của
Thế Tôn. Ta đã nhiều như vậy". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo này tu tập
niệm chết như sau: "Mong rằng cho đến khi nào ta còn ăn và nuốt bốn,
năm miếng đồ ăn, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn.
Ta đã nhiều như vậy"... Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo này tu tập niệm chết
như sau: "Mong rằng cho đến khi nào khi thở vào, ta thở ra, hay sau khi
thở ra, ta thở vào, cho đến khi ấy, ta tác ý đến lời dạy của Thế Tôn.
Ta đã nhiều như vậy". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy được gọi là
những vị sống không phóng dật, tu tập rất sắc sảo niệm chết để
đoạn diệt các lậu hoặc. Do vậy, này các Tỷ-kheo, cần phải tu học như
sau: "Hãy sống không phóng dật. Ta sẽ tu tậﰠmột cách sắc sảo niệm
chết, để đoạn diệt các lậu hoặc".
Như vậy, này các Tỷ-kheo, các Thầy
cần phải học tập.
(IV) (74) NIỆM CHẾT (2)
1. Một thời, Thế Tôn trú ở
Nàtika, tại Ginjakàvasatha. Tại đấy, Thế Tôn nói với các Tỷ-kheo:
- Niệm chết, này các Tỷ-kheo, được
tu tập, được làm cho sung mãn, có quả lớn, có lợi ích lớn, nhập vào
bất tử, cứu cánh là bất tử. Vậy tu tập niệm chết như thế nào, làm
cho sung mãn niệm chết như thế nào để đưa đến quả lớn, lợi ích lớn,
nhập vào bất tử, cứu cánh bất tử?
2. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
khi ngày vừa tàn và đêm vừa an trú, suy tư như sau: "Các nhân duyên
đem đến cái chết cho ta rất nhiều: con rắn có thể cắn ta; con bò cạp
có thể cắn ta; hay con rít có thể cắn ta. Do vậy, ta có thể mệnh chung;
như vậy sẽ chướng ngại cho ta. Ta có thể vấp ngã và té xuống. Cơm ta
ăn có thể làm ta mắc bệnh khi ăn. hay mật có thể khuấy động ta. Các
gió như kiếm có thể khuấy động ta. Người có thể công kích ta, hay phi
nhân có thể công kích ta, do vậy có thể làm ta mệnh chung. Như vậy sẽ là
chướng ngại cho ta". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy cần phải suy xét
như sau: "Nếu ta còn có những pháp ác, bất thiện chưa được đoạn
tận, nếu ta lỡ mệnh chung đêm nay, chúng có thể là chướng ngại cho
ta". Này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo trong khi suy xét như vậy, biết được
như sau: "Ta có những pháp ác, bất thiện chưa được đoạn tận, nếu
ta lỡ mệnh chung đêm nay, chúng có thể là chướng ngại cho ta", thời
này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy, để đoạn tận các pháp ác, bất thiện ấy,
cần phải tận lực tác động ước muốn, tinh tấn, tinh cần, nỗ lực,
không có thối chuyển chánh niệm và tỉnh giác. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo ấy, để đoạn tận các ác, bất thiện pháp ấy, cần phải tận
lực tác động ước muốn, tinh tấn, tinh cần, nỗ lực, không có thối
chuyển, chánh niệm, và tỉnh giác. Nếu Tỷ-kheo ấy, trong khi suy xét, biết
được như sau: "Ta không có những pháp ác, bất thiện chưa đoạn tận,
nếu ta lỡ mệnh chung đêm nay, chúng có thể là chướng ngại cho ta".
Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy cần phải sống hoan hỷ hân hoan, ngày đêm cần
phải học tập trong các thiện pháp.
3. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
khi đêm vừa tàn và ngày vừa an trú, suy tư như sau: "Các nhân duyên
đem đến cái chết cho ta rất nhiều: con rắn có thể cắn ta; con bò cạp
có thể cắn ta; hay con rít có thể cắn ta. Do vậy, ta có thể mệnh chung.
Như vậy sẽ là chướng ngại cho ta. Ta có thể vấp ngã và té xuống. Cơm
ta ăn có thể làm ta mắc bệnh khi ăn. hay mật có thể khuấy động ta, hay
đàm có thể khuấy động ta. Các gió như kiếm có thể khuấy động ta.
Người hay phi nhân có thể công kích ta. Và như vậy có thể làm ta mệnh
chung. Như vậy sẽ là chướng ngại cho ta"
Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy cần
phải suy xét như sau: "Nếu ta còn những pháp ác, bất thiện chưa được
đoạn tận, nếu ta lỡ mệnh chung trong ngày, chúng có thể là chướng ngại
cho ta". Này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo trong khi suy xét như vậy biết
được như sau: "Ta có những pháp ác, bất thiện chưa được đoạn tận,
nếu ta lỡ mệnh chung ngày hôm nay, chúng có thể là chướng ngại cho
ta". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy, để đoạn tận các pháp ác, bất
thiện ấy, cần phải tận lực tác động ước muốn, tinh cần, tinh tấn,
nỗ lực không có thối chuyển, chánh niệm và tỉnh giác. Cũng vậy, này
các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy để đoạn tận các ác, bất thiện pháp ấy, cần
phải tận lực tác động ước muốn, tinh tấn, tinh cần, nỗ lực, không
có thối chuyển, chánh niệm và tỉnh giác. Nếu vị Tỷ-kheo ấy, trong khi
suy xét biết được như sau: "Ta không có những pháp ác, bất thiện chưa
được đoạn tận, nếu ta lỡ mệnh chung ngày hôm nay, chúng có thể là chướng
ngại cho ta". Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo ấy cần phải sống hoan hỷ,
hân hoan, ngày đêm cần phải học tập trong các thiện pháp.
Này các Tỷ-kheo, niệm về chết tu
tập như vậy làm cho sung mãn như vậy, được quả lớn, được lợi ích
lớn, thể nhập vào bất tử, cứu cánh là bất tử.
V) (75) ĐẦY ĐỦ (1)
1. - Này các Tỷ-kheo, có tám đầy
đủ này. Thế nào là tám?
2. Đầy đủ tháo vát, đầy đủ
phòng hộ, làm bạn với thiện, sống thăng bằng điều hòa, đầy đủ lòng
tin, đầy đủ giới, đầy đủ bố thí, đầy đủ trí tuệ.
Này các Tỷ-kheo, có tám đầy đủ
này.
Tháo vát trong công việc,
Không phóng dật nhanh nhẹn,
Sống đời sống thăng bằng,
Giữ tài sản thâu được,
Có tín, đầy đủ giới,
Bố thí, không xan tham,
Rửa sạch đường thượng đạo,
An toàn trong tương lai,
Đây chính là tám pháp,
Bậc tín chủ tầm cầu,
Bậc chân thật tuyên bố,
Đưa đến lạc hai đời,
Hạnh phúc cho hiện tại,
Và an lạc tương lai,
Đây trú xứ gia chủ,
Bố thí tăng công đức.
(VI) (76) ĐẦY ĐỦ (2)
1. - Này các Tỷ-kheo, có tám đầy
đủ này. Thế nào là tám?
2. Đầy đủ tháo vát, đầy đủ
phòng hộ, làm bạn với thiện, sống thăng bằng điều hòa, đầy đủ lòng
tin, đầy đủ giới, đầy đủ bố thí, đầy đủ trí tuệ. Này các Tỷ-kheo,
có tám đầy đủ này. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là đầy đủ về tháo
vát?
3. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử phàm làm nghề gì để sinh sống, hoặc nghề nông, hoặc đi buôn,
hoặc nuôi bò, hoặc làm người bắn cung, hoặc làm việc cho vua, hoặc bất
cứ nghề gì, trong nghề ấy, người ấy thiện xảo, không biết mệt, biết
suy tư phương tiện vừa đủ để tự làm và điều khiển người khác
làm. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là đầy đủ tháo vát. Và này các Tỷ-kheo,
thế nào là đầy đủ phòng hộ?
4. Ở đây, này các Tỷ-kheo, những
tài sản của thiện nam tử, do tháo vát tinh tấn thâu hoạch được, do sức
mạnh cánh tay chất chứa được, do mồ hôi đổ ra đúng pháp, thâu hoạch
được đúng pháp, vị ấy gìn giữ chúng, phòng hộ và bảo vệ. Làm thế
nào các tài sản này của ta không bị vua mang đi, không bị trộm cướp
mang đi, không bị lửa đốt, không bị nước cuốn trôi, không bị các người
con thừa tự không khả ái cướp đoạt. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là đầy
đủ phòng hộ. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là làm bạn với thiện?
5. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử sống tại làng hay tại thị trấn. Tại đấy có những gia chủ,
hay con người gia chủ, những người trẻ được nuôi lớn trong giới đức,
hay những người lớn tuổi được lớn lên trong giới đức, đầy đủ lòng
tin, đầy đủ giới đức, đầy đủ lòng tin, đầy đủ giới đức, đầy
đủ bố thí, đầy đủ trí tuệ, vị ấy giao thiệp, nói chuyện, thảo luận
với những người ấy. Với những người đầy đủ lòng tin, vị ấy theo
học đầy đủ lòng tin; với những người đầy đủ bố thí, theo học đầy
đủ bố thí; với những người đầy đủ trí tuệ, theo học đầy đủ
trí tuệ. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là làm bạn với thiện. Và này các Tỷ-kheo,
thế nào là sống thăng bằng điều hòa?
6. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử sau khi biết tài sản nhập, sau khi biết tài sản xuất, sinh sống một
cách thăng bằng điều hòa, không quá phung phí, không quá bỏn xẻn. Người
ấy suy nghĩ: "Đây là tiền nhập của ta, sau khi trừ đi tiền xuất, còn
lại như sau: không phải là tiền xuất của ta, sau khi trừ tiền nhập,
còn lại như vậy". Ví như, này các Tỷ-kheo, người cầm cân hay đệ
tử người cầm cân, sau khi cầm cân, biết rằng: "Với chừng ấy,
cân nặng xuống; hay với chừng ấy, cân bổng lên". Cũng vậy, này
các Tỷ-kheo, thiện nam tử sau khi biết tài sản nhập, sau khi biết tài sản
xuất, sinh sống một cách điều hỏa, không quá phung phí, không quá bỏn xẻn,
người ấy nghĩ rằng: "Đây là tiền nhập của ta, sau khi trừ đi tiền
xuất còn lại như vậy; không phải là tiền xuất của ta, sau khi trừ đi
tiền nhập, còn lại như vậy. Này các Tỷ-kheo, nếu thiện nam tử này, tiền
nhập vào ít, nhưng sống nếp sống rộng rãi (hoang phí), thời người ta nói
về người ấy như sau: "Người thiện nam tử này ăn tài sản của người
ấy như người ăn trái cây sung". Này các Tỷ-kheo, nếu người thiện
nam tử này có tiền nhập lớn, nhưng sống nếp sống cơ cực, thời người
ta sẽ nói về người ấy như sau: "Người thiện nam tử này sẽ chết
như người chết đói". Khi nào, này các Tỷ-kheo, sau khi biết tài sản
xuất, sống nếp sống thăng bằng điều hòa, không quá phung phí, không
quá bỏn xẻn, nghĩ rằng: "Như vậy, tiền nhập của ta, sau khi trừ
đi tiền xuất, còn lại như vậy; không phải là tiền xuất, sau khi trừ
tiền nhập, còn lại như vậy". Này các Tỷ-kheo, đây gọi là nếp sống
thăng bằng, điều hòa. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là đầy đủ lòng
tin?
7. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử có lòng tin, tin tưởng ở sự giác ngộ Cunda Như Lai: "Đây là
Thế Tôn... bậc Đạo Sư của chư Thiên và loài Người, Phật, Thế Tôn".
Này các Tỷ-kheo, gọi là đầy đủ lòng tin. Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là đầy đủ giới?
8. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử từ bỏ sát sanh... từ bỏ không đắm say rượu men, rượu nấu. Này
các Tỷ-kheo, đây gọi là đầy đủ giới. Và này các Tỷ-kheo, thế nào
là đầy đủ bố thí?
9. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử sống ở gia đình, với tâm không bị c61u uế xan tham chi phối, bố
thí rộng rãi, với bàn tay rộng mở, vui thích từ bỏ, sẵn sàng để được
yêu cầu, vui thích chia xẻ vật bố thí. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là đầy
đủ bố thí. Và này các Tỷ-kheo, thế nào là đầy đủ, trí tuệ?
10. Ở đây, này các Tỷ-kheo, thiện
nam tử có trí tuệ, thành tựu trí tuệ về sanh diệt, với Thánh thể nhập
(quyết trạch), chơn chánh, chấm dứt khổ đau. Này các Tỷ-kheo, đây gọi
là đầy đủ trí tuệ.
Tháo vát trong công việc,
Không phóng dật, nhanh nhẹn,
Sống đời sống thăng bằng,
Giữ tài sản thâu được,
Có tín, đầy đủ giới,
Bố thí không xan tham,
Rửa sạch đường thượng đạo,
An toàn trong tương lai,
Đây chính là tám pháp,
Bậc tín chủ tầm cầu,
Bậc chân thật tuyên bố,
Đưa đến lạc hai đời,
Hạnh phúc cho hiện tại,
Và an lạc tương lai,
Đây trú xứ gia chủ,
Bố thí tăng công đức.
(VII) (77) DỤC
1. Tại đấy, Tôn giả Sàriputta gọi
các Tỷ-kheo: "Này các Hiền giả Tỷ-kheo".
- Thưa Hiền giả.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Tôn giả
Sàriputta. Tôn giả Sàriputta nói như sau:
2. - Này các Hiền giả, có tám hạng
người này có mặt, hiện hữu ở đời. Thế nào là tám?
3. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn khởi lên ước muốn có lợi dưỡng.
Vị ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng. Dầu cho vị
ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng, nhưng lợi dưỡng
không đến. Do không được lợi dưỡng, vị ấy sầu muộn, than van, khóc
lóc, đập ngực, rơi vào bất tỉnh. Này các Tỷ-kheo, vị ấy được gọi
là Tỷ-kheo sống ham muốn lợi dưỡng, hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để
được lợi dưỡng; không được lợi dưỡng, vị ấy sầu muộn, than khóc,
bỏ rơi diệu pháp.
4. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi
dưỡng. Vị ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng.
Do hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng, lợi dưỡng
khơi lên. Với lợi dưỡng ấy, vị ấy đắm say, phóng dật, rơi vào tình
trạng đắm say, phóng dật. Đây gọi la Tỷ-kheo sống ham muốn lợi dưỡng,
hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng; được lợi dưỡng,
trở thành đắm say, phóng dật và bỏ rơi diệu pháp.
5. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi dưỡng.
Vị ấy không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được lợi
dưỡng. Do vị ấy không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn, lợi dưỡng
không khởi lên. Vị ấy do không được lợi dưỡng không khởi lên. Vị
ấy do không được lợi dưỡng, nên sầu muộn, than van, khóc lóc, đập ngực,
rơi và bất tỉnh. Đây gọi là Tỷ-kheo sống ham muốn lợi dưỡng, không
hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được lợi dưỡng; không
được lợi dưỡng, nên sầu muộn, than van và bỏ rơi diệu pháp.
6. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi
dưỡng. Vị ấy không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được
lợi dưỡng. Dầu vị ấy không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn
để được lợi dưỡng, lợi dưỡng khởi lên. Với lợi dưỡng ấy, vị
ấy đắm say phóng dật, rơi vào trạng thái đắm say, phóng dật. Này các
Tỷ-kheo, đây gọi là Tỷ-kheo sống ham muốn lợi dưỡng, không hăng hái,
không phấn chấn, không tinh tấn để được lợi dưỡng; được lợi dưỡng,
bị đắm say, bị phóng dật và bỏ rơi diệu pháp.
7. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi
dưỡng. Vị ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng. Dầu
cho vị ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng, lợi
dưỡng không khởi lên. Vị ấy. do không được lợi dưỡng, không sầu muộn,
không than van, không khóc lóc, không đập ngực, không rơi vào bất tỉnh.
Này các Tỷ-kheo, đây gọi là Tỷ-kheo, sống ham muôn lợi dưỡng, hăng hái,
phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng; không được lợi dưỡng,
không sầu muộn, không than van, và không bỏ rơi diệu pháp.
8. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi
dưỡng, vị ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng.
Do vị ấy hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để được lợi dưỡng, lợi
dưỡng khởi lên. Với lợi dưỡng ấy, vị ấy không đắm say, không
phóng dật, vị ấy không có rơi vào đắm say. Này các Tỷ-kheo, đây gọi
là Tỷ-kheo sống ham muốn lợi dưỡng, hăng hái, phấn chấn, tinh tấn để
được lợi dưỡng; được lợi dưỡng, không đắm say, không phóng dật,
không bỏ rơi diệu pháp.
9. Ở đây, này các Tỷ-kheo, trong
khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi dưỡng.
Vị ấy không hắng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được lợi
dưỡng, lợi dưỡng không khởi lên. Vị ấy không được lợi dưỡng, không
sầu muộn, không than van, không khóc lóc, không đập ngực, không rơi vào bất
tỉnh. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là Tỷ-kheo sống ước muốn lợi dưỡng,
không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được lợi dưỡng;
không được lợi dưỡng, không sầu muộn, không than van, không bỏ rơi diệu
pháp.
10. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có Tỷ-kheo
trong khi sống nhàn tịnh, không có tinh tấn, khởi lên ước muốn có lợi
dưỡng. Vị ấy không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được
lợi dưỡng. Dầu cho vị ấy không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn
để được lợi dưỡng, lợi dưỡng khởi lên. Vị ấy, với lợi dưỡng
ấy, không đắm say, không phóng dật, không rơi vào trạng thái đám say
phóng dật. Này các Tỷ-kheo, đây gọi là Tỷ-kheo sống ham muốn lợi dưỡng,
không hăng hái, không phấn chấn, không tinh tấn để được lợi dưỡng;
được lợi dưỡng, không đăm say, không phóng dật, không bỏ rơi diệu pháp.
Này các Tỷ-kheo, có tám hạng người
này sống có mặt, hiện hữu ở đời.
(VIII) (78) VỪA ĐỦ
1. Tại đấy, Tôn giả Sàriputta gọi
các Tỷ-kheo:
- Này chư Hiền, thành tựu sáu
pháp, Tỷ-kheo là vừa đủ, cho tự mình, là vừa đủ cho các kẻ khác. Thế
nào là sáu?
2. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; là người thọ trì những
pháp đã được nghe; là người suy tư ý nghĩa các pháp đã được thọ trì;
sau khi biết ý nghĩa các pháp đã được thọ trì; sau khi biết ý nghĩa,
sau khi biết pháp, thực hành pháp và tùy pháp; giọng nói dễ nghe, phát âm
tốt, lời nói tao nhã, phân minh, phát ngôn không bập bẹ, giải thích nghĩa
lý minh xác; có khả năng thuyết giảng, khích lệ, làm cho phấn khởi, làm
cho hoan hỷ các vị đồng Phạm hạnh. Thành tựu sáu pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, là vừa đủ cho các người khác.
3. Thành tựu năm pháp, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, là vừa đủ cho các người khác. Thế
nào là năm?
4. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
không nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; là người thọ
trì các pháp được nghe; là người suy tư ý nghĩa các pháp đã được thọ
trì; sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực hành pháp và tùy pháp; giọng
nói dễ nghe...; làm cho hoan hỷ các vị đồng Phạm hạnh.
Thành tựu năm pháp, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, là vừa đủ cho người khác.
5. Thành tựu bốn pháp, này các Tỷ-kheo
, Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, không vừa đủ cho các kẻ khác. Thế
nào là bốn?
6. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
nhanh nhẹn, nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; là người thọ trì
các pháp được nghe; là người suy tư ý nghĩa các pháp đã được thọ trì;
sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực hành pháp và tùy pháp; giọng
nói dễ nghe; phát âm không tốt, lời nói không tao nhã, không phân minh,
phát ngôn bập bẹ, giải thích lý không minh xác; không có khả năng thuyết
giảng, khích lệ, làm cho phấn khởi, làm cho hoan hỷ các vị đồng Phạm
hạnh.
Thành tựu bốn pháp, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, không vừa đủ cho các kẻ khác.
7. Thành tựu bốn pháp, này các Tỷ-kheo,
không vừa đủ cho các kẻ khác, không vừa đủ cho tự mình. Thế nào là
bốn?
8. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; là người thọ trì
các pháp đã được nghe; không là người suy tư ý nghĩa các pháp đã được
thọ trì; không có sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực hành pháp và
tùy pháp; giọng nói dễ nghe; phát âm tốt, lời nói tao nhã, phân minh,
phát minh không bập bẹ, giải thích lý minh xác; có khả năng thuyết giảng,
khích lệ, làm cho phấn khởi, làm cho hoan hỷ các vị đồng Phạm hạnh.
Thành tựu bốn pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho các người khác, không vừa đủ cho tự mình.
9. Thành tựu bốn pháp, này các Tỷ-kheo,
vừa đủ cho tự mình, không vừa đủ cho kẻ khác. Thế nào là ba?
10. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
không nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; là người thọ
trì các pháp đã được nghe; là người suy tư ý nghĩa các pháp đã được
thọ trì; sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực hành pháp và tùy
pháp; giọng nói không dễ nghe ... giải thích nghĩa lý không minh xác; không
có khả năng thuyết giảng... làm cho hoan hỷ các vị đồng Phạm hạnh.
Thành tựu ba pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, không vừa đủ cho các kẻ khác
11. Thành tựu ba pháp, này các Tỷ-kheo,
vừa đủ cho các kẻ khác, không vừa đủ cho tự mình. Thế nào là ba?
12. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
không nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; là người thọ
trì các pháp đã được nghe; không là người suy tư ý nghĩa các pháp đã
được thọ trì; không là người sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực
hành pháp và tùy pháp; giọng nói dễ nghe ... giải thích nghĩa lý minh xác;
có khả năng thuyết giảng ... làm cho hoan hỷ các vị đồng Phạm hạnh.
Thành tựu ba pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho các kẻ khác, không vừa đủ cho tự mình.
13. Thành tựu hai pháp, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, không vừa đủ cho người khác. Thế
nào là hai?
14. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
không nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; không là người
thọ trì các pháp đã được nghe; là người suy tư ý nghĩa các pháp đã
được thọ trì; là người sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực
hành pháp và tùy pháp; giọng nói không dễ nghe ... giải thích nghĩa lý
không minh xác; không có khả năng thuyết giảng... làm cho hoan hỷ các vị
đồng Phạm hạnh.
Thành tựu hai pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho tự mình, không vừa đủ cho các người khác
15. Thành tựu hai pháp, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho các kẻ khác, không vừa đủ cho tự mình. Thế
nào là hai?
16. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
không nhanh nhẹn nắm được ý nghĩa trong các thiện pháp; không là người
thọ trì các pháp đã được nghe; không suy tư ý nghĩa các pháp đã được
thọ trì; không là người sau khi hiểu nghĩa; sau khi hiểu pháp, thực hành
pháp và tùy pháp; giọng nói dễ nghe, phát âm tốt, lời nói tao nhã, phân
minh, phát ngôn không bập bẹ, giải thích nghĩa lý minh xác; có khả năng
thuyết giảng pháp thoại, khích lệ, làm cho phấn khởi, làm cho hoan hỷ
các vị đồng Phạm hạnh.
Thành tựu hai pháp này, này các Tỷ-kheo,
Tỷ-kheo là vừa đủ cho người khác, không vừa đủ cho tự mình.
(IX) (79) THỐI ĐỌA
1. - Này các Tỷ-kheo, có tám pháp
này đưa Tỷ-kheo hữu học đến thối đọa. Thế nào là tám?
2. Ưa thích công việc, ưa thích
nói chuyện, ưa thích ngủ nghỉ, ưa thích hội chúng, không phòng hộ các căn,
không tiết độ trong ăn uống, ưa thích giao thiệp, ưa thích lý luậﮮ
Này các Tỷ-kheo, tám pháp này đưa
Tỷ-kheo hữu học đến thối đọa.
3. Này các Tỷ-kheo, có tám pháp
này đưa Tỷ-kheo hữu học đến không thối đọa. Thế nào là tám pháp?
4. Không ưa thích công việc, không
ưa thích nói chuyện, không ưa thích ngủ nghỉ, không ưa thích hội chúng,
các căn được phòng hộ, tiết độ trong ăn uống, không ưa thích giao thiệp,
không ưa thích lý luận.
Này các Tỷ-kheo, có tám pháp này
đưa Tỷ-kheo hữu học đến không thối đọa.
(X) (80) TÁM CĂN CỨ ĐỂ BIẾNG NHÁC
VÀ TINH TẤN
1. Này các Tỷ-kheo, có tám căn cứ
này để biếng nhác. Thế nào là tám?
2. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
có việc phải làm, vị ấy nghĩ: "Có việc ta sẽ phải làm. Nhưng nếu
ta làm, thời thân sẽ mệt mỏi, vậy ta hãy nằm xuống". Vị ấy nằm
xuống, không cố gắng tinh tấn để đạt được những gì chưa đạt, để
chứng đắc những gì chưa chứng đắc, để chứng ngộ những gì chưa chứng
ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ biếng nhác thứ nhất.
3. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
có việc phải làm. Vị ấy suy nghĩ: "Có việc ta đã làm, do ta đã
làm, thân bị mệt mỏi, vậy ta hãy nằm xuống". Vị ấy nằm xuống,
không cố gắng tinh tấn để đạt những gì chưa đạt, để chứng đắc
những gì chưa chứng đắc, để chứng ngộ những gì chưa chứng ngộ. Này
các Tỷ-kheo, đây là căn cứ biếng nhác thứ hai.
4. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, có
con đường Tỷ-kheo cần phải đi. Vị ấy suy nghĩ: "Có con đường ta
sẽ phải đi. Nếu ta đi, thời thân sẽ mệt mỏi, vậy ta hãy nằm xuống".
Vị ấy nằm xuống, không cố gắng... chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo,
đây là căn cứ biếng nhác thứ ba.
5. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, có
con đường Tỷ-kheo đã đi. Vị ấy suy nghĩ: "Ta đã đi con đường. Do
ta đã đi con đường, nên thân bị mệt mỏi, vậy ta hãy nằm xuống".
Vị ấy nằm xuống, không cố gắng... chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo,
đây là căn cứ biếng nhác thứ tư.
6. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
đi khất thực trong làng hay trong thị trấn, không nhận được các đồ
ăn loại thô hay tế, đầy đủ như ý muốn. Vị ấy suy nghĩ: "Ta đi
khất thực trong làng hay trong thị trấn, không nhận được các đồ ăn loại
thô hay tế, đầy đủ như ý muốn. Nay thân ta mệt mỏi, không có thể chịu
đựng. Vậy ta hãy nằm xuống". Vị ấy nằm xuống, không cố gắng...
chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ biếng nhác thứ năm.
7. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
đi khất thực trong làng hay trong thị trấn, nhận được các đồ ăn loại
thô hay tế, đầy đủ như ý muốn. Vị ấy suy nghĩ: "Ta đi khất thực
trong làng hay trong thị trấn, nhận được các đồ ăn loại thô hay tế,
đầy đủ như ý muốn. Nay thân ta nặng nề, không có thể chịu đựng. Vậy
ta hãy nằm xuống". Vị ấy nằm xuống, không cố gắng... chưa chứng
ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ biếng nhác thứ sáu.
8. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
bị bệnh nhẹ. Vị ấy suy nghĩ: "Nay bệnh nhẹ này khởi lên nơi ta, có
lý do để nằm xuống, vậy ta hãy nằm xuống". Vị ấy nằm xuống,
không cố gắng... chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ biếng
nhác thứ bảy.
9. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
đau bệnh mới khỏi, mới khỏi bệnh không bao lâu, vị ấy suy nghĩ:
"Ta đau bệnh mới khỏi, mới khỏi bệnh không bao lâu, thân ta do bị yếu,
không có thể chịu đựng, vậy ta hãy nằm xuống". Vị ấy nằm xuống,
không cố gắng... chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ biếng
nhác thứ tám.
Này các Tỷ-kheo, đây là tám căn cứ
biếng nhác.
10. Này các Tỷ-kheo, có tám căn cứ
này để siêng năng. Thế nào là tám?
11. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
có việc phải làm. Vị ấy nghĩ: "Có việc ta sẽ phải làm. Nếu ta
làm việc, thời không dễ gì để ta tác ý đến lời dạy của các đức
Phật. Vậy trước hết, ta bắt đầu tinh tấn, để đạt được những gì
chưa đạt, để chứng đắc những gì chưa chứng đắc, để chứng ngộ
những gì chưa chứng ngộ". Vị ấy bắt đầu tinh tấn để đạt được
những gì chưa đạt, để chứng đắc những gì chưa chứng đắc, để chứng
ngộ những gì chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ siêng năng
thứ nhất.
12. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
đã làm một công việc. Vị ấy suy nghĩ: "Ta đã làm một công việc.
Do ta làm công việc, ta đã không có thể tác ý頦#273;ến lời dạy của các đức Phật. Vậy trước hết,
ta bắt đầu tinh tấn, để đạt được những gì chưa đạt, để chứng
đắc những gì chưa chứng đắc, để chứng ngộ những gì chưa chứng ngộ".
Vị ấy bắt đầu tinh tấn để đạt được... chưa chứng ngộ. Này các
Tỷ-kheo, đây là căn cứ siêng năng thứ hai.
13. Ở đây, này các Tỷ-kheo, có
con đường Tỷ-kheo cần phải đi. Vị ấy suy nghĩ: "Ta sẽ cần phải
đi con đường. Do ta đi con đường, không dễ gì để ta tác ý頦#273;ến lời dạy của các đức Phật. Vậy trước hết,
ta bắt đầu tinh tấn ... để chứng ngộ những gì chưa chứng ngộ".
Vị ấy bắt đầu tinh tấn để đạt được... chưa chứng ngộ. Này các
Tỷ-kheo, đây là căn cứ siêng năng thứ ba.
14. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
đã đi con đường. Vị ấy suy nghĩ: "Ta đã đi con đường. Do ta đi
con đường, ta đã không có thể nghĩ đến lời dạy của các đức Phật.
Vậy ta hãy bắt đầu tinh tấn... để chứng ngộ những gì chưa chứng ngộ".
Vị ấy bắt đầu tinh tấn để đạt được... chưa chứng ngộ. Này các
Tỷ-kheo, đây là căn cứ siêng năng thứ tư.
15. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
khi đi khất thực trong làng hay trong thị trấn, không nhận được các đồ
ăn loại thô và loại tế đầy đủ như ý muốn. Vị ấy suy nghĩ: "Ta
đi khất thực trong làng hay trong thị trấn, không nhận được các đồ
ăn loại thô hay loại tế đầy đủ như ý muốn, thân ta (do vậy) được
nhẹ nhàng, có thể chịu đựng. Vậy ta hãy bắt đầu tinh tấn... để chứng
ngộ những gì chưa chứng ngộ". Vị ấy bắt đầu tinh tấn để đạt
được... chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo, đây là căn cứ siêng năng thứ
năm.
16. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
khi đi khất thực trong làng hay trong thị trấn, nhận được các đồ ăn
loại thô và loại tế đầy đủ như ý muốn. Vị ấy suy nghĩ: "Ta đi
khất thực trong làng hay trong thị trấn, nhận được các đồ ăn loại thô
hay loại tế đầy đủ như ý muốn. Thân ta có sức mạnh, có thể chịu
đựng. Vậy ta hãy bắt đầu tinh tấn... để chứng ngộ những gì chưa chứng
ngộ". Vị ấy bắt đầu tinh tấn ... chưa chứng ngộ. Này các Tỷ-kheo,
đây là căn cứ siêng năng thứ sáu.
17. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
mới khỏi một bệnh nhẹ. Vị ấy suy nghĩ: "Bệnh nhẹ này khơi lên nơi
ta. Sự kiện này có xảy ra: bệnh này có thể tăng trưởng nơi ta. Vậy
trước hết, ta hãy bắt đầu tinh tấn... chưa chứng ngộ". Này các Tỷ-kheo,
đây là căn cứ siêng năng thứ bảy.
18. Lại nữa, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
mới khỏi bệnh, được khỏi bệnh không bao lâu, vị ấy suy nghĩ: "Ta
mới khỏi bệnh, được khỏi bệnh không bao lâu. Sự kiện này có xảy
ra: bệnh này của ta có thể trở lại. Vậy trước hết, ta hãy bắt đầu
tinh tấn để đạt được những gì chưa đạt, để chứng đắc những gì
chưa chứng đắc, để chứng ngộ những gì chưa chứng ngộ". Vị ấy
bắt đầu tinh tấn, để đạt được những gì chưa đạt, để chứng đắc
những gì chưa chứng đắc, để chứng ngộ những gì chưa chứng ngộ. Này
các Tỷ-kheo, đây là căn cứ siêng năng thứ tám.
Này các Tỷ-kheo, có tám căn cứ siêng
năng này.
IX. PHẨM NIỆM
(I) (81) NIỆM
1. - Khi chánh niệm, tỉnh giác
không có, này các Tỷ-kheo, với người không có chánh niệm, tỉnh giác,
tàm quý đi đến hủy diệt. Khi tàm quý không có, này các Tỷ-kheo, với người
thiếu tàm quý, chế ngự các căn đi đến hủy diệt. Khi chế ngự các căn
không có, với người thiếu chế ngự các căn, giới đi đến hủy diệt.
Khi giới không có, với người thiếu giới, chánh định đi đến hủy diệt.
Khi chánh định không có, với người không có chánh định, tri kiến như
thật đi đến hủy diệt. Khi tri kiến như thật không có, với người thiếu
tri kiến như thật, nhàm chán, ly tham đi đến hủy diệt. Khi nhàm chán, ly
tham không có, với người thiếu nhàm chán, ly tham, giải thoát tri kiến đi
đến hủy diệt. Ví như, này các Tỷ-kheo, một cây không có cành và lá,
các mầm non của cây ấy không đi đến thành mãn, vỏ cây, giác cây, lõi
cây không đi đến thành mãn. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, khi chánh niệm, tỉnh
giác không có, với người không có chánh niệm, tỉnh giác tàm quý đi đến
hủy diệt... giải thoát tri kiến đi đến hủy diệt.
2. Khi chánh niệm, tỉnh giác có mặt,
với người có chánh niệm, tỉnh giác, tàm quý đi đến đầy đủ. Khi tàm
quý có mặt, này các Tỷ-kheo, với người đầy đủ tàm quý, chế ngự
các căn, đi đến đầy đủ. Khi chế ngự các căn có mặt, với người đầy
đủ chế ngự các căn, giới đi đến đầy đủ. Khi giới có mặt, với
người đầy đủ giới, chánh định đi đến đầy đủ. Khi chánh định có
mặt, với người đầy đủ chánh định, tri kiến như thật đi đến đầy
đủ. Khi tri kiến như thật có mặt, với người đầy đủ tri kiến như
thật, thời nhàm chán, ly tham đi đến đầy đủ. Khi nhàm chán, ly tham có
mặt, với người đầy đủ nhàm chán, ly tham, giải thoát tri kiến đi đến
đầy đủ. Ví như, này các Tỷ-kheo, một cây có cành và lá, các mầm non
và lõi cây đi đến thành mãn, vỏ cây, giác cây và lõi cây đi đến thành
mãn. Cũng vậy, này các Tỷ-kheo, khi chánh niệm, tỉnh giác có mặt, với
người đầy đủ chánh niệm, tỉnh giác... giải thoát tri kiến đi đến
đầy đủ.
(II) (82) TÔN GIẢ PUNNIYA
1. Rồi Tôn giả Punniya đi đến Thế
Tôn, sau khi đến... Ngồi xuống một bên, Tôn giả Punniya bạch Thế Tôn:
- Bạch Thế Tôn, do nhân gì, do
duyên gì, có khi Thế Tôn thuyết pháp, có khi Thế Tôn không thuyết pháp?
2. - Này Punniya, Tỷ-kheo có lòng
tin, không đi đến yết kiến, Thế Tôn không có thuyết pháp. Khi nào Tỷ-kheo
có lòng tin và đi đến yết kiến, như vậy Thế Tôn có thuyết pháp. Này
Punniya, Tỷ-kheo có lòng tin, có đi đến yết kiến, nhưng không có hầu hạ,
có hầu hạ nhưng không hỏi... có hỏi nhưng không lóng tai... có lóng tai
nghe pháp, nhưng nghe pháp không có thọ trì... nghe pháp có thọ trì nhưng không
suy nghĩ đến ý nghĩa các pháp được thọ trì... nhưng sau khi biết nghĩa,
sau khi biết pháp, không thực hành pháp và tùy pháp. Thế Tôn không thuyết
pháp. Khi nào, này có hầu hạ, có hỏi, có lóng tai nghe, có thọ trì pháp,
có suy tư ý nghĩa các pháp được thọ trì, sau khi biết nghĩa, sau khi biết
pháp, thực hành pháp và tùy pháp, như vậy, Như Lai có thuyết pháp.
Thành tựu những pháp này, này
Punniya, nhất định Như Lai thuyết pháp.
(III) (83) CỘI RỄ CỦA SỰ VẬT
1. - Này các Tỷ-kheo, nếu các du sĩ
ngoại đạo đến hỏi: "Thưa Hiền giả, tất cả pháp lấy gì làm căn
bản? Tất cả pháp lấy gì làm sanh khởi? Tất cả pháp lấy gì làm tập
khởi? Tất cả pháp lấy gì làm chỗ tụ hội? Tất cả pháp lấy gì làm
thượng thủ? Tất cả pháp lấy gì làm tăng thượng? Tất cả pháp lấy
gì làm tối thượng? Tất cả này pháp lấy gì làm lõi cây?" Được hỏi
vậy, này các Tỷ-kheo, các Thầy trả lời các du sĩ ngoại đạo ấy như
thế nào?
2. - Bạch Thế Tôn, đối với chúng
con, các pháp lấy Thế Tôn làm căn bản, lấy Thế Tôn làm lãnh đạo, lấy
Thế Tôn, Thế Tôn hãy thuyết ý nghĩa lời nói này. Sau khi nghe Thế Tôn,
các Tỷ-kheo sẽ thọ trì.
- Vậy này các Tỷ-kheo, hãy nghe và
khéo tác ý, Ta sẽ giảng.
- Thưa vâng, bạch Thế Tôn.
Các Tỷ-kheo ấy vâng đáp Thế
Tôn. Thế Tôn nói như sau:
3. - Này các Tỷ-kheo, nếu các du sĩ
ngoại đạo có hỏi như sau: "Thưa Hiền giả, tất cả pháp lấy gì
làm căn bản? Tất cả pháp lấy gì làm sanh khỏi? Tất cả pháp lấy gì
làm tập khởi? Tất cả pháp lấy gì làm chỗ tụ hội? Tất cả pháp lấy
gì làm thượng thủ? Tất cả pháp lấy gì làm tăng thượng? Tất cả pháp
lấy gì làm tối thượng? Tất cả này pháp lấy gì làm lõi cây?" Được
hỏi vậy, này các Tỷ-kheo, các Thầy trả lời như sau: "Này chư Hiền,
các pháp lấy dục làm căn bản. Tất cả pháp lấy tác ý làm sanh khởi. Tất
cả pháp lấy xúc làm tập khởi. Tất cả pháp lấy định làm thượng thủ.
Tất cả pháp lấy thọ làm chỗ tụ hội. Tất cả pháp lấy định làm thượng
thủ. Tất cả pháp lấy niệm làm tăng thượng. Tất cả pháp lấy tuệ
làm tối thượng. Tất cả pháp lấy giải thoát làm lõi cây". Được
hỏi như vậy, này các Tỷ-kheo, các Thầy hãy trả lời cho các du sĩ ngoại
đạo ấy như vậ
(IV) (84) ĐẠI ĂN TRỘM
1. - Thành tựu tám chi phần, này
các Tỷ-kheo, người ăn trộm lớn mau chóng đi đến đường cùng, không tồn
tại lâu dài. Thế nào là tám?
Đập người k1 đập, lấy trộm không
để lại cái gì, giết nữ nhân, hiếp dâm thiếu nữ, xâm phạm người xuất
gia; xâm phạm ngân khố của vua; làm việc quá gần nhà, và không khéo cất
giấu.
Thành tựu tám chi phần này, này
các Tỷ-kheo, người ăn trộm lớn may đi đến đường cùng, không tồn tại
lâu dài.
3. Thành tựu tám chi phần, này các
Tỷ-kheo, người ăn trộm lớn không mau chóng đi đến đường cùng, tồn tại
được lâu dài. Thế nào là tám?
4. Không đập người không đập, lấy
trộm có để lại cái gì, không giết nữ nhân, không hiếp dâm thiếu nữ;
không xâm phạm người xuất gia, không xâm phạm ngân khố của vua, không
làm việc quá gần nhà, và khéo léo cất giấu.
Thành tựu tám chi phần này, này
các Tỷ-kheo, một người ăn trộm không mau chóng đi đến đường cùng, tồn
tại được lâu dài.
(V) (85) NGƯỜI SA-MÔN
1. - Sa-môn, này các Tỷ-kheo, là đồng
nghĩa với Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Bà-la-môn, này các Tỷ-kheo,
là đồng nghĩa với Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Bậc Chánh
trí, này các Tỷ-kheo, là đồng nghĩa với Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng
Giác. Dược sư là đồng nghĩa với Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.
Bất Ly cấu, này các Tỷ-kheo, là đồng nghĩa với Như Lai, bậc A-la-hán,
Chánh Đẳng Giác. Bậc Có trí, này các Tỷ-kheo, là đồng nghĩa với Như
Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác. Bậc Giải thoát, này các Tỷ-kheo, là
đồng nghĩa với Như Lai, bậc A-la-hán, Chánh Đẳng Giác.
Sa-môn đạt được gì,
Phạm chí thành mãn gì,
Bậc Chánh trí đạt gì,
Bậc Dược sư vô thượng,
Bậc Ly cấu đạt gì.
Bậc Vô cấu thanh tịnh,
Bậc Trí đạt được gì,
Bậc Giải thoát vô thượng.
Trong chiến trận Ta thắng,
Giải thoát khỏi triền phược,
Voi tối thượng nhiếp phục,
Ta, vô học, tịch tịnh.
(VI) (86) ĐẢNH LỄ
1. Một thời, Thế Tôn đang bộ hành
giữa dân chúng Kosala với chúng Tỷ-kheo, đi đến một làng Bà-la-môn của
dân chúng Kosala tên là Icchànangala. Tại đấy, Thế Tôn trú ở
Icchànangala, tại khu rừng Icchànangala.
2. Các Bà-la-môn gia chủ trú ở
Icchànangala được nghe: "Sa-môn Gotama là Thích tử, xuất gia từ dòng họ
Thích-ca, nay đã đến Icchànangala, trú ở Icchànangala, tại khu rừng
Icchànangala, những tiếng đồn tốt đẹp sau đây được truyền đi về
Sa-môn Gotama: "Ngài là bậc Thế Tôn, A-la-hán, Chánh Đẳng Giác, Minh Hạnh
Túc, Thiện Thệ, Thế Gian Giải, Vô Thượng Sĩ, Điều Ngự Trượng Phu,
Thiên Nhơn Sư, Phật, Thế Tôn... Lành thay, nếu được yết kiến một bậc
A-la-hán như vậy." Rồi Bà-la-môn gia chủm* sau khi đêm ấy đã mãn,
đem theo rất nhiều đồ ăn loại cứng và loại mềm, đi đến Icchànangala,
sau khi đến, đứng tại ngoài cửa nói lớn tiếng làm ồn ào.
3. Lúc bấy giờ, Tôn giả Nàgita
là thị giả của Thế Tôn. Rồi Thế Tôn bảo Tôn giả Nàgita:
- Này Nàgita, những ai lớn tiếng,
cao tiếng như những hàng cá, với đống cá lớn?
- Các người ấy, bạch Thế Tôn
là các Bà-la-môn gia chủ ở Icchànangala đang đứng ở ngoài cổng vào,
đem theo rất nhiều đồ ăn loại cứng và loại mềm cho Thế Tôn và chúng
Tăng.
- Này Nàgita, Ta không có liên hệ
gì với danh vọng, và danh vọng không có liên hệ gì với Ta. Này Nàgita,
những ai tìm được có khó khăn, tìm được có mệt nhọc, tìm được có
phí sức an ổn lạc, viễn ly lạc, an tịnh lạc, chánh giác lạc mà Ta đã
tìm được không khó khăn, tìm được không mệt nhọc, tìm được không
phí sức, hãy để họ thọ hưởng lạc như phân, thụy miên lạc, lợi dưỡng,
cung kính, danh văn lạc ấy.
- Bạch Thế Tôn, nay Thế Tôn hãy
chấp nhận! Thiện Thệ hãy chấp nhận. Bạch Thế Tôn, nay là thời Thế
Tôn chấp nhận. Thế Tôn sẽ đi đến chỗ nào, tại chỗ ấy, các
Bà-la-môn gia chủ ở thị trấn và ở quốc độ cũng sẽ đi đến với tâm
hướng về Ngài. Ví như trời mưa nặng hạt, và nước mưa được chảy tùy
theo chiều dốc. Cũng vậy, bạch Thế Tôn, nay Thế Tôn sẽ đi đến chỗ nào,
tại chỗ ấy, các Bà-la-môn gia chủ ở tại thị trấn và quốc độ cũng
sẽ đi đến, với tâm hướng về Ngài. Vì sao? Bạch Thế Tôn, do vì giới
hạnh và trí tuệ của Thế Tôn.
- Này Nàgita, Ta không có liên hệ với
danh vọng và danh vọng không có liên hệ gì với Ta. Này Nàgita, những ai
tìm được khó khăn, tìm được có mệt nhọc, tìm được có phí sức an
lạc, viễn ly lạc, an tịnh lạc, chánh giác lạc; còn Ta, Ta đã tìm được
không khó khăn, tìm được không mệt nhọc, tìm được không phí sức,
hãy để họ thọ hưởng lạc như phân, thụy miên lạc, lợi dưỡng, cung
kính, danh văn lạc ấy. Này Nàgita, một số chư Thiên tìm được có khó
khăn, tìm được có mệt nhọc, tìm được có phí sức an ổn, viễn ly lạc,
an tịnh lạc, chánh giác lạc, mà Ta, Ta đã tìm được không có khó khăn,
tìm được không có mệt nhọc, tìm được không có phí sức. Này Nàgita,
khi nào các Thầy họp với nhau, tụ hội với nhau, sống an trú chú tâm
trong nếp sống hội chúng, thời Ta suy nghĩ như sau: "Thật vậy, các
Tôn giả này của Ta tìm được có khó khăn, tìm được có mệt nhọc,
tìm được có phí sức an ổn lạc, viễn ly lạc, an tịnh lạc, chánh giác
lạc này; còn Ta, Ta đã tìm được không có phí sức an ổn lạc, viễn ly
lạc, an tịnh lạc, chánh giác lạc. Cho nên các Tôn giả của Ta mới họp
với nhau, tụ hội với nhau, sống an trú chú tâm trong nếp sống hội
chúng".
4. Này Nàgita, khi nào Ta thấy các Tỷ-kheo,
chơi giỡn lấy ngón tay đâm thọc nhau. Này Nàgita, Ta suy nghĩ như sau:
"Thật vậy, các Tôn giả này của Ta tìm được có khó khăn, tìm được
có mệt nhọc, tìm được có phí sức an ổ lạc, viễn ly lạc, an tịnh lạc,
chánh giác lạc; còn Ta, Ta đã tìm được... chánh giác lạc. Cho nên các
Tôn giả của Ta mới chơi giỡn lấy ngón tay đâm thọc nhau".
5. Ở đây, này Nàgita, khi Ta thấy
các Tỷ-kheo sau khi ăn cho đến thỏa mãn, cho đến bụng có thể chứa được,
rồi sống chú tâm vào lạc nằm xuống, lạc về xúc, lạc về ngủ, khi
ấy, này Nàgita, Ta suy nghĩ như sau: "Thật sự, các Tôn giả này tìm
được có khó khăn, tìm được có mệt nhọc, tìm được có phí sức an
ổn lạc, viễn ly lạc, an tịnh lạc, chánh giác lạc; còn Ta thời chứng
được không khó khăn, chứng được không mệt nhọc, chứng được không
phí sức an ổn lạc, viễn ly lạc, an tịnh lạc, chánh giác lạc; vì rằng
các Tôn giả này, sau khi ăn cho đến thỏa mãn, cho đến bụng có thể chứa
được, rồi sống chú tâm vào lạc nằm xuống, lạc về xúc, lạc về ngủ".
6. Ở đây, này Nàgita, khi ta thấy
Tỷ-kheo trú ở cuối làng, đang ngồi Thiền định. Này Nàgita, rồi Ta suy
nghĩ: "Nay người giữ khu vườn sẽ đến quấy rầy, hay một Sa-di sẽ
làm vị ấy từ bỏ Thiền định". Do vậy, này Nàgita, Ta không hoan hỷ
Tỷ-kheo ấy trú ở cuối làng.
7. Ở đây, này Nàgita, Ta thấy một
Tỷ-kheo trú ở rừng đang ngồi ngủ gục ở trong rừng. Này Nàgita, Ta suy
nghĩ như sau: "Nay Tôn giả này khi đoạn trừ được buồn ngủ và mỏi
mệt, sẽ tác ý đến tưởng về rừng và sống nhất tâm". Do vậy,
này Nàgita, Ta hoan hỷ với Tỷ-kheo ấy sống ở trong rừng.
8. Ở đây, này Nàgita. Ta thấy Tỷ-kheo
sống ở rừng đang ngồi không Thiền định ở trong rừng. Này Nàgita, Ta
suy nghĩ như sau: "Nay, vị Tôn giả này sẽ định tính tâm chưa được
Thiền định, và sẽ bảo vệ tâm đã được Thiền định". Do vậy, này
Nàgita, Ta hoan hỷ với Tỷ-kheo ấy sống ở trong rừng.
9. Ở đây, này Nàgita, Ta thấy Tỷ-kheo
ngồi Thiền định ở trong rừng. Này Nàgita, Ta suy nghĩ như sau: "Nay Tôn
giả này sẽ giải thoát tâm chưa được giải thoát hay sẽ bảo vệ tâm
đã được giải thoát". Do vậy, này Nàgita, Ta hoan hỷ với Tỷ-kheo sống
ở trong rừng.
Khi nào, này Nàgita, Ta đi trên đường,
không thấy một ai ở phía trước hay ở phía sau, này Nàgita, khi ấy, Ta cảm
thấy sảng khoái cho đến vấn đề đại, tiểu tiện.
(VII) (87) BÌNH BÁT
1. - Này các Tỷ-kheo, nếu muốn,
chúng Tăng có thể lật úp bình bát của một nam cư sĩ thành tựu tám
pháp. Thế nào là tám?
2. Cố gắng đem lại thiệt hại
cho các Tỷ-kheo, cố gắng đem lại bất lợi cho các Tỷ-kheo, cố gắng đuổi
các Tỷ-kheo không cho trú ở, mắng nhiếc chỉ trích các Tỷ-kheo, làm ly
gián giữa các Tỷ-kheo, hủy báng Phật, hủy báng Pháp, hủy báng Tăng.
Này các Tỷ-kheo, nếu muốn, chúng
Tăng có thể lật úp bình bát của một cư sĩ thành tựu tám pháp này.
3. Này các Tỷ-kheo, nếu muốn,
chúng Tăng có thể lật ngửa bình bát của một nam cư sĩ thành tựu tám
pháp. Thế nào là tám?
4. Không cố gắng đem lại thiệt hại
cho các Tỷ-kheo, không cố gắng đem lại bất lợi cho các Tỷ-kheo, không cố
gắng đuổi các Tỷ-kheo, không cho trú ở, không mắng nhiếc chỉ trích
các Tỷ-kheo, không làm ly gián giữa các Tỷ-kheo, tán thán Phật, tán thán
Pháp, tán thán chúng Tăng.
Này các Tỷ-kheo, nếu muốn, chúng
Tăng có thể lật ngửa bình bát của một nam cư sĩ thành tựu tám pháp
này.
(VIII) (88) PHẢN ĐỐI
1. - Đối với nam cư sĩ thành tựu
tám pháp, này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo muốn, có thể nói lời phản đối.
Thế nào là tám?
2. Cố gắng đem lại thiệt hại
cho các gia chủ, cố gắng đem lại bất lợi cho các gia chủ, nhiếc mắng
chỉ tri飨 các gia chủ, làm ly gián giữa các
gia chủ, hủy báng Phật, hủy báng Pháp, phỉ báng chúng Tăng, thấy người
ấy tại các chỗ không xứng đáng.
Đối với nam cư sĩ thành tựu tám
pháp, này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo muốn, có thể nói lời phản đối.
3. Đối với nam cư sĩ thành tựu
tám pháp, này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo muốn, có thể nói lời tùy thuận.
Thế nào là tám?
4. Không cố gắng đem lại thiệt hại
cho các gia chủ, không cố gắng đem lại bất lợi cho các gia chủ, không
nhiếc mắng chỉ trích các gia chủ, không làm ly gián giữa các gia chủ,
tán thán Phật, tán thán Pháp, tán thán chúng Tăng, thấy người ấy tại các
chỗ xứng đáng.
Đối với nam cư sĩ thành tựu tám
pháp này, này các Tỷ-kheo, nếu Tỷ-kheo muốn, có thể nói lời tùy thuận.
(IX) (89) BUỘC TỘI
1. - Đối với Tỷ-kheo thành tựu
tám pháp, này các Tỷ-kheo, nếu chúng Tăng muốn, chúng Tăng có thể làm Yết-ma
buộc tội. Thế nào là tám?
2. Cố gắng đem lại thiệt hại
cho các gia chủ, cố gắng đem lại bất lợi cho các gia chủ, làm ly gián
giữa các gia chủ, hủy báng Phật, hủy báng Pháp, hủy báng chúng Tăng, không
thực hiện lời hứa đúng pháp cho các gia chủ.
Đối với Tỷ-kheo thành tựu tám
pháp, này các Tỷ-kheo, nếu chúng Tăng muốn, chúng Tăng có thể làm Yết-ma
buộc tội.
3. Đối với Tỷ-kheo thành tựu
tám pháp, này các Tỷ-kheo, nếu chúng Tăng muốn, chúng Tăng muốn, chúng Tăng
có thể giải tỏa buộc tội Yết-ma. Thế nào là tám?
4. Không cô gắng đem lại thiệt hại
cho các gia chủ, không cố gắng đem lại bất lợi cho các gia chủ, không cố
gắng ly gián giữa các gia chủ, không hủy báng Phật, không hủy báng
Pháp, không hủy báng chúng Tăng, thực hiện lời hứa đúng Pháp cho các
gia chủ.
Đối với Tỷ-kheo thành tựu tám
pháp, này các Tỷ-kheo, nếu chúng Tăng muốn, chúng Tăng có thể giải tỏa
buộc tội Yết-ma.
(X) (90) HÀNH XỬ ĐÚNG PHÁP
1. - Này các Tỷ-kheo, với Tỷ-kheo
đã bị hành tìm tội Yết-ma, cần phải chơn chánh hành xử với vị ấy,
theo tám pháp: Không cho pháp truyền đại giới, không cho vị ấy y chỉ,
không cho Sa-di hầu hạ, không cho phép được nói gì với Tỷ-kheo dầu đã
chấp nhận, không cho phép giáo giới các Tỷ-kheo-ni, không được hưởng các
quyết định của Tăng chúng, không được đặt trong một vị trí đặc biệt
nào, không được phép trở lại vị trí cũ bởi bất cứ lý do nào.
Này các Tỷ-kheo, với Tỷ-kheo đã
bị hành tìm tội Yết-ma, cần phải chơn chánh hành xử với vị ấy theo
tám pháp này.
(X) (90b) MỘT SỐ NỮ CƯ SĨ
Bojjhà, Sirimà, Padumà, Sudhanà,
Manujà, Uttarà, Muttà, Khemà, Somà Rùpì, Cundì Bimbì, Sumanà, Mallikà, Tissà,
mẹ của Tissà, Sonà, mẹ Cunda Sonà, Kànà, mẹ của Kànà, Uttarà, mẹ của
Nandà, Visàkhà, mẹ của Migàra, nữ cư sĩ Khujjuttarà và Sàmavatì,
Suppavàsà, người thiếu nữ Koliya, nữ cư sĩ Suppiyà, nữ gia chủ mẹ của
Nakula.
X. THAM ÁI
(I) (1) THẮNG TRI THAM ÁI (1)
1. - Này các Tỷ-kheo, muốn thắng
tri tham ái, tám pháp cần phải tu tập. Thế nào là tám?
2. Chánh tri kiến, chánh tư duy, chánh
ngữ, chánh nghiệp, chánh mạng, chánh tinh tấn, chánh niệm, chánh định.
Này các Tỷ-kheo, muốn thắng tri
tham ái, tám pháp này cần phải tu tập.
(I) (1) THẮNG TRI THAM ÁI (1)
1. - Này các Tỷ-kheo, muốn thắng
tri tham ái, tám pháp cần phải tu tập. Thế nào là tám?
2. Một vị quán tưởng nội sắc,
thấy các ngoại sắc có hạn lượng, đẹp xấu. Vị ấy nhận thức rằng:
"Sau khi nhiếp thắng chúng, ta biết, ta thấy". Đó là thắng xứ thứ
nhất.
3. Một vị quán tưởng nội sắc,
thấy các loại ngoại sắc không có hạn lượng, đẹp xấu. Vị ấy nhận
thức rằng: "Sau khi nhiếp thắng, ta biết, ta thấy". Đó là thắng
xứ thứ hai.
4. Một vị quán tưởng vô sắc ở
nội tâm, thấy các loại ngoại sắc có hạn lượng, đẹp xấu. Vị ấy
nhận thức rằng: "Sau khi nhiếp thắng chúng, ta biết, ta thấy". Đó
là thắng xứ thứ ba.
5. Một vị quán tưởng vô sắc ở
nội tâm, thấy các loại ngoại sắc vô lượng, đẹp xấu. Vị ấy nhận
thức rằng: "Sau khi nhiếp thắng chúng, ta biết, ta thấy". Đó là
thắng xứ thứ tư.
6. Một vị quán tưởng vô sắc ở
nội tâm, thấy các loại ngoại sắc màu xanh, sắc màu xanh, tướng sắc
xanh, hình sắc xanh, ánh sáng xanh. Vị ấy nhận thức rằng: "Sau khi nhiếp
thắng chúng, ta biết, ta thấy". Đó là thắng xứ thứ năm.
7. Một vị quán tưởng vô sắc ở
nội tâm, thấy các loại ngoại sắc màu vàng, tướng sắc vàng, hình sắc
vàng, ánh sáng vàng. Vị ấy nhận thức rằng: "Sau khi nhiếp thắng
chúng, ta biết, ta thấy". Đó là thắng xứ thứ sáu.
8. Một vị quán tưởng vô sắc ở
nội tâm, thấy các loại ngoại sắc màu đỏ, tướng sắc đỏ, hình sắc
đỏ, ánh sáng đỏ. Vị ấy nhận thức rằng: "Sau khi nhiếp thắng chúng,
ta biết, ta thấy". Đó là thắng xứ thứ bảy.
9. Một vị quán tưởng vô sắc ở
nội tâm, thấy các loại ngoại sắc màu trắng, tướng sắc trắng, hình sắc
trắng, ánh sáng trắng. Vị ấy nhận thức rằng: "Sau khi nhiếp thắng
chúng, ta biết, ta thấy". Đó là thắng xứ thứ tám.
Này các Tỷ-kheo, muốn thăng tri
tham ái, tám pháp này cần phải tu tập.
(III) (3) THẮNG TRI THAM ÁI (3)
1. - Này các Tỷ-kheo, muốn thắng
tri tham ái, tám pháp này cần phải tu tập. Thế nào là tám?
2. Tự mình có sắc, thấy các sắc,
quán tưởng nội sắc là vô sắc, thấy các ngoại sắc; chú tâm trên suy tưởng
(sắc là) tịnh. Vượt khỏi hoàn toàn sắc tưởng, diệt trừ các tưởng
hữu đối, không tác ý đến những khác biệt với suy tư hư không là vô
biên, chúng và trú Không vô biên xứ, với suy tư "Thức là vô
biên", chứng và trú Thức vô biên xứ. Vượt khỏi hoàn toàn Thức vô
biên xứ, với suy tư "không có vật gì", chúng và trú Vô sở hữu
xứ. Vượt khỏi hoàn toàn Vô sở hữu xứ, chúng và trú Phi tưởng phi phi
tưởng xứ. Vượt khỏi hoàn toàn Phi tưởng phi phi tưởng xứ, chứng và
trú Diệt thọ tưởng.
Này các Tỷ-kheo, muốn thắng tri
tham ái, tám pháp này cần phải tu tập.
(IV) (4) THAM ÁI
- Muốn liễu tri tham ái... muốn tận
diệt tham ái... muốn đoạn tận tham ái... muốn trừ diệt tham ái... muốn
hủy diệt tham ái... muốn ly tham tham ái... muốn đoạn diệt tham ái... muốn
trừ khử tham ái... muốn từ bỏ tham ái, tám pháp này cần phải tu tập.
(V) (5) CÁC PHÁP KHÁC
- Đối với sân... đối với si...
đối với phẫn nỗ... đối với hiềm hận... đối với giả dối... đối
với não hại... đối với tật đố... đối với xan lẫn... đối với man
trá... đối với phản bội... đối với ngoan cố.... đối với bồng bột
nông nổi... đối với mạn... đối với tăng thượng mạn... đối với đắm
say... Muốn thắng tri phóng dật... muốn liễu tri... muốn diệt tận... muốn
đoạn tận... muốn trừ diệt... muốn hủy diệt... muốn ly tham... muốn
đoạn diệt... muốn trừ khử... muốn xóa bỏ phóng dật, tám pháp này cần
phải tu tập.
VII. PHẨM NIỆM XỨ
(I) (63) HỌC TẬP
1. - Này các Tỷ-Kheo, có năm pháp
làm suy yếu học tập này. Thế nào là năm ?
2. Sát sanh, lấy của không cho, tà
hạnh trong các dục, nói láo, đắm say rượu men, rượu nấu.
Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm pháp làm suy yếu học tập.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm pháp làm suy yếu học tập này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập. Thế
nào là bốn ?
4. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
trú tùy quán thân trên thân, nhiệt tâm tỉnh giác, chánh niệm, để nhiếp
phục tham ưu ở đời. Vị ấy trú tùy quán thọ trên các cảm thọ....
trú tùy quán pháp trên các pháp, nhiệt tâm, tỉnh giác, chánh niệm để
nhiếp phục tham ưu ở đời.
Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm pháp làm suy yếu học tập này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập
(II) (64) TRIỀN CÁI
1. - Này các Tỷ-kheo, có năm triền
cái này. Thế nào là năm ?
2. Dục tham triền cái, sân triền
cái, hôn trầm thụy miên triền cái, trạo hối triền cái, nghi triền cái
Này các Tỷ-kheo, có năm triền cái
này.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm triền cái này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập. Thế nào là bốn ?
4. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
trú quán thân trên thân... trú quán pháp trên các pháp, nhiệt tâm, tỉnh
giác, chánh niệm để nhiếp phục tham ưu ở đời. Này các Tỷ-kheo, để
đoạn tận năm triền cái, Bốn niệm xứ cần phải tu tập
(III) (65) DỤC TRƯỞNG DƯỠNG
1.- Này các Tỷ-khao, có năm dục
trưởng dưỡng này. Thế nào là năm ?
2. Các sắc do mắt nhận thức, khả
lạc, khả hỷ, khả ý, khả ái, liên hệ đến dục, hấp dẫn, các tiếng
do tai nhận thức khả lạc... hấp dẫn.
Này các Tỷ-kheo, có năm dục trưởng
dưỡng này.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm dục trưởng dưỡng này, Bốn niệm xứ này phải tu tập.
(IV) (66) THỦ UẨN
1. - Này các Tỷ-kheo có năm thủ uẩn
này. Thế nào là năm ?
2. Sắc thủ uẩn, thọ thủ uẩn,
tưởng thủ uẩn, hành thủ uẩn, thức uẩn.
Này các Tỷ-kheo, có năm thủ uẩn
này.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm thù uẩn này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập. Thế nào là bốn ? ....
Bốn niệm xứ cần phải tu tập
(V) (67) NĂM HẠ PHẦN KIẾT SỬ
1. - Này các Tỷ-kheo có năm hạ phần
kiết sử này. Thế nào là năm ?
2. Than kiến, nghi, giới cấm thủ,
dục tham, sân.
Này các Tỷ-kheo, có năm hạ phần
kiết sử này.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
tâm hạ phần kiết sử này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập. Thế nào là
bốn ? ...Bốn niệm xứ này cần phải tu tập.
(VI) (68) SANH THÚ
1. - Này các Tỷ-kheo, có năm sanh thú
này. Thế nào là năm ?
2. Địa ngục, loài bàng sanh, cõi
ngạ quỷ, loài Người, chư Thiên. Này các Tỷ-kheo, có năm sanh thú này.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm sanh thú này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập... Bốn niệm xứ này cần
phải tu tập.
(VII) (69) XAN THAM
1. - Này các Tỷ-kheo, có năm xan
tham này. Thế nào là năm ?
2. Xan tham trú xứ, xan tham gia đình,
xan tham lợi dưỡng, xan tham dung sắc, xan tham pháp.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm xan tham này, Bốn niệm xứ cần phải tu tập... Bốn niệm xứ này cần
phải tu tập.
(VIII) (70) NĂM THƯỢNG PHẦN KIẾT SỬ
1. - Này các Tỷ-kheo, có năm thượng
phần kiết sử này. Thế nào là năm ?
2. Sắc ái, vô sắc ái, mạn, trạo
cử, vô minh.
Này các Tỷ-kheo, có năm thượng phần
kiết sử này.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm thượng phần kiết sử này, cần phải tu tập Bốn niệm xứ... Bốn
niệm xứ này cần phải tu tập.
(IX) (71) NĂM TÂM HOANG VU
1. - Có năm tâm hoang vu này. Thế
nào là năm ?
Này các Tỷ-kheo, ở đây vị Tỷ-kheo
nghi ngờ, do dự, không quyết đoán, không có tịnh tín đối với bậc Đạo
Sư. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo nào nghi ngờ, do dự, không quyết đoán,
không có tịnh tín đối với bậc Đạo Sư, Tỷ-kheo ấy không hướng về
nỗ lực, hăng hái, kiên trì và tinh tấn. Khi tâm của vị ấy không hướng
về nỗ lực, hăng hái, kiên trì và tinh tấn, như vậy gọi là tâm hoang vu
thứ nhất.
2. Này các Tỷ-kheo, lại nữa, vị
Tỷ-kheo nghi ngờ đối với Pháp.... (như trên...) đối với Tăng... (như trên..)
đối với Học pháp... tức giận đối với các vị đồng Phạm hạnh, không
hoan hỷ, tâm dao động, trở thành hoang vu. Này các Tỷ-kheo, khi một vị Tỷ-kheo
phẫn nộ đối với vị đồng Phạm hạnh, không hoan hỷ, tâm dao động,
trở thành hoang vu, Tỷ-kheo ấy không hướng về nỗ lực, hăng hái, kiên
trì và tinh thần. Như vậy gọi là tân hoang vu thứ năm.
3. Này các Tỷ-kheo, để đoạn tận
năm tâm hoang vu này... Bốn niệm xứ cần phải tu tập
(X) (72) TÂM PHIỀN TRƯỢC
1. - Này các Tỷ-kheo, có năm triền
phược này. Thế nào là năm ?
2. Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
tâm không ly tham, không ly dục, không ly ái, không ly khao khát, không ly nhiệt
tình, không ly ái nhiễm đối với các dục. Này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo tâm
không ly tham, không ly dục, không ly ái, không ly khao khát, không ly nhiệt
tình, không ly ái nhiễm đối với các dục, tâm của vị ấy không hướng
về nỗ lực, hăng hái, kiên trì và tinh tấn. Tâm của vị nào không hướng
về... (như trên)... như vậy là tâm triền phược thứ nhất.
3. Này các Tỷ-kheo, lại nửa, Tỷ-kheo
tâm không ly tham đối với thân... không ly tham đối với sắc... ăn quá sức
bao tư có thể chịu nổi, hưởng thọ sung sướng về giường nằm, sung
sướng về thụy miên... Này các Tỷ-kheo, lại nữa, Tỷ-kheo sống đời sống
Phạm hạnh với hy vọng mong được thành một loại chư Thiên, "Với
giới này, với luật này, với khổ hạnh này, hay với Phạm hạnh này, ta
sẽ trở thành loại chư Thiên này hay loại chư Thiên khác". Này các Tỷ-kheo,
khi Tỷ-kheo sống đời sống Phạm hạnh với hy vọng được thành một loại
chư Thiên, "Với giới này, với luật này, với khổ hạnh này hay với
Phạm hạnh này, ta sẽ trở thành loại chư Thiên này hay loại chư Thiên
khác", tâm vị này không hướng về nỗ lực, hăng hái, kiên trì và
tinh tần. Tâm vị nào... như vậy là tâm triền phược thứ năm.
4. Này các Tỷ-kheo, đây là năm tâm
triền phược, muốn đoạn tận năm tâm triền phược này, Bốn niệm xứ
này cần phải tu tập.
VIII. PHẨM CHÁNH CẦN
(I-X) (73 - 81) BỐN CHÁNH CẦN
(Giống như phẩm Bốn niệm xứ
trước, chi khác ở đây Bốn chánh cần thế cho Bốn niệm xứ ở trên,
và Bốn chánh cần được diễn tả như sau). Thế nào là bốn ?
- Ở đây, này các Tỷ-kheo, với mục
đích khiến cho các ác, bất thiện pháp từ trước chưa sanh không cho sanh
khởi, khởi lên ý muốn cố gắng, tinh tấn, sách tâm, trì tâm. Với mục
đích khiến cho các ác, bất thiện pháp đã sanh ra được mục đích khiến
cho các thiện pháp từ trước chưa sanh nay cho sanh khởi, khởi lên ý muốn...
trì tâm. Với mục đích khiến cho các thiện pháp đã được sanh có thể
duy trì, không có mù mờ, được tăng trưởng, được quảng đại, được
tu tập, được viên mãn, khởi lên ý muốn cố gắng, tinh tấn, sách tâm,
trì tâm.
IX. PHẨM BỐN NHƯ Ý TÚC
(I-X) (82 - 92) BỐN NHƯ Ý TÚC
(Giống như phẩm Bốn niệm xứ
trước, chỉ khác ở đây Bốn như ý túc thế cho Bốn niệm xứ ở trên.
Và Bốn như ý túc được diễn tả như sau). Thế nào là bốn ?
- Ở đây, này các Tỷ-kheo, Tỷ-kheo
tu tập như ý túc câu hữu với dục định tinh cần hành.... câu hữu với
tinh tấn định tinh cần hành, tu tập như ý túc câu hữu với tâm định..
với tư duy định tinh cần hành.
X. PHẨM THAM
(I) (93) THẮNG TRI THAM
1. - Này các Tỷ-kheo, để thắng
tri tham, chín pháp cần phải tu tập. Thế nào là chín ?
2. Tưởng bất tịnh, tưởng chết,
tưởng yểm ly đối với các món ăn, tưởng không vui thích đối với tất
cả thế giới, tưởng vô thường, tưởng khổ trên vô thường, tưởng vô
ngã trên khổ, tưởng đoạn tận, tưởng ly tham.
Này các Tỷ-kheo, để thắng tri
tham, chín pháp này cần phải tu tập.
(II) (94) THẮNG TRI THAM
1. - Này các Tỷ-kheo, để thắng
tri tham, chín pháp cần phải tu tập. Thế nào là chín ?
2. Sơ Thiền, Thiền thứ hai, thiền
thứ ba, Thiền thứ tư, Không vô biên xứ, Thức vô biên xứ, Vô sở hữu
xứ, Phi tương phi phi tưởng xứ, Diệt thọ tưởng định.
Này các Tỷ-kheo, để thắng tri
tham, chín pháp này cần phải tu tập.
(III) (95 - 100) LIỄU TRI THAM
1. - Này các Tỷ-kheo, để liễu tri
tham... để diệt tận... để đoạn tận... để trừ diệt... để ly
tham... để đoạn diệt... để trừ khử... để từ bỏ, chín pháp này cần
phải tu tập.
2. Để liễu tri sân... si, phẫn nộ,
hiềm hận, giả dối, não hại, tật đố, xan tham, man trá, phản bội,
ngoan cố, bồng bột, mạn, tăng thượng mạn, kiêu, phóng dật... để thắng
tri... để liễu tri... để diệt tận...để đoạn diệt... để trừ diệt...
để ly tham... để đoạn diệt... để trừ khử... để từ bỏ, chín pháp
này cần phải tu tập.
Thế Tôn thuyết như vậy, các Tỷ-kheo
ấy hoan hỷ tín thọ lời Thế Tôn dạy.